Obrázky na stránke
PDF
ePub
[ocr errors]

SATIRA IV.

DE MALIS PRINCIPIBUS.

REM populi tractas (barbatum hoc crede magistrum
Dicere sorbitio tollit quem dira cicuta)!
Quo fretus? Dic, ô magni pupille Pericli!

1. Rem populi tractas.] Neronem imperatorem satirico sale defricaturus, quòd ille vix e pueritia egressus, experientiâ atque virtutibus egens, quin immo, jam mollitie et vitiis obrutus, rempublicam gubernare auderet, poëta argumentum sumit ex Platonis dialogo cui titulus Alcibiad.I: inde enim, ut Neroni lateat, materiam omnem atque personas mutuatus est. Ita, per Alcibiadem,Nero intelligendus, per Socratem, vel poëta ipse, vel potius Seneca, Neronis præceptor, qui juvenum rempublicam male capessentium arguit temeritatem et imperitiam. P. — Rem populi. Hic, pro rempublicam, ut sæpe in aliis scriptoribus. M. Tull. in lib. de Rep. definit rempublicam esse rem populi. Ita Græci dicunt, τὰ τοῦ δήμου πράγματα, et βουλεύεσθαι περὶ τῶν τοῦ δήμου πραγμάτων. C.-Barbatum.

magistrum. Socrates, sic dictus, et quia barbam alebat, et quia Romani ipsi, cùm majores laudabant, soliti erant dicere Casci, barbati. Cic. de Fin. lib. IV. C.

2. Sorbitio tollit quem, etc.] Plin. lib. XXV, cap. ult. Cicuta venenum est, publica Atheniensium pœna invisa, etc. Hujus succum lethalem ab ingratis civibus jussum Socratem ebibisse testis est omnis antiquitas. P.

3. Quo fretus?] Inquit Socrates Alcibiadi, To ɛúшy; hoc est, quâ maxime arte confidens?. Dic ó, etc. Dic, ô Alcibiades, qui nullâ re adeo gloriari soles quàm tutelâ Periclis. Similiter in Platone Socrates, postquam varia percurrisset quibus fretus magnifice adeo de se sentiebat Alcibiades, addit: Ξυμπάντων δὲ ὧν εἶπον μείζω οἴει σοι δύναμιν ὑπάρχειν Περικλέα τὸν Ξανθίππου, ὃν ὁ πατὴρ ἐπίτρο

V. 1. Tractas. Cod. Mazarineus, tractans, facili aberratione scribentis, qui lineam horizontalem imprudens super as posuerit.— Hoc. Ita codex noster: ita quoque alii codices quos consuluimus, et editt. veteres. Vetus schol. et recentiores, hæc. Non male quoque.

V. 2. Dira. Cod. Fauchetii, dura.

V. 3. O. Codex noster, Ho': Thuaneus, et cod. 8050, 0; ita Mazarineus cod. Alii, hoc. Priorem lectionem veluti vividiorem et jucundiorem prætulimus.

Scilicet, ingenium, et rerum prudentia velox
Ante pilos venit? dicenda tacendaque calles?
Ergo, ubi commotâ fervet plebecula bile,

πον κατέλιπέ σοί τε καὶ τῷ ἀδελφῷ.C.
·Magni.... Pericli. Pericli, pro
Periclis. Fuit autem Pericles ora-
tor, philosophus et imperator
egregius. Atheniensium rempu-
blicam annos quadraginta felici-
ter administravit. - Pupille. Hoc
etiam dictum non male contor
tum in Neronem, quem Poppœa,
incusans per facetias, pupillum vỏ-
cabat, jussis alienis obnoxium, non
modo imperii, sed libertatis indigen-
tem; ut cui dominaretur Agrip-
pina mater, tutores autem essent
Burrhus et Seneca. Corn. Tacit.
Ann. XIV, in principio libri. P.

