ves auctores qui ita sentiunt, et quia non est illa sententia damnabilis, cum non sit aperte contra Scripturas, vel communem traditionem, aut Ecclesiæ sensum. Quod autem haud dubie ita sit, sine fundamento dicitur, quia nullum potest rex ostendere Scripturæ locum, quo dubitationem omnem illius assertionis auferat. Quin potius longe probabilius est paradisum non esse deletum per aquam diluvii, sed usque nunc in sua amoenitate et pulchritudine conservari, ibique Eliam et Enoch in quadam vitæ felicitate vivere, ut eam recte describit Bernardus, serm. 3 et 6 de Ascens. Domini. Et Augustinus, dicto cap. 23 de Peccat. origin., dixit curiose quidem inquiri, qualis vel ubi sit paradisus, ubi Deus constituit hominem, quem formavit ex pulvere, cum tamen esse illum paradisum, fides Christiana non dubitet. Ubi non tantum dicit fuisse, sed esse. Verumtamen de hac quæstione alibi pro captu meo disputavi, et ideo illam omitto, et quia præsens controversia ab illa non pendet. Nam, licet paradisus ille fuisset per diluvium deletus, potuisset Deus vel alibi locum statui illorum duorum prophetarum convenientem præparare, vel illummet locum aut partem ejus ad pristinum statum, vel saltem ad amoenitatem illis hominibus convenientem restituere. Ac denique quamvis ibi nunc illi testes feliciter et sine peccato vivant, venient nihilominus saccis vestiti, non ut pro præteritis peccatis satisfaciant, neque fortasse quia illa maceratione carnis ad alia vitanda indigebunt, sed propter exemplum hominum tunc viventium, ut luctum et mostitiam (ut Athanasius inquit) ostendant.

CAPUT XIV.

UTRUM EX ALIIS SCRIPTURÆ LOCIS OSTENDI POSSIT ELIAM ET ENOCH FUTUROS ESSE SECUNDI CHRISTI ADVENTUS PRÆCURSORES, ET TESTES CONTRA ANTICHRISTUM.

1. Multa alia Scripturæ loca significant duos illos testes fore, Enoch et Eliam. - Rex Jacobus in sua Præfatione fidenter affirmat, verbum nullum in Scripturis reperiri, quod innuat vel Enochum et Eliam redituros esse, et cum Antichristo dimicaturos, in eoque conflictu occidendos, aut quidquam simile passuros. Ut autem hoc ostendat, discurrit per ea Scripturæ loca, quibus non solum Bellarmi

1 Pag. 77.

nus, quem ipse tantum accusat, sed etiam antiquissimi Patres et Catholici omnes solent dogma illud confirmare; et omnibus respondere aggreditur, imo et mala fide agere, qui dicta loca illo modo interpretantur, conatur evincere. Nos vero, Catholicorum sententiam sequentes, asserimus multa esse in Scriptura testimonia, quibus verum illud dogma ita confirmatur, ut licet per se certam fidem divinam non faciant, nihilominus ita prædictam veritatem comprobant, ut sine formidine pradenter credi possit, præsertim accedente consensu antiquorum Patrum, et omnium fere expositorum interpretatione. Et quoniam de loco Apocalypsis satis jam diximus, nunc per cætera discurremus. Et quia illa, quæ de Elia loquuntur, clariora sunt, prius de Elia, postea de Enocho dicemus.

