- lior sit ejus conditio, nisi certum etiam sit possessionem fuisse tyrannicam. Præterea, ut licita sit occisio talis tyranni, oportet, necessaria sit ad libertatem regni obtinendam, nam si alia via minus crudeli possit tyrannus depelli, non licebit statim eum occidere sine majori potestate, et causæ examinatione. - 9. Alia limitatio. Ultima conditio. Præterea intelligenda est communis sententia, nisi inter tyrannum et populum foedus aliquod, vel tregua, aut pactum juramento firmatum intercesserit, ut notavit Abulens. supra, nam pacta et juramenta etiam cum hostibus servanda sunt, nisi fortasse fuerint evidenter iniqua, et coacte facta. Alia etiam limitatio adhibenda est, nisi eadem vel majora mala reipublicæ timeantur ex interfectione tyranni, quam sub illo patiatur. Et ita dixit Bart., tract. de Guelfis et Gibellinis, licere in eo casu occidere tyrannum propter commune bonum, non propter privatum. Nam si quis occidat tyrannum ut ipse potiatur imperio per similem tyrannidem, non excusatur a culpa homicidii, præter novam tyrannidem. Item, si credatur filium tyranni, vel alium similem ejus socium, eadem mala illaturum reipublicæ, non licebit, quia fit malum sine spe majoris boni, et quia tunc revera non defenditur respublica, nec liberatur a tyrannide, quo solo titulo illa mors honestatur. Denique oportet ut respublica non contradicat expresse, nam si expresse repugnet, tunc non solura non præbet auctoritatem singulis personis, sed etiam declarat defensionem non esse sibi convenientem, cui in hoc credendum est, et inde consequenter fit ut non sit licitum privatæ personæ defendere tunc rempublicam per mortem tyranni. 10. Aliorum sententia.- His vero non obstantibus, non desunt auctores quibus hæc distinctio et sententia non placeat, sed distincte dicendum putent non esse licitum privatæ personæ interficere tyrannum, sive in solo regimine, sive etiam in titulo tyrannus sit. Ita sentit Castro, 1. 44 adv. hær., verb. Tyrannus, quatenus indistincte loquitur, et eodem modo intelligit Concilium Constantiense, et omnes ejus rationes eo tendunt. Expressius id dixit, Azor, dictam communem sententiam reprobando, in tom. 2, lib. 11, c. 5, q. 10. Fundatur primo, quia Concilium Lateranense absolute et generaliter de tyranno loquitur. Secundo, quia Augustinus, 1 de Civit., absolute etiam dicit, sine publica administratione non licere aliquem occidere. Tertio, quia D. Tho mas non dicit hunc tyrannum laudabiliter occidi a quolibet privato, sed indefinite, laudabiliter occidi. Quarto, quia nullus malefactor jure interfici potest, neque is, qui possidet, facto dejici potest, nisi prius audiatur et judicetur. Nec sufficit evidentia patrati sceleris, nisi sententia præcedat. 11. Ejus reprobatio. Respondetur ad Augustinum. Sed hæc parum cogunt contra receptam sententiam. Nam Concilium Lateranense, ut dixi, non definit universalem propositionem negativam, Nullus tyrannus occidi potest, sed damnat universalem affirmativam, Omnis tyrannus occidi potest, et non absolute prolatam, sed cum multis ampliationibus, et ideo ejus definitio reducitur ad hanc indefinitam, Non omnis tyrannus occidi potest ante sententiam contra illum prolatam, ex quo nullum argumentum contra communem sententiam sumi potest. Ad Augustinum respondeo, illum privatum hominem, qui hujusmodi tyrannum occidit, non id facere sine publica administratione, quia vel id facit auctoritate reipublicæ tacite consentientis, vel facit auctoritate Dei, qui per naturalem legem dedit unicuique potestatem defendendi se, et rempublicam suam a vi, quam similis tyrannus facit. Ad D. Thomam respondemus, satis clare loqui, nam in corpore illius articuli dicit: Cum facultas adest, potest aliquis tale dominium repellere; in solutione vero ad 5, per vocem illam aliquis, aperte declarat privatam personam, tum ita interpretando verba Ciceronis de interfectoribus Julii Cæsaris; tum quia ita concludit: Tunc enim qui ad liberationem patriæ tyrannum occidit, laudatur, et præmium accipit. Ad ultimam rationem dicitur, illam procedere, quando aliquis vel in pœnam delicti interficiendus est, vel privandus his bonis quæ possidet quiete, et sine conflietu actuali, formali aut virtuali; in nostro autem casu non de vindicta, sed de defensione agitur, nec tyrannus quiete possidet, sed per vim actualem, quia, licet fortasse respublica non moveat bellum, quia non potest, nihilominus (ut recte Cajetanus notat) semper gerit bellum implicitum, quia renititur quantum potest. 