Stabant ante fores populi, quos miserat Eos, 545 cornigerique Iovis monitu nova fata petebant; sed Latio cessere duci, comitesque Catonem orant, exploret Libycum memorata per orbem numina, de fama tam longi iudicet aevi. maximus hortator scrutandi voce deorum 550 eventus Labienus erat.,,fors obtulit, inquit, et Fortuna viae tam magni numinis ora consiliumque dei: tanto duce possumus uti per Syrtes, bellisque datos cognoscere casus. nam cui crediderim superos arcana daturos 555 dicturosque magis quam sancto vera Catoni? certe vita tibi semper directa supernas ad leges sequerisque deum. datur, ecce, loquendi cum Ïove libertas: inquire in fata nefandi Caesaris et patriae venturos excute mores: 560 iure suo populis uti legumque licebit, an bellum civile perit? tua pectora sacra 565 effudit dignas adytis e pectore voces: ,,quid quaeri, Labiene, iubes? an liber in armis occubuisse velim potius, quam regna videre? an sit vita nihil, vel longa? an differat aetas? an noceat vis ulla bono? fortunaque perdat 570 opposita virtute minas? laudandaque velle sit satis, et numquam successu crescat honestum? scimus, et hoc nobis non altius inseret Hammon. haeremus cuncti superis, temploque tacente nil facimus non sponte dei: nec vocibus ullis 575 numen eget, dixitque semel nascentibus auctor quidquid scire licet, steriles nec legit arenas, vatten slechts eene overtollige en onjuiste astronomische plaatsbepaling van dit deel van Africa. 550. Labienus: de bekende legaat van Caesar, later tot de partij van Pompeius overgegaan. 559. mores beteekent niet alleen zeden en gebruiken, maar ook verhoudingen. 560. legum: ius legum is eene uitdrukking, die ook bij Cic. meer dan eens voorkomt. 561. perit: is vruchteloos; in zooverre wij meenden door den burgeroorlog de vrijheid te zullen herwinnen. -- 565. adytis = oraculis, cf. Lucr. I, 727: ex adyto tamquam cordis responsa dedere. 567. regna = tyrannidem. 568-571. Spreuken der Stoïcijnen: het leven is niets, zelfs een lang leven niet; ouderdom maakt geen verschil; haec vita mors est: Cic. Disp. T. 1, 75. Nec (Stoicis videtur) magis expetenda beata vita, si sit longa, quam si brevis, Cic. de fin. 3, 46. 573. haeremus: wij zijn in de nabijheid. — 576. steriles..arenas: ut caneret paucis, mersitque hoc pulvere verum; estque dei sedes, nisi terra, et pontus, et aer, et caelum, et virtus. superos quid quaerimus ultra? 580 Iuppiter est, quodcumque vides, quocumque moveris. sortilegis egeant dubii semperque futuris casibus ancipites: me non oracula certum, sed mors certa facit: pavido fortique cadendum est. hoc satis est dixisse lovem." sic ille profatus 585 servataque fide, templi discedit ab aris, non exploratum populis Hammona relinquens. Ipse manu sua pila gerit, praecedit anheli militis ora pedes; monstrat tolerare vapores, non iubet, et nulla vehitur cervice supinus 590 carpentoque sedens; somni parcissimus ipse est, ultimus haustor aquae. cum tandem fonte reperto indiga cogatur laticis certare iuventus, stat, dum lixa bibat. si veris magna paratur fama bonis et si successu nuda remoto 595 inspicitur virtus, quidquid laudamus in ullo maiorum, fortuna fuit. quis Marte secundo, quis tantum meruit populorum sanguine nomen? hunc ego per Syrtes Libyaeque extrema triumphum ducere maluerim, quam ter Capitolia curru 600 scandere Pompei, quam frangere colla Iugurthae. ecce parens verus patriae, dignissimus aris, Roma, tuis, per quem numquam iurare pudebit, et quem, si steteris umquam cervice soluta, tunc olim factura deum es. het onvruchtbare zand, nl. deze woestijn. De Godheid heeft deze woestijn niet uitverkoren om aan weinigen zijn wil bekend te maken, zij heeft de waarheid niet hier begraven in het stof; zij is overal. De leer der Stoïcijnen is pantheïstisch.,,Ihre ganze Weltanschauung geht von der Betrachtung des göttlichen Wesens aus, das alle endlichen Wesen aus sich erzeugt und in sich umschliesst, das sie mit seiner Kraft durchdringt, mit seinem unabänderlichen Gesetze beherrscht, und so in ihnen allen nur sich selbst zur Erscheinung bringt." Zeller, Gesch. der Gr. Phil. III, 13, pag. 309. 585. servataque fide: terwijl hij het geloof (in hetgeen gezegd werd van het orakel van Ammon) ongeschokt liet. Hij onderzocht niet of het waar was, maar hij voor zich had het orakel niet noodig. De Stoïcijnen handhaafden zooveel mogelijk den volksgodsdienst. 