2. Id imprimis ostenditur de Elia. - Dicimus ergo primo Eliam venturum esse, ut sit præcursor secundi Christi adventus, et ut reliquias Israel ad Christum convertat, et ab Antichristo avertat, et sic contra Antichristum pugnet. Hæc assertio imprimis probatur ex verbis Malachia, cap. 4: Ecce ego mittam vobis Eliam prophetam, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis, et convertet cor patrum ad filios, et cor filiorum ad patres eorum, ne forte veniam, et percutiam terram anathemate. Quæ verba de vero Elia in persona, et de missione illius ante diem judicii finalis, et prope illum fere communi consensu antiqui Patres intellexerunt, Chrysostomus, Homil. 58 in Matth., et 4 in 2 ad Thessal.; Theodoret., orat. 10 in Dan., in fine, circa cap. 12; Ambros., 1 Corinthior. 4, in id: Puto enim quod Deus, etc.; Augustin., 20 de Civitat., c. 29; Gregorius, 9 Moral., c. 4; Prosper, in Dimid. temporis, c. 43; Damascenus, lib. 4 de Fide, c. 28; Isidorus, lib. de Vita et morib. Sanctor., c. 35; et Julian. Pomer., lib. 1 contra Judæos, ante medium. Item expositores in eumdem locum, præsertim Cyrillus, Theodoretus; et in loca Matth. 11 et 17, præsertim Hieronymus, Euthymius, Theophylactus, Anselmus, et D. Thomas; et in Apocalyps. 11, præsertim Aretas, dicens : Et certe quod Elias venturus sit, manifestum est, quoniam Scriptura hoc prædixit, quæ per Malachiam vaticinatur: Ecce ego mittam vobis Eliam.

etiam judaicam fabulam,ac subinde hæresim, quam qui credit, Christianum esse non putat, quia verbis Christi contradicit. Ait ergo Malachiam non loqui de Elia in persona, sed in spiritu; nec de secundo Christi adventu, sed de primo, cujus diem magnum et horribilem vocat propter diem passionis et mortis Domini, ac proinde prophetiam illam in Joanne Baptista fuisse completam. Quod totum probat testimonio Christi, Matth. 11, ubi cum multa de Joanne dixisset, adjungit: Omnes Prophetæ et lex usque ad Joannem prophetaverunt, et si vultis recipere, ipse est Elias, qui venturus est. Quid clarius? Et addit c. 17, cum discipuli ipsum interrogassent: Quid ergo scribæ dicunt, quod Eliam oportet primum venire? Respondens ait : Elias quidem venturus est, et restituet omnia dico autem robis quia Elias jam venit, et non cognoverunt eum. Et subdit Evangelista: Tunc intellexerunt discipuli, quia de Joanne Baptista dixisset eis. Et similia fere habet Marc., cap. ultim., quæ postea ponderabimus. Et pro hac sua sententia solum quemdam Bibliandrum hæreticum allegat. Posset vero Hieronymum etiam adducere, qui non solum Joannem Baptistam, sed omnem chorum Prophetarum Christo testimonium perhibentium nomine Eliæ ibi significari intelligit, et addit, Christum in Evangelio in Elia Joannem intellexisse; et Rupertus ibi dubius esse videtur de sensu Malachiæ, quamvis simul dicat plures Doctores, quibus omnes (ait) fere consentimus, credere Eliam ad litteram esse venturum, et omnia restituturum.

4. Malachias in sensu proprio de secundo Christi adventu loquitur. Sed adverto aliud esse loqui de primario sensu litterali, et maxime proprio Malachia, aliud de sensu, vel secundario, vel mystico et spirituali. Dico ergo negari non posse quin Propheta ad litteram, et in sensu maxime proprio, et nomini consentaneo, loquatur de secundo Christi adventu, et de propria persona Eliæ. Probatur primo, quia a principio capitis aperte loquitur Malachias de die judicii, de illa enim ait: Ecce dies veniet succensa quasi caminus, et erunt omnes superbi, et omnes facientes impietatem stipula, et inflammabit eos dies veniens, etc. Quæ verba manifeste indicant sermonem esse de die iræ, et vindictæ divinæ, ante quam præcedet ignis omnia comburens, quæ propriissime conveniunt in diem judicii, in diem autem vel tempus primi adventus Christi, nullo modo. Et in toto contextu sequenti

