probationis gratia, exempla antiqua, eaque notiora adeamus. Illud igitur præcipue interest inter Hecyram cæterafque fabulas Terentianas, quod illa ad fimplicem veterum Græcorum normam componatur; in his autem primario confilio alia confilia, res, eventus admifceantur. Inde autem natas quis non videt eas perfonarum atque ingeniorum diverfitates, quæ in comædiis quæri folent, at in Hecyra ifta, propter ipfam argumenti fimplicem rationem, defiderantur? Quid de hac comadia veteres fane critici exiftimaverint non operæ eft pretium notare; illud Volcatii notiffimum eft, "Sumetur Hecyra fexta ex iis fabula. Veruntamen hanc ipfam non dubitat ille nofter propter antiquam illam fimplicitatem, ac cohærentiam quandam partium a fe invicem pendentium, reliquis omnibus longe anteponere; fecumque fentire unumquemque faniori judicio præditum plane affirmat. At, ni fallor, fententiæ fuæ plus æquo addictus, non folum in communem pugnat fententiam, verum etiam et fuam. Etenim efto cohærentia illa actionis merito Hecyra laudi detur, nonne ipfe comœdiæ primam et fummam excellentiam in nullo omnino actionis genere pofitam effe ftatuit, fed in morum vera quadam graphicaque imagine, et repræfentatione? In Hecyra autem VOL. III. Ꮓ eorum eorum rationem præ cæteris haberi haud credo contendet vel quod ad accurationem, vel quod ad varietatem. Quid vero? ut ad recentiores et noftrates veniam, nonne ii, vel ipfo judice, antiquis multo præstant morum ingeniorumque et infolentia, et diversitate? Nonne apud eos actio semper complexa eft, et fæpe multiformis? Nonne illud ipfum in caufa eft quo magis perfonarum indolumque copia varietur? Quocirca minus fibi constare criticus videtur eo in complexam tam tragici quam comici confilii rationem invehens, quod animus per eam confufus penitus ac distractus nequeat aut ad TO Talos tragicum, aut ad comicam exquifitiorem imitationem attendere. Sed tum in tragedia, tum in comedia rite compofita aliter prorfus de facto se rem habere innumera tum antiqua,tum recentiora teftantur exempla. Præfto adeft, ut ad Terentium redeam, Eunuchus, cui profecto fabulæ, fi vel artificiofa totius constructio, vel confiliorum novitas, vel quod rerum omnium in comico dramate est primum, perfonarum morumque tam diverfitas quam oppofitio refpiciatur, primas extra omnem controverfiam effe dandas cenfeo. In ea profecto multiplex eft comica imitatio, ideoque clara; nam ingenia morefque diverfos et contrarios cum in tragœdia tum in comedia quis nefcit fe mutuo patefacere et exaggerare? Et proinde complexa illa dramatum conftitutio antiquitus Terentio imprimis laudi dabatur. Putabatur, inquit Horatius, " Vincere "Vincere Cæcilius gravitate, Terentius arte. In eo quidem loco criticus non tam fuam, quam popularem de poetis opinionem in medio ponit; etfi vero Terentiana folertia in Ethefin five moribus exprimendis fuerat præcipua, cum iifdem tamen ars ea, qua poeta in fabulis contexendis claruit, optime inferviret, vulgus certe iftud non ita perperam judicaffe videtur. Itaque totum illud, quicquid hoc nomine aut in Terentio aut in aliis comicis vituperatur, remittendum eft, nec cuiquam materiæ dramatica complexio, per fe, uti vitium objicienda. Quin hoc potius verendum, quod videant fautores fimplicitatis, ne fabula propter uniforme omnino confilium, ac rerum paucitatem fpectatoribus non tam rifus et voluptatem eliciat, quam tædium creet et faftidium. Fatendum eft tamen non omnes actiones, atque confilia æque comedia convenire, fed eas potiffimum per quas indoles perfonarum dramatis ac ingenium indicantur : ideoque illud noftrati affentior, eam præftantiorem effe et magis comicam deceptionem (nam pleraque in comedia fiunt per deceptionem) quæ per affectus, quam ea quæ per fenfus homines fallit; in altera quippe fpecie fieri poteft ut lateat omnino ingenium, in altera ingenium totum eft. Et proinde drama comicum rerum quarundam Z 2 quarundam copia nimis abundare non inficior, qua omnia mifcentur adeo et turbantur negotia, ut animus a contemplandis moribus, ad nefcio quas viciffitudines et inopinatas commutationes mirandas avocetur. Itaque horum omnium inftrumenta, obfcura fcilicet ædium veftibula, tabulata adapertilia, veftes alienas formas mentientes, funiculos fcalares, et quicquid fit iftiufmodi, in fcenis vult noftras poetis penitus interdici. Sed et in his rebus modum ineffe puto; aliud eft enim istis drama prorfus vacare, aliud onerari. Quid quod, morum illam et ingeniorum investigationem præcipuum certe dramatis finem comici proponant, non idcirco folum, et perpetuum. Vera enim comedia, pro re nata, ad umnes fere affectus fpectat, atque ita quidem interdum, ut a fine ifto, nullo fane repugnante, recedatur. Neque enim ea folum quæ ad admirationem apta funt concitandam admittit comicum drama, verum et illa nonnumquam, unde illud ipfum tò tàbos tragicum proficifcitur. Noftrum iterum auctorem habeo, qui non folum res ferias, gravefque, fed et ægritudinem omnigenam cenfet in comediam cadere. Exemplo eft, inquit, Heautontimorumenos Terentii. Video tamen eum nihilominus comica ægritudini legem imponere, debitumque tanquam gradum conftituere; neque enim ita acerbam et extremam esse vult ut per eam animus a moribus notandis abducatur. Sed noluerim mehercule illa præftare, quæ, in tam fcopulofo loco, contra legem illam peccent dramatici. Concitare animos quidem multis contigit, vix ulli concitatos ad arbitrium moderari. Sic, ut illum præteream Heautontimoruminon, apud noftrates certe ægritudinis obvia funt exempla adeo pathetica, ut pene ad tragicorum laudem perveniant; itaque his mens ad tempus faltem occupata, atque a moribus ad res et fortunas hominum contemplandas avocata, secum nescit reputare primarium dramatis confilium, atque omnia tandem aliquando profpere, fcilicet comice, Sed brevitatis ftudiofus exemplis fuperfedeo; quæ quidem omnia non tam vituperanda arbitror, quod a prima illa norma regulaque comœdiæ aliquantulum forfan abhorreant, quam laude cumulanda quod virtuti optime inferviant, atque ad vitam juvent beatam, honeftamque. Comicis peccare certe utilitatis caufa licebit. Atque utinam profecto prodeffe magis voluiffent poetæ,tum cum maxime comice agunt, in exprimendis quippe moribus, et vitæ repræfentatione. Careret certe eo pacto drama obfcœnitate ifta, turpitudine, |