4. Scilicet.] Scilicet particula ironiæ aptissima. Ita enim hic versus et novem sequentes ironice sunt legendi. A.— Scilicet, ingenium, et rerum prudentia. Socrates Alcibiadi : Ωΐου ἄρα ἐπίςασθαι καὶ παῖς ἂν τὰ δίκαια καὶ τὰ ἄδικα. Nempe ex opinione ipsius Alcibiadis. Persius vero duobus his versibus aliquot paginas complexus est, quibus disputat Socrates apud Platonem. C. Ingenium. Illa vis animi supra vulgum elata, quâ perpauci homines magna concipiunt, atque perficiunt. Porro, in reipublicæ administratione plurimum valet ingenium. A. Rerum prudentia. Platoni et Aristoteli πολιτικὴ dicitur ἁπλῶς, et sape πολιτική τέχνη, vel δύναμις

[ocr errors]

5

et ἐπιςήμη. Hæc est virtus quæ proprie convenit magistratibus, atque cum ingenio jungitur interdum. C. et A.

5. Ante pilos venit.] Alcibiadi viginti tantum anni erant, cùm rem populi tractare cœpit, Nero nondum attigerat decimum septimum merito igitur poëta dubitat, an ingenium et prudentia ad tantum munus sustinendum eis ante pilos venerint. A. — Dicenda tacendaque calles. Ab uno prudentiæ membro, et quidem præcipuo, totam designat. Est enim prudentiæ habitus per quem utilia eligimus, damnosa rejicimus. Quid autem utilius, quàm nonnulla et apte et opportune loqui, nonnulla autem, quibus arcano opus sit, tacere, et intra se retinere, donec eventus incoeptum probet ? C. et A.

6. Ergo ubi commota fervet, etc.] Quoniam tu tibi tantum arrogas, periculum faciamus tuæ solertiæ. Scilicet, in medio plebeculæ tu

multuantis et in seditionem versæ, cum majestate tua, quâ te præditum jactas, progredieris, et silentium imperabis, huic plane similis, de quo Virgil. Aeneid. lib. I, v. 148:

Ac veluti magno in populo cùm sæpe

coorta est

Seditio, sævitque animis ignobile vu gus:

V. 6. Ergo ubi commota fervet, etc. Ita codd. nostri et editt. Le Monnier solus, ergo cùm mota fervet. Cur? nescio.

Fert animus calidæ fecisse silentia turbæ,

Majestate manûs : quid deinde loquêre ? Quirites, Hoc, puto, non justum est; illud male, rectius illud. Scis etenim justum geminâ suspendere lance

Ancipitis libræ rectum discernis, ubi inter

:

Jamque faces et saxa volant, furor arma

ministrat :

Tum pietate gravem ac meritis si forte virum quem

Conspexêre, silent, arrectisque auribus

astant.

Ille regit dictis animos, et pectora mulcet. P. et A.

- Plebecula, dixit de tumultuantibus et seditiosis, verbo exprimens quod Demosthenes pluribus : ὁ δῆμος, ait, ἐςὶν ὄχλος ἀςαθμητότατον πρᾶγμα τῶν ἁπάντων καὶ ἀσυνετώτατον.

ΤΟ

crepare quosdam, ut seditiosos et pertinaces. P.

«

«

8. Majestate manús.] « Oratorum « hic mos erat, inquit Casaub. et aliorum qui populum alloquebantur, ut, manu porrectâ, au« dientiam facerent: quod Græci « dicunt ἡσυχάζειν et κατασιγάζειν « τὸν λέων τῇ χειρὶ, vel καταςέλλειν. Sic in Act. Apost. D. Paulus « verba facturus dicitur ἐκτεῖναι « τὴν χεῖρα, et κατασείειν τῇ χειρὶ. Quod patet ex Herodian. et Xiphil. in Hadrian.—Quid deinde & loquere? At, facto silentio, jam experiamur quam orationem aptam et idoneam sis habiturus.

«

« Bile. Bilem pro

ira positam jam vidimus. C.

7. Fert animus.] Non, mens est tibi, ut ap. Ov. in nova fert animus; sed, hoc loco, significat: eam habes fiduciam tui, ut te posse præstare speres? — Calida. Fervido et ira inflammato populo. L. — Fecisse silentia....majestate manús. Sic Lucanus, lib. I, de Julio Cæsare:

[merged small][merged small][ocr errors]

Quirites, pro cives. Hoc verbo innuit a se carpi Neronem populo Romano loquentem. P.