596. fortuna fuit: bij Cato was het de ware virtus, bij de voorouders slechts de fortuin. — 599. Capitolia..scandere: de triumphtocht ging tot op het Capitool; Cato's tocht door de woestijn was voor den dichter eene hoogere triumphtocht. Pompeius hield driemaal eenen triumphtocht, den laatsten in 61 v. Chr., toen hij op eenen met edelsteenen versierden wagen reed. 603. cervice soluta: wanneer het juk van uwen hals genomen zal zijn. M. VALERIUS MARTIALIS GEB. OMSTREEKS 40, GEST. RUIM 100 NA CHR. EPIGRAMMATON I, 8. Quod magni Thraseae consummatique Catonis Martialis gebruikt de volgende metra: 10. De elegische maat. I, 8, 13, 16, 18, 39, 47, 56, 88, 97 enz. 2o. den Scazon (ozáswv), een senarius iambicus waarvan de laatste voet geen iambus, maar een spondeus of trochaeus is. Zie Cat. XXII. Meestal is ook in den eersten of in den derden voet een spondeus, maar nooit in den vijfden voet, zooals bij de Grieken. Eenen dactylus vindt men dikwijls in den eersten en in den derden voet. De anapaest komt alleen in den eersten voet voor. I, 10; II, 11, 65; III, 41; XII, 10. 30. den phalaecischen hendecasyllabus; zie de aanteekening op Catullus III. I, 117; III, 35; IV, 21; V, 73; VIII, 76; X, 47; XI, 35. I, 8. I. Thraseae: Thrasea Paetus, een senator ten tijde van Nero, een vriend en bloedverwant van den dichter Persius en evenals deze tot de Stoïcijnen behoorende, werd door zijne vijanden bij Nero aangeklaagd en ter dood veroordeeld. Daar men hem de keuze overliet op welke wijze hij wilde sterven, liet hij zich de aderen openen, Tacit. Ann. 16, 33. Cato de jongere (Uticensis), die zich zelf het leven benomen had om den ondergang der Republiek niet te beleven (46 v. Chr.), was in eene lofrede door Thrasea verheerlijkt. consummatique: consummatus = perfectus (ideaal), wordt van personen dikwijls bij Quintilianus gebruikt: consummare komt bij Cicero nog niet voor, 5 nolo virum facili redimit qui sanguine famam, I, 10. Petit Gemellus nuptias Maronillae I, 13. Casta suo gladium cum traderet Arria Paeto, ,,si qua fides, vulnus quod feci non dolet," inquit; I, 16. Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura quae legis hic: aliter non fit, Avite, liber. I, 18. Quid te, Tucca, iuvat vetulo miscere Falerno quid tantum fecere boni tibi pessima vina? wel bij Livius. 4. Deciane: een vriend en landgenoot van Martialis, een Stoïcijn. 5. facili: gemakkelijk vergoten. I, 10. 1. Gemellus (waarvoor in even goede handschriften ook Venustus staat) en Maronilla zijn overigens onbekend. 4. tussit: zoodat ze wel spoedig sterven zal en Gemellus dus haar erfgenaam zal zijn. I, 13. 1. Arria: Caecina Paetus was onder keizer Claudius ter dood veroordeeld. Daar hij aarzelde zich zelven te dooden, nam zijne vrouw Arria een dolk, stiet zich dien in de borst en reikte hem over aan haar man met de woorden: Paete, non dolet: Plin. Ep. 3, 16, 6. I, 16. 2. Avite: L. Stertinius Avitus, consul in het jaar 92, was een beschermer van Martialis. I, 18. I. Tucca: een gefingeerde naam. Falerno: vgl. pag. 124, vs. 73 en pag. 89, vs. 27 en 28; de wijn van den Vaticanus was slecht: Vaticani perfida vappa cadi, XII, 48, 14. 2. Vaticanis: de tweede lettergreep is bij Horatius kort, bij Martialis en Iuvenalis lang. 5 de nobis facile est: scelus est iugulare Falernum I, 39. Si quis erit raros inter numerandus amicos, 5 si quis erit recti custos, mirator honesti I, 47. Nuper erat medicus, nunc est vispillo Diaulus: I, 56. Continuis vexata madet vindemia nimbis: I, 88. Alcime, quem raptum domino crescentibus annis 5. de nobis: uwe gasten; wat ons betreft gaat het gemakkelijk (dat is minder, Prop. III, 30, 21: de me minus est), maar enz. I, 39. 2. fama.. anus: zoo wordt anus dikwijls als adjectief gebruikt, evenals senex voor 't masculinum; charta anus Catull. 68, 46; senem cadum Mart. 11, 36, 6. 3. madidus: imbutus, eruditus Graecis et Latinis litteris. 8. Decianus: vgl. 1, 8, 4. I, 47. I. vispillo: ook vespillo, lijkbezorger. In 't Corp. Iur. vindt men ook vispellio. Diaulus is een gefingeerde naam. I, 88. 1. Alcime: Alcimus was een jong gestorven slaaf van Martialis. 2. Lavicana of Labicana, van Labici, naam van eene stad in Latium, tegenwoordig la Colonna genoemd. Aan de via Lavicana, van |