12. Nova difficultas proponitur.- Hinc vero nova difficultas suboritur, quia juxta doctrinam hanc nulla est differentia inter utrumque casum seu tyrannum. Quia etiam tyrannum quoad titulum non licet occidere auctoritate privata, sed publica; hoc autem modo etiam licet occidere regem tyrannice gubernantem. Unde argumentor ulterius, quia vel tyrannus in titulo interficiendus est ad vindictam sui sceleris, vel titulo defensionis. Priori modo, jam dictum est non posse interfici a qualibet privata persona auctoritate privata, tum quia punire est actus jurisdictionis et superioris, ut supra dixi; tum etiam quia nec ipsa respublica a tali tyranno offensa posset hoc modo illum punire, nisi publico consilio, cognita causa, et sufficienter judicata, et ideo ut privata persona id faciat, non sufficit tacitus vel præsumptus consensus reipublicæ, sed requiritur expressa declaratio per specialem, vel saltem per generalem commissionem. Unde etiam hoc titulo non licet extrancæ personæ privatæ, imo nec publicæ non habenti jurisdictionem in talem tyrannum, illum hoc titulo interficere sine expressa commissione reipublicæ offense. Si autem hoc tantum licet privatæ personæ titulo defensionis, sic nulla est differentia inter utrumque tyrannum, quia etiam titulo defensionis licet privatæ personæ occidere regem verum tyrannice invadentem suum proprium regnum, vel civitatem, ut diximus. Item illo modo non licet talis interfectio ex potestate tacite concessa a republica membris suis, sed ex auctoritate Dei, qui per legem naturalem unicuique dedit facultatem defendendi se et patriam suam, imo et quemlibet innocentem. Ideoque hoc titulo occidere tyrannum, non solum membris reipublicæ, sed etiam extraneis licet in utroque casu et tyranno; nulla ergo est differentia. test hoc titulo illum aggredi, aut bellum contra ipsum movere. At vero proprius tyrannus quamdiu reguum injuste detinet, et per vin dominatur, semper actu infert vim reipubli cæ, et ita ipsa semper gerit cum illo actuale seu virtuale bellum, non vindicativum, ut sic dicam, sed defensivum. Et quamdiu contrarium non declarat, semper censetur velle defendi a quolibet suorum civium, imo etiam a quoli-. bet extraneo; ideoque si aliter defendi non potest, nisi interficiendo tyrannum, cuilibet de populo licet illum interficere. Unde etiam in rigore, verum est id non fieri tunc auctoritate privata, sed publica, vel potius regni vo lentis a quolibet cive tanquam a membro et organo suo defendi, vel Dei auctoris naturæ dantis cuicumque homini potestatem defendendi innocentem. Unde etiam in hoc non est discrimen inter utrumque tyrannum; neuter enim potest occidi auctoritate privata, sed necessaria semper est potestas publica. Differentia vero est, quod hæc potestas censetur commissa cuilibet particulari personæ contra proprium tyrannum, non vero contra proprium dominum, propter discrimen declaratum. 13. Explicatur difficultas. Respondeo imprimis ad ultimam interrogationem, verum esse, tyraunum sine justo titulo regnum occupantem non posse a quolibet privato juste interfici per modum vindicta seu punitionis, hoc enim convincunt argumenta facta in priori membro dilemmatis. Unde quoad hoc, fateor non esse discrimen inter hunc et tyrannicum regem, quoad absolutam rationem injustitiæ, licet respectu proprii regis sit longe gravius crimen, et læsæ majestatis, quod non est respectu alterius tyranni, sed simplex injustitia, et usurpata jurisdictio. Superest ergo ut tantum jure defensionis liceat privatæ persona hunc tyrannum