9. Hoc puto.] Scil. inquies.

10. Scis etenim, etc.] Ironiam producit. His versibus autem verum politicum describit, ut arroganti juveni ostenderet, quantum ab eo abesset. Fuse hæc tractantur a Socrate apud Platonem. C.

II. Rectum discernis, ubi inter curva subit.] Åyytoúpous, ait Basil. in Asceticis, paoi xal Éλanves tás xaxías elvai taïs áperaïs; quia vir

V. 9. Puto. Codices Colbertini duo, cod. Pithoei, duo alii, puta. Noster cod. et antiquiores, puto, melius.

V. 10. Etenim. Codd. nonnulli, inter quos Thuaneus,

etiam.

Curva subit, vel cùm fallit pede regula varo;
Et potis es nigrum vitio præfigere thêta.

Quin tu igitur, summâ nequicquam pelle decorus,

[blocks in formation]

« inter curva et vitiosa latet ; et in « notis: inter curva, id est, inter injusta et iniqua: virtus enim est in « medio duorum vitiorum. Verbum << inter hîc non spectat ad duas res; << non vim habet verbi gallici entre. << Inter curva dicit, apud curva, in « medio curvorum, malorum. Latini

«

«

obliti sæpe sunt sensûs verbi

inter, ut Galli verbi entre. » Malim referri inter ad rectum. F. D.

12. Vel cùm fallit pede regula varo.] Vel cum regula ob necessarias exceptiones, fit vara. Omnia prævidere lex non potuit. Judex ergo aut magistratus silentium ejus ex conscientia sua et naturali lege interpretetur oportet: præterea, aliæ sunt occasiones quibus regula (norma, Yvouwv) se incurvari et obliquari patitur; quod, cùm per se vitiosum sit, tamen aliquando merum jus est: ideo bene dictum, sum

[merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

V. 13. Et potis es nigrum, etc. Post hunc versum, in cod. Thuaneo inseritur;

O multum ante alias infelix littera theta;

in cod. Pithoei, hæc glossa additur: i. illam literam quæ signat dampnationem: unde et Sidon. loquitur sic:

O multum ante alias infelix litera theta.

Hic versus insulsus non est certe Persii, neque Sidon. Apoll. sed ex glossa irrepsit in textum : et est imitatio Virgiliana, Aeneid. III, 321: O felix una ante alias Priameia virgo.

[ocr errors]

Ante diem, blando caudam jactare popello

Desinis, Anticyras melior sorbere meracas ?
Quæ tibi summa boni est? Unctâ vixisse patellâ
Semper, et assiduo curata cuticula sole.

15

nunc blanditur, ,mox paratus mordere te ac perdere, si quid offenderis. C.poPopello. Diminutivum, a populo.

à Alcibiade: si vous savez toutes « ces choses, pourquoi donc ne « cessez-vous pas de flatter la pulace? » A.-Summá.... pelle decorus. Hæc utrique Alcibiadi et Neroni conveniunt. Alcibiadi xatà tò ¿ntòv, qui formâ excellebat, necessariâ eruditione destitutus; Neroni, xatà tǹv diávotav, qui speciosâ reipublicæ administratione, bonitatem simulabat, cùm esset interiore vitâ fœdissimus. Ita Casaub.

15. Ante diem, blando, etc.] Hæc quoque ad Alcibiadem et Neronem spectant. Ad Alcibiadem sic: cur non mutas consilium, et priusquam populi gratiam vanis artibus et populari jactatione colligere studeas, discis illa quæ nescire convictus es, cùm sint politico necessaria ? Ad Neronem : cùm sis tibi conscius ignorantiæ tuæ, cur non desinis venditare te apud senatum et populum, quasi optimus esses princeps? Quin tu igitur desinis, et exspectas donec sapientùm præceptis institutus, rerum causas et principia habeas nota? C. Caudam jactare. Publice laudanda facere, qualia narrant de Nerone in principio administrationis suæ; et speciosis factis venditare se apud populum, ad benevolentiam ejus captandam.Hoc ductum a canibus qui domino adulantes caudam agitant.-Blando.... popello. Qui tibi

[blocks in formation]
« PredošláPokračovať »