AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI OPERA OMNIA, POST LOVANIENSIUM THEOLOGORUM RECENSIONEM, CASTIGATA DENUO AD MANUSCRIPTOS CODICES GALLICOS, VATICANOS, BELGICOS, ETC., EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETIÆ PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE 1841 COMMONITORIUM (vulgo AUGUSTINI) DE RECIPIENDIS MANICHEIS QUI CONVERTUNTUR. 1153 CONTRA FELICIANUM ARIANUM DE FIDE TRINITATIS LIBER VIGILIO TAPSITANO EPISCOPO RESTITUTUS. 1157 Præfatio. Cum doctoris catholici duo sint officia, alterum christianæ religionis veritates illustrare ac confirmare, alterum easdem ab insurgentium hæreticorum erroribus vindicare; nemo veterum aut recentiorum utrasque partes implevit felicius Augustino, qui omnium judicio id merito assecutus est, ut præcipuus ac summus Ecclesiæ Doctor haberetur. Hactenus ejus opera quæ christiana dogmata explicant exhibuimus: nunc ea quæ ad infidelium hæreticorumque confutationem pertinent, quæque vulgari jam nomine Polemica vocare solemus, in tribus quæ restant voluminibus repræsentanda sunt. Nam etsi in prioribus illis scriptis aliquando ex occasione grassantes errores Vir sanctus perstringat; non his tamen ejusmodi generis operum scopus erat, qualem sibi ipse in reliquis operibus proposuit. Quod si Augustinum obiter in hæreticos disserentem tanta cum voluptate lectores huc usque revolverunt: longe major ex sequentibus libris fructus sperandus est, in quibus recto ordine ac dedita opera universum errorum corpus in particulas discinditur ac dissipatur; hæreticorum antesignani tum publicis concertationibus, tum editis lucubrationibus vincuntur ac prosternuntur ; achillea denique ac primaria eorum scripta in favillas rediguntur; adeo ut cum ex primi generis scriptis Doctoris catholici nomen, quod nonnullis etiam præcipuis Ecclesia Patribus commune est, retulerit Augustinus; ex his posterioribus unum sibi proprium, quo nullum aliud illustrius, elogium a Catholicis Hieronymo teste meruerit, ut veluti alter antiquæ fidei conditor etiam vivens et in terris degens agnosceretur. « Macte virtute, » inquit ille ad ipsum Augustinum scribens, « in orbe celebraris. Catholici te conditorem antiquæ rursum fidei venerantur atque suspiciunt » (Epist. 195 inter Augustinianas). Nihil ad hujusce tituli et elogii commendationem videtur adjici posse: sed tamen eodem in loco Hieronymus subdit, « signum majoris gloriæ esse, » quod Virum sanctissimum ob eamdem causam, « omnes hæretici detestarentur. » Eorum vero malevolentia et abalienatio eo usque progressa est, ut eum e medio tollere quovis proposito præmio tentaverint, nec sibi ad concepti capitalis odii cumulum sufficere putarint, nisi etiam Deum eiden consilio suffragari suis asseclis persuadere conarentur, quibus polliceri non dubitarunt, <«< omnia peccata a Deo indubitanter esse credendum posse dimitti eis qui hoc facere ac. << perficere potuissent » (Possid. in Vita Augustini, cap. 9). Sed miranda est hoc in loco Augustini moderatio, quod cum non solum privatis criminationibus ab adversariis impeteretur, sed et ab eis quæreretur ad necem, privatas inimicitias illas ita æquanimiter tulit ac dissimulavit, ut vix ullam de eis in suis disputationibus fecerit mentionem: nec quidquam certi de intentatæ illi necis machinatione resciremus, nisi Possidius in ejus Vita rem posteris consignasset. Quod si quandoque ad injurias sibi illatas aliquid reponere cogebatur; id non justæ indignationi suæ tribuebat, sed lectorum utilitati, qui iniquis ejusmodi criminationibus a veritate possent abduci. Sed nemo melius tam moderati animi in his occasionibus statum expresserit, quam Augustinus ipse, cujus hæc verba sunt in libro contra Petilianu n tertio, cap. 1 : « Ego quando cuique vel