occidere; in hoc vero est magna differentia inter hunc et regem pravuni. Nam rex licet tyrannice gubernet, quamdiu non movet actuale bellum injustum contra rempublicam sibi subditam, non infert illi actualem vim, et ideo respectu illius non habet locum defensio, neque ullus subditus po 14. Altera difficulias. — Qua ratione rex hæreticus dominio regni pricetur. - Hine vero nascitur nova difficultas præsenti instituto necessaria. Nam ex hac posteriori resolutione de proprio tyranno sequitur, priorem de rege tyrannice gubernante solum procedere ante sententiam depositionis contra talem regem latam, non vero post illam, quod male fert rex Angliæ, et examinatione dignum est. Nam sequela habet imprimis magnum fundamentum in Concilio Constantiensi; quia illud tantum loquitur de interficiente principem tyrannum privata auctoritate, non exspectata sententia vel mandato judicis cujuscumque; sic enim Concilium Constantiense contrariam assertionem damnavit; ergo si judex legitimus talis regis, quicumque ille sit vel esse possit, contra illum justam sententiam tulit, qua eum ipso facto a regno deposuit, jam non procedit Concilii definitio. Deinde cessat etiam ratio facta, et ita non habebit tunc locum prima assertio, ut proposita est. Nam tunc jam supponitur expectata sententia justa et legitima, et sic non procedit aggressor auctoritate privata, sed in virtute sententiæ, et consequenter ut instrumentum auctoritatis publicæ. Denique postquam rex legitime depositus est, jam non est rex neque princeps legitimus, et consequenter non potest in illo subsistere assertio, quæ de legitimo rege loquitur. Imo, si rex talis, post depo sitionem legitimam in sua pertinacia persevcrans, regnum per vim retineat, incipit esse tyrannus in titulo, quia non est legitimus rex, nec justo titulo regnum possidet. Declaratur hoc amplius in rege hæretico, nam statim per hæresim ipso facto privatur aliquo modo dominio et proprietate sui regni, quia vel confiscatum manet, vel ad legitimum successorem catholicum ipso jure transit, et nihilominus non potest statim regno privari, sed juste illud possidet et administrat, donec per sententiam saltem declaratoriam criminis condemnetur, juxta cap. Cum secundum leges, de Hæret., in 6. At vero post sententiam latam omnino privatur regno, ita ut non possit justo titulo illud possidere; ergo ex tunc poterit tanquam omnino tyrannus tractari, et consequenter a quocumque privato poterit interfici. 15. Difficultatis declaratio. - Respublica quando possit regem tyrannice gubernantem regno privare. Hæc difficultas supponit, contra regem supremum etiam in temporalibus, posse depositionis poenam, et privationis regni sententiam ferri, quod rex Angliæ audire detrectat; est autem verissimum, et ex principiis positis in 1. 3 evidenter colligitur, et in sequentibus iterum dicetur. A quo vero possit talis sententia ferri, magna quæstio est; breviter tamen nunc supponimus, potestatem hanc deponendi regem esse posse vel in ipsa republica, vel in Summo Pontifice, diverso tamen modo '. Nam in republica solum per modum defensionis necessariæ ad conservationem suam, ut supra lib. 3, cap. 3, dixi. Ideoque si rex legitimus tyrannice gubernet, et regno nullum aliud subsit remedium ad se defendendum, nisi regem expellere ac deponere, poterit respublica tota, publico et communi consilio civitatum et procerum, regem deponere, tum ex vi juris naturalis, quo licet vim vi repellere; tum quia semper hic casus, ad propriam reipublicæ conservationem necessarius, intelligitur exceptus in primo illo fœdere, quo respublica potestatem suam in regem transtulit. Et hoc modo accipiendum est quod ait D. Thomas 2. 2, q. 42, art. 2 et 3, non esse seditiosum resistere regi tyrannice gubernanti, utique si legitima potestate ipsius communitatís, et prudenter sine majori populi detrimento fiat. Ita etiam exposuit idem D. Thomas, lib. 1 de Regimin. Princip., c. 6; et discipuli ejus, Soto, 1. 5 de Just., q. 1, art. 3; Bannez, 2. 