idem sensus comprobatur. Et ita in hoc nec Hebræi, nec catholici expositores vel Patres discordant. Ergo cum postea dicit: Antequam veniat dies domini magnus et horribilis, de eodem die judicii loquitur, qui erit magnus justis, et horribilis peccatoribus (ut ait Hieronymus), nam et contextus et litteræ consecutio hoc postulat, et proprietas verborum id satis indicat, et consonant verba Joel. 2. Nam sicut dixit Malachias: Mittam Eliam antequam veniat dies magnus et horribilis, ita Joel postquam late depinxisset præcedentia ad diem judicii, dicens: Ante faciem ejus ignis volans, sol et lena obtenebrati sunt, Dominus dedit vocem suam, et similia, concludit: Magnus enim dies Domini, et terribilis valde; ergo dies illa magna et horribilis in utroque loco est dies judicii. Quam etiam magnam appellat Sophon., cap. 1, et horribilitatem ejus egregie describit, dicens: Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis, dies iræ dies illa, dies tribulationis, et angustiæ, etc. Similiter eumdem diem vocat magnum et ira, Joannes, Apocalyp. 6. Non ergo accommodantur recte verba Malachiæ diei passionis Christi, nec invenietur antiquus expositor vel Sanctus, qui ita intellexerit. Et specialiter notavit Chrysostomus, homilia 58 in Matth., ponderans ultima verba Malachiæ : Ne forte veniens percutiam terram anathemate, quæ non primo adventui Christi, sed secundo recte accommodantur.

5. Malachias litteraliter loquitur de Elia, secundi adventus præcursore. Secundo hinc fit ibi etiam Malachiam proprie et ad litteram loqui de Elia, et prædicere illum esse futurum 'secundi adventus Christi præcursorem. Quod magis confirmant Septuaginta interpretes : Ecce ego mittam Eliam Theslitem, ut habetur in versione Hieronymi, et in Latina nuper correcta, et legunt Cyrill. et Theod. in Michæam, et Tertullianus, lib. de Anima, c. 35; Aug., Euth., Arethas supra; et Chrysost., Homil. 38 et 58 in Matth. Qui notat, additam nomini Eliæ fuisse circumstantiam patriæ, ut tolleretur ambiguitas, et notaretur sermonem esse de propria persona Eliæ.

6. Clarius id insinuatur in libro Ecclesiastici. -- Hunc locum Protestantes cum ratione non possint, conviciis dissolvunt. - De eodem Elia omnia hæc ab Ecclesiastici auctore prædicta sunt. Tertio idem comprobatur ex verbis Ecclesiastici, 48, ubi a principio capitis de Elia propheta loquitur Sapiens, ejusque insignem sanctitatem, magna prodigia, et si

gna mirabilia, singularemque translationem describit et postea subjungit: Qui scriptus es in judiciis temporum, lenire iram Domini, conciliare cor patris ad filium, et restituere tribus Jacob. Ubi, quæso, scriptus est in hunc modum Elias, nisi apud Malachiam? ergo de eodem Elia Malachias loquitur, de quo Sapiens, ac subinde de propria persona Eliæ. Ad quæ verba respondet rex Angliæ, cum constet Ecclesiasticum alludere ad verba Malachiæ, Christum, interpretando Malachiam, etiam Jesum Sirach exposuisse: Neque dedecori est (ait) huic mortali Jesu explicari ab immortali veroque Jesu, licet ad pudorem et confusionem hæreseos Jesuitarum. Similiaque convicia libere proferunt Protestantes, quando nec probabilia nec verisimilia facere possunt, quæ dicunt. Quis enim legens caput illud Ecclesiastici, sibi persuadeat non loqui a principio de vero Elia? Sumpserat enim ille Jesus onus laudandi viros gloriosos parentes suos, ut dixerat c. 44, et incipiens ab Enoch, per Noe, Abraham, Isaac, Jacob, et cæteros Prophetas, pervenit ad Salomonem, in fine cap. 47, et postea incipit in 48: Et surrexit Elios Propheta quasi ignis, et verbum ipsius quasi facula ardebat, qui induxit in illos famem, etc. Et dejecit de cœlo ignem ter, et alia, quæ historice aperte refert usque ad illud: Elias quidem in turbine tectus est, et in Eliseo completus est spiritus ejus. Et postea de Eliseo sermonem prosequitur. In medio autem illius enarrationis de Elia interponit illa verba, Qui scriptus es in judiciis, etc. Qui ergo verisimile est, relativum qui, non referre personam propriam illius Eliæ, de quo in antecedentibus et sequentibus sermo texebatur? aut quis talem interpretationem Christo imponat? Præsertim cum eodem locutionis genere illi dicatur: Qui sustulisti mortuum ab inferis, Qui dejecisti reges, Qui audis in Sina judicium, Qui ungis reges, Qui receptus es in turbine ignis, et statim: Qui scriptus es.