dicendo vel scribendo, respondeo, etiam contumeliosis criminationibus lacessitus, quantum mihi Dominus donat, fræ<«< natis atque contritis vanæ indignationis aculeis, auditori lectorive consulens, non ago ut <«< efficiar homini conviciando superior, sed errorem convincendo salubrior. » In his itaque disputationibus res tota rationum et argumentorum validis momentis agebatur. Non illum a proposito difficultatis scopo conviciorum propriæve læsionis sensus avocabat; sed satis sibi factum existimabat, si vel proprii honoris dispendio Ecclesiæ et veritatis jura (quod unum sibi ob oculos ponebat) asseruisset. In refellendis etiam hæreticorum argumentis ita se gerebat Doctor sanctus, ut non tantum eorum animos exasperare quam maxime caveret; sed etiam, quantum in ipso erat, eos ad veritatis agnitionem mollioribus et humanioribus verbis et appellationibus revocare conaretur. Hunc agendi modum statim ab initio concertationum suarum sibi proposuit, uti ipse testatur: «Deum rogavi et rogo, ut in « refellenda et revincenda hæresi vestra, cui et vos fortasse imprudentius quam malitio<«<sius adhæsistis, det mihi mentem pacatam atque tranquillam, et magis de vestra cor« rectione, quam de subversione cogitantem. Quanquam enim Dominus per servos suos « regna subvertat erroris; ipsos tamen homines, in quantum homines sunt, emendandos a esse potius quam perdendos jubet » (Lib. contra Epistolam Manichæi, cap. 1). Utinam qui fidei controversias tractant, eodem animo ducerentur ! Etsi porro in omnibus Augustini operibus summa ejus facultas elucet, nonnihil tamen majoris splendoris catholicæ ejus disceptationes præ se ferunt: ut in bello et prælio magis quam in pace militum virtus probatur. In ipsis enim scriptis vis et acumen ingenii, doSANCT. AUGUST. VIII. (Une.) etrina, eruditio, Scripturarum peritia, eloquentia, prudentia et dexteritas, ut in proprio argumento lumen suum explicant, dum urgentium adversariorum impetus omnes animi nervos ad eos debellandos excitant et proritant. Jamvero quoniam plura sunt Augustini Polemica opuscula, quam ut in unum volumen cogi possint; ea in plures tomos partiri necessarium fuit. Et primus quidem ea quæ adversus Manichæos, Priscillianistas, et Arianos condita sunt complectetur : de quibus hic multis præfari otiosum et supervacaneum fuerit; cum primo loco sese offerat Augustini liber de Hæresibus, in quo historiam harum omniumque hæreseon compendio descriptam lector inveniet. Manichæorum hæresim, qua deceptus atque imbutus fuerat adolescens, statim a suo baptismo aggressus est strenuissimus pugil, quinque libris in eos editis, nempe de Libero Arbitrio, de Genesi contra Manichæos, de Moribus Ecclesiæ catholicæ, de Moribus Manichæorum, et de Vera Religione: quos quia neophytus et nondum presbyter composuit, in primo tomo, ut in antea vulgatis, reliquimus. Hos libros nomine Pentateuchi contra Manichæos designat Paulinus in epistola 25 inter Augustinianas, laudatque in hunc modum : O lucerna digne supra candelabrum Ecclesiæ posita, quæ late catholicis urbibus de septi«formi lychno pastum oleo lætitiæ lumen effundens, densas licet hæreticorum caligines « discutis, et lucem veritatis a confusione tenebrarum splendore clarifici sermonis enubi«las!» Hactenus Paulinus de primis illis in Manichæos scriptis ; in quibus si tantum luminis ac splendoris deprehendit, quid de aliis subsequentibus, quæ progressu temporis majore diligentia et rerum usu ab Augustino condita sunt, exspectandum est? Ex his primum quod a suscepto sacerdotio composuit in gratiam amici sui Honorati, qui Manichæorum erroribus tenebatur, de Utilitate credendi inscripsit, ubi his præclaris usus cst verbis, quæ in fronte Polemicorum ipsius operum adhiberi merentur. « Quæ ut tibi prosint, aut