2, q. 64, art. 3, dub. 2; Molin., tom. 4, de Just., tract. 3, disp. 6. Aliqui vero ex jurisperitis allegatis confuse in hoc puncto loquuntur, nam Paris. de Puteo supra, et Antonius Massa, tract. contr. Duel,, n. 78 et 79, ita hoc affirmant, ut in singulis etiam civibus illam licentiam concedere videantur; e converso autem Restaur. Castal., dicta quæst. 82, ita repugnat, ut etiam communitati id negare videatur; sed juxta prædicta temperandi sunt. 16. At vero in Summo Pontifice est hæc potestas tanquam in superiori habente jurisdictionem ad corripiendum reges, etiam supremos, tanquam sibi subditos, ut supra ostensum est. Unde si crimina sint in materia spirituali, ut est crimen hæresis, potest directe illa punire in rege, etiam usque ad deposi tionem a regno, si pertinacia regis et providentia communis boni Ecclesiæ ita postulent. Si vero vitia sint in materia temporali, quatenus peccata sunt, etiam potest illa corripere per directam potestatem; quatenus vero fuerint temporaliter nociva reipublicæ Christianæ, indirecte saltem poterit ea punire, quatenus tyrannicum regimen temporalis principis semper etiam est saluti animarum perniciosum. 17. Regnum christianum in deponendo rege tyranno a Pontifice pendet. — Imo addendum ulterius, licet respublica seu regnum hominum, ex sola rei natura spectatum, prout fuit inter gentiles, et nunc est inter ethnicos, habeat potestatem, quam diximus, se defendendi a tyranno rege, et illum deponendi in eum finem, si necessarium fuerit, nihilominus regna christiana quoad hoc habere aliquam dependentiam et subordinationem ad Pontificem Summum. Primo, quia potest Pontifex alicui regno præcipere, ut se inconsulto contra regem suum non insurgat, vel illum non deponat, nisi prius causa et ratione ab ipso cognita, propter moralia pericula, et animarum dispendia, quæ in his tumultibus popularibus moraliter interve niunt, et ad vitandas seditiones et injustas rebelliones. Unde in historiis legimus, fere semper regna in hujusmodi casibus Pontifices consuluisse, vel etiam ab eo petivisse, ut regem ineptum vel tyrannum deponeret. Ut de Childerico, rege Galliæ, tempore Zachariæ Papæ, cap. Alius, 15, quæst. 6, et de aliis su pra, lib. 3, c. 23, relatum est; et de rege Lu ■ Vide Sotum, lib. 5 de Just., q. 1, art. 3; sitaniæ Sancio II, tempore Innocentii IV, reAzor., tom. 2, lib. 24, c. 5, q. 8 et 9. ferunt late Lusitanæ historiæ, fuisse a Ponti fice ab administratione regia depositum ', licet non regno privatum, ut refertur etiam in c. Grandi, de Supplend. neglig. Prælatorum, in sexto. Secundo, pendet regnum Christianum a Pontifice in hoc, ut possit Pontifex non solum consulere, aut consentire ut regnum regem sibi perniciosum deponat, sed etiam præcipere et cogere ut id faciat, quando saluti spirituali regni, et præsertim ad vitandas hæreses vel schismata necessarium esse judicaverit. Quia tunc maxime habet locum usus potestatis indirectæ circa temporalia propter spiritualem finem, et quia potest per se immediate regem deponere in tali casu ; ergo potest cogere regnum, ut id exequatur, si necessarium sit, alias esset ejus potestas non solum inefficax, sed etiam insufficiens. Denique, quia tale præceptum in illo casu justissimum est. libet interfici, lata vero sententia, quisque (inquit) potest institui executionis minister. Eodemque modo si Papa regem deponat, ab illis tantum poterit expelli vel interfici, quibus ipse id commiserit. Quod si nulli executiouem imperet, pertinebit ad legitimum in regno successorem, vel, si nullus inventus fuerit, ad regnum ipsum spectabit. Et ita tradunt Doctores, servandum esse in crimine hæresis, quando rex hæreticus per publicam sententiam regno privatus declaratur, ut videri potest in Castro, lib. 2 de Just. hæret. punit., cap. 7; Siman., de Cathol. institut., tit. 46, num. 75. 