7. Regis expositio confutatur. — Suspicor sane, sub verbo explicandi intellexisse regem verbum emendandi, vel corrigendi, et ideo dixisse, non fuisse dedecori Jesu mortali exponi, id est, corrigi et emendari a Jesu immortali, sentiens Jesum mortalem non recte intellexisse verba Malachiæ, et ideo aliter quam ipse senserit, explicatum esse a Jesu immortali. Cum enim rex sentiat, illum librum non esse canonicum, facile in illo admittet aliquid quod emendari potuerit. Sed licet hoc non esset dedecori homini mortali a se loquenti,

fuisset tamen dedecori Spiritai Sancto, qui per illum loquebatur, ut vera fides docet, illum librum ut canonicum nobis proponens. Talis ergo interpretatio regia non potest Jesuitis esse pudori, rex videat an ipsi sit honori. Neque per illam aliqua hæresis confutatur, quæ per Dei gratiam hactenus in Jesuitis cum veritate notari potuerit, sed potius interpretatio illa hæresim involvere convincitur, quia vel male sentit de libro Ecclesiastici, vel certe non interpretationem, sed corruptionem verborum ejus Christo attribuit.

8. De duplici Elia, altero vero, altero mystico, Christus loquitur. Quarto, Malachiam de persona Eliæ fuisse locutum, probamus ex ipsis Christi verbis, Matth. 17, ubi interrogantibus discipulis quid esset quod Scribe dicebant, oportere Eliam venire primum, id est, ante adventum Messiæ, respondit Christus dando primum: Elias quidem venturus est, et restituet omnia. Deinde vero addit se cundum, scilicet: Dico autem vobis, quia Elias jam venit, et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eum quæcumque voluerunt, sic et Filius hominis passurus est ab eis. Ex quo contextu imprimis colligo, Christum de duplici Elia esse locutum, nam de uno ait esse venturum, de alio vero dicit jam venisse; de primo item dicit quod restituet omnia, de altero vero non hoc dicit, sed potius esse male tractatum, et quasi contemptum a Judæis, quia illi non crediderunt, et fecerunt in eum quæcumque voluerunt. Denique tacite indicat duplicem suum adventum, unum in quo passurus fuit a Judæis, ante quem venit spiritualis Elias, de quo proximo loco sermonem fecerat; alium, in quo non ad patiendum, sed ad complendum omnia veniet, ante quem venturus est proprius Elias, de quo propterea prædixit, quod restituet omnia. Juxta quem sensum summa seu paraphrasis responsionis Christi est: Verum quidem est Eliam verum et proprium esse venturum, non tamen modo, sed eo tempore quo restituenda sunt et complenda omnia dico autem vobis esse alium spiritualem Eliam, qui jam venit tanquam præcursor istius mei adventus, in quo veni ad patiendum pro hominibus, a quibus ipse etiam male et infideliter tractatus est.

:

9. Vulgarem de Elia venturo opinionem Christus non improbavit. - Hunc autem esse verum et litteralem sensum verborum Christi, ostendo primo, quia est simplicissimus, et valde consentaneus verborum contextui et proprietati, quæ servanda est, nisi ubi