certe nihil obsint, omnibusque omnino, quorum in manus forte devenerint, « et rogavi Deum, et rogo; et spero ita fore, si bene mihi conscius sum, quod ad hunc « stilum pio et officioso animo, non vani nominis appetitione aut nugatoriæ ostentationis « accessi» (Cap. 1). Post hæc eosdem Manichæos denuo exagitavit edito libro de Duabus Naturis, quarum dicebant unam partem Dei esse, alteram de gente tenebrarum : quæ deliramenta perspicuis et a lumine naturali pelitis rationibus sic eludit, ut magis animos commovendo, quam disputando, adversarios ad veritatis agnitionem reducere videatur; dolens interim quod olim easdem rationes non adhibuisset, ut ne in pravissimæ sectæ perniciem laberetur. His porro scriptis et gravibus suis ad populum concionibus ita omnium in se admirationem excitavit, ut illam causam salvam et sanam reputarent omnes, quam vir tantæ moderationis et sinceritatis, tantæ doctrinæ et eloquentiæ propugnasset. Hinc est quod Hippone civitate per Fortunatum presbyterum manichæum magnam partem corrupta, non modo Catholici, sed et Donatistæ sanctum Doctorem ad singularem cum eo disputationem adduxerint ex qua ita debilitatus et fractus recessit Fortunatus, ut ejus pestilentissimo contagio Hipponenses omnes deinceps caruerint. Possidius describit prosperum fortupalumque successum hujusce collationis (In Vita Aug., cap. 6), cujus acta hic referuntur : ex quibus discimus hominem loquacissimum ad unum Augustini argumentum ( idem scilieet quod olim a Nebridio audierat [a]) ita obmutuisse, ut captato per speciem suos consulendi asseclas ad respondendum spatio, turpi fuga ex urbe Hippone, nedum ex collatione aufugerit, nunquam eo rediturus. Patrata hac victoria, aliquanto post procusum est opusculum contra Adimantum : quo in opere Veteris ac Novi Testamenti loca simul conciliantur, satisfitque cavillationibus quas ex locis illis veterator iste, Manichæi quondam discipulus, deduxerat. Idem in Manichæos certamen prosecutus est Augustinus jam episcopus, refellendo primum Manichæi Epistolam, Fundamenti appellatam, in qua totius perversæ doctrinæ summa continebatur, id est « doctrinæ initium, medium, et finis, »testante Felice manichæo (Lib. 2 de Actis cum Felice, cap. 1). Unde tanta ab ipsis Manichæis reverentia hæc epistola legebatur, ut non nisi ab inclinatis disceretur. Sic enim habetur hic locus in duobus vetustis exemplaribus, « Inclinatis discebatur a nobis » tametsi aliam prætulimus lectionem ex optimæ notæ codice Corbeiensi, « Ipsa enim nobis illo tempore miseris quando lecta est, illuminati dicebamur a vobis » ( Lib. contra Epist. Manich., cap. 5). Ab hac lucubratione forte non ita pridem manum removerat Augustinus, cum Catholici aliud eidem onus imponunt, ut scilicet responderet ad librum Fausti Manichæorum episcopi tantopere a suis prædicati; « cujus nobis adventus, ait Augustinus, ad explicanda omnia quæ nos movebant, quasi de cœlo promittebatur » (Lib. de Utilitate credendi, cap. 8). Verum tam magnificis promissis non bene respondit eventus: imo vero contraria sorte factum est, ut Doctor sanctus quasi de cœlo missus merito existimari possit ad revincenda commenta ineptissimi præstigiatoris, qui miserandis nugis multorum animos seduxerat ; maxime vero ad vindicanda veterum Patriarcharum acta, quibus infaustus ille hæreticus fucum facere tentaverat. Hoc in opere cum apostoli Jesu Christi nomen, quod Manichæus initio epistolarum suarum sibi tribuebat, ab indigno homine removeret, tempus exortæ hujus hæresis nobis indicat Vir sanctus, aitque constare, « non solum post Ter<< tullianum, verum etiam post Cyprianum hanc hæresim fuisse exortam » Lib. 13 cap. 4). Huic sententiæ concordat Epiphanius, qui ejusdem hæresis ortum reveat (a) Vide confess. lib. 7, cap. 2. |