19. Privatum propria auctoritate non posse morte damnatum occidere. Atque ex his facile probatur altera pars, quia, licet aliquis sit ad mortem juste damnatus, non potest quilibet privatus suo nutu illum occidere, nisi præcipiatur ab habente auctoritatem, vel aliter moveatur, quia nemo potest alium occidere, nisi vel superior habens in se talem potestatem, vel minister ejus; non potest autem dici minister, nisi a principali potestate moveatur. Quod si hoc verum est respectu cujuscumque malefactoris, majori profecto ratione respectu principis procedit. Dicet forte aliquis sufficere® motionem implicitam seu tacitam reipublicæ, quæ, eo ipso quod regem deposuit, vult ab omnibus expelli et cogi, et si resistat, etiam occidi. At hoc falsum est, et contra rationem cogitatum seu fictum; nam judex condemnans privatum hæreticum vel malefactorem, non statim facit omnibus facultatem in illum animadvertendi; ergo nec respublica vel Papa regem hæreticum vel aliter tyrannicum condemnans, omnibus talem licentiam concedit, etiam tacite, vel implicite. Nulla enim justa ratione potest præsumi magis hæc licentia contra principem, quam contra alios; nam semper est necessaria prudentia, et justus modus in ipsa executione, et majus periculum est turbationis et excessus in coactione personæ principis aut regis, quam cæterarum. Unde si Papa aliquem regem per sententiam declaret hæreticum, et a regno depositum, et de executione nihil amplius declaret, non statim potest quilibet princeps contra illum movere bellum, quia nec est illo superior in temporalibus, ut supponimus, nec ab ipso Papa illam potestatem accipit ex vi solius sententiæ. Et ideo (ut dicebam) solus legitimus successor ejus, si Catholicus sit, habet tunc illam faculDuar. Nunes, 1 part. Chronicæ in San- tatem, vel si ipse negligat vel nullus sit, comcio II, alias Capello. munitas regni in illo jure succedet, dummodo 18. Post justam sententiam declaratoriam, quo modo rex puniri queat. Hoc ergo supposito fundamento, dicendum est in puncto ultimo proposito, post sententiam condemnatoriam regis de regni privatione, latam per legitimam potestatem, vel, quod perinde est, post sententiam declaratoriam criminis habentis talem pœnam ipso jure impositam, posse quidem eum, qui sententiam tulit, vel cui ipse commiserit, regem privare regno, etiam illum interficiendo, si aliter non potuerit, vel si justa sententia ad hanc etiam pœnam extendatur. Non tamen statim posse regem depositum a qualibet privata persona interfici, imo neque per vim repelli, donec ei præcipiatur, vel generalis hæc commissio in ipsa sententia vel jure declaretur. Prior pars evidenter sequitur ex præcedenti principio; nam qui potest aliquem juste condemnare, potest etiam pœnam exequi per se, vel per auxilia ad id necessaria, alias frustra esset illa potestas dicendi jus sine potestate efficaciter coactiva. Atque hac ratione, ut ait Augustinus, lib. 1 de Civit., c. 26, recte facit minister regis interficiendo hominem ex præcepto regis, quia tunc magis potestatem regis quam suam exequitur. Ita ergo, quando respublica juste potest regem deponere, recte faciunt ministri ejus regem cogendo, vel interficiendo, si sit necesse, quia jam non potestate privata, sed publica operantur. Sicque recte dixit Soto, lib. 5 de Justit., quæst. 1, art. 3, licet rex, in solo regimine tyrannus, non possit a quo sit catholica. Ipsa vero petente auxilium ab aliis principibus, illud præstare poterunt, ut per se constat. Si autem Pontifex (quod sæpius fecisse, exemplis ostensum est in lib. 3) aliis regibus potestatem tribuat invadendi tale regnum, tunc juste fieri potest, quia neque deest justa causa, nec potestas. 20. Ex doctrina tradita convincitur error in juramento inclusus. — Ex hac ergo vera et certa doctrina, manifeste convincimus tertiam partem juramenti ex variis capitibus excessum potestatis, injustitiam contra bonos mores, et errorem contra veram et Catholicam doctrinam continere. Primum probo, nam qua auctoritate cogit rex suos subditos ad jurandum, ut hæreticam propositionem, quam Ecclesia Catholica hactenus non damnavit? Si enim rex dicat esse damnatam in Concilio Constantiensi, imprimis non potest constanter hoc dicere, cum auctoritatem Conciliorum, præsertim modernorum, pro nihilo habeat. Deinde ubi legit in Concilio Constantiensi particulam illam: Principes per Papam excommunicati vel deprivati? Aut illam: Per suos subditos, vel alios quoscumque? Cum ergo hæ particulæ additæ illi propositioni reddant illam et sententiam ejus longe diversam, fallaci et illusoria illatione tulis propositio Concilio tribuitur. Quod si non Concilii auctoritate, sed sua rex damuat propositionem illam, excedit proculdubio, et abutitur potestate quam non habet. Et præterea mirabile est quod sæpe contemnat Papæ potestatem ad definiendas res fidei, et ipse illam sibi audeat arrogare, nam licet verbis non dicat, facto profitetur. In quo etiam parum sibi constat. Nam alibi gloriatur in eadem Apologia, se non cudere novos fidei articulos more Pontificum. Denique cum ipse nihil putet esse de fide, nisi quod in Scriptura continetur, oportet ut nobis ostendat in Scriptura ubi sit illa propositio ut hæretica damnata, vel contraria divinitus revalata, ut illa pro hæretica habenda sit. Certe licet Paulus dixerit: Omnis anima potestativus sublimioribus subdita sit, nunquam addidit: Etiam potestatibus excommunicatis vel deprivatis a Papa omnes subditi sint; neque unum ex alio colligi potest, cum sint longe diversa, ne dicam veluti opposita, nam rex deprivatus jam non est sublimior potestas. Atque hinc ulterius concludo, professionem illius juramenti quoad hanc partem esse quamdam confessionem regiæ auctoritatis et potestatis, tum ad damnandas propositiones ut hæreticas ad libitum suum, tum ad proponendum fidelibus authentice, quid credere. de fide debeant, vel tanquam hæreticum protestari; quod ex parte regis est excessus, et usurpatio potestatis spiritualis, et ex parte profitentium tale juramentum est quædam virtualis professio falsæ fidei. · 21. Hoc ipsum ex verbis juramenti convincitur. Altera ratio.. Præterea ex ipsis verbis apertissime constat, regem in hoc juramento non solam obedientiam civilem, seu juramentum ejus exigere. Nam sub juramento detestari propositionem aliquam ut hæreticam, plane excedit obedientiam civilem, quæ est longe inferioris ordinis a christiana fide. Maxime quando tale præceptum novum est in Ecclesia, ita ut rex, non solum cogat Christianum subditum ad detestandam propositionem alias damnatam ab Ecclesia (quod interdum potest facere catholicus rex, modum debitum servando), sed etiam cogat ad detestandam propositionem quam ipse denuo sua auctoritate condemnat, ut nunc rex facit. Unde satis etiam probatum relinquitur, injustum esse hoc juramentum ex parte regis, quia multis modis excedit potestatem suam, et ita est violenta coactio, et alienæ jurisdictionis usurpatio. Ex parte vero fidelium etiam est injustum illud acceptare, vel generali ratione, quia vel jurarent rem illicitam, vel mendacium; nam si credant esse hæreticam propositionem illam propter solam regis auctoritatem, vel propter hoc solum damnabile est, multoque magis, quia propositio illa, quæ sic damnatur, verissima est, et ex veris principiis fidei certa, ut in lib. 3 probatum est. Si autem abjurent exte rius talem propositionem, quam mente non credunt esse hæreticam, manifestum perjurium committunt, ut per se notum est. Et ultra hoc continet talis professio specialem et propriam injuriam contra Pontificem, cujus potestatem et obedientiam propter timorem humanum abnegant. 22. Duplex error inclusus in tertia parte juramenti.-Tandem facile intelligitur ex his, partem hanc juramenti doctrinam etiam erroneam involvere. Unus error est, in Pontifice non esse potestatem ad deponendum regem hæreticum vel schismaticum, et regnum suum ad idem schisma vel eamdem hæresim pertra hentem, vel pervertentem. Hujus enim erroris professio præcipue, magisque directe per illa verba fit, quam per alia, ut cuilibet legenti statim patebit, et in superioribus multipliciter est probatum. Alter error minus quidem verbis expressus, in ipsa vero sententia latens, et virtute contentus, est, in his quæ ad |