suum graviter Agit ! . Nam statim exsurgent qui Α δὲ τῆς ὑπ' οὐρανὸν τῶν εὐαγγελικῶν κηρυγμάτων ἢ

cum mordeant, et evigilabunt adversarii tui, qui te diripient. Cunctos videlicet in mundo homines, licet in ære suo non haberet, collegerat ad se Satanas suosque adoratores effecerat, clavo suo graviter fixo. Sed enin evigilarunt qui ejus vasa diriperent. Namque 192 apostolici magisterii rele cunctos errore vagantes cepit, atque ita universus orbis ad Deum

est conversus.

ἀπέφηνε προσκυνητάς, καταβαρύνων αὐτοῦ τὸν σκεύη· ἐθήρευσε γὰρ τῆς ἀποστολικῆς μυσταγωγίας τὸ εκόμισαν τῷ Θεῷ τὴν ὑπ οὐρανόν.

V. 17. Stetit in loco campestri, et turba discipulorum ejus, et multitudo copiosa plebis.

B

δύναμις. Τούτων διαμέμνηται Θεὸς καὶ διὰ φωνῆς Ἱερεμίου (3), λέγων περὶ τοῦ πάντων ἐχθροῦ, φημί δὴ τοῦ Σατανᾶ· · Οὐαὶ, ὁ πληθύνων αὐτῷ τὰ οὐκ ὄντα αὐτοῦ, καὶ βαρύνων τὸν κλοιὸν αὐτοῦ στιβαρῶς· ὅτι ἐξαίφνης ἀναστήσονται οἱ δάκνοντες αὐτὸν, καὶ ἐκνήψουσιν οἱ ἐπίβουλοί σου, καὶ ἔσῃ εἰς διαρπα γὴν αὐτοῖς. "Απαντας μὲν τοὺς ἐπὶ γῆς ἀνθρώπους οὐκ ὄντας αὐτοῦ, συνήγαγεν ὁ Σατανᾶς, καὶ ἰδίους κλοιόν· ἀλλ' ἐξένησαν οἱ διαρπάζοντες αὐτοῦ τὰ δίκτυον ἅπαντας τοὺς πεπλανημένους, καὶ προστ

*Εστη ἐπὶ τόπου πεδινοῦ, καὶ ὄχλος μαθητῶν αὐτοῦ, καὶ πλῆθος πολὺ τοῦ λαοῦ,

Animadverte sis electionis rationem; non enim (Α Γ. 94 1) "Αρει δή μοι τῆς χειροτονίας τὸν clam neque latenter rem actam dicit sapientissimus τρόπον· οὐ γὰρ ἐν παραβύστῳ καὶ λεληθότως πε evangelista, sed congregatis potius multis discipulis, πράχθαι φησὶν αὐτὸς ὁ σοφώτατος εὐαγγελιστής, magnoque plebis numero ex universa Judzorum συναγηγερμένων δὲ μᾶλλον πολλῶν μαθητῶν ὄχλου regione, et ex maritima Tyri ac Sidonis. Hi porro τε πολλοῦ ἐξ ἁπάσης τῆς Ἰουδαίων χώρας, καὶ ἐκ idololatræ erant, sive in utramque partem claudi- τῆς παραλίου Τύρου καὶ Σιδῶνος. Οὗτοι δὲ ἦσαν cantes 77 ; Judeorum nempe ritus partim reveren- εἰδωλολάτραι, ἤγουν ἐπ' ἀμφοτέραις ταῖς ἐγνύας tes, neque tamen idololatriæ crimen satis omittentes. χωλεύοντες, καὶ τιμῶντες μὲν ἐκ μέρους τὰ τῶν Peracta fuit igitur electio, cunctis his astantibus, Ἰουδαίων ἔθη, τῶν γε μὴν τῆς εἰδωλολατρίας αίτιαet universo orbi dati sunt sacri magistri: quod μάτων οὐκ εἰσάπαν ἀποφοιτήσαντες. Πέπρακται reapse munus gesserunt, Judæos a legali cultu vo- τοίνυν ἡ χειροτονία, τούτων πάντων παρόντων, καὶ cantes, daemonum vero cultores ab ethnico errore, ἐφ' ἅπασαν τὴν ὑπ ̓ οὐρανὸν τέθεινται μυσταγωγοί ad veritatis notitiam. Jam vero sanctis deputatis ὁ δὴ καὶ πεπράχεσι, καλοῦντες μὲν Ἰουδαίους ἐκ apostolis, plurima ac mira coepit miracula patrare, νομικῆς λατρείας, τοὺς δέ γε τῶν δαιμονίων θερα demonas increpans, insanabilibus morbis ad se ac- πευτὰς ἐκ πλάνης Ἑλληνικῆς, εἰς τὴν τῆς ἀληθείας cedentes liberans, suamque Deo convenientissimam C ἐπίγνωσιν. Αναδείξας δὲ τοὺς ἁγίους ἀποστόλους. demonstrans potentiam; ut Judæi accurrentes cog. πλείστων ὅσων καὶ ἀξιαγάστων σημείων γέγονεν noscerent, nec non idololatricarum terrarum incolæ, ἀποτελεστής, δαιμονίοις ἐπιπλήττων, ἀνιάτων ἀρ honoratos illos fuisse apostolatus dignitate a Christo, στημάτων ἐλευθερῶν τοὺς προσιόντας αὐτῷ, καὶ non tanquam uno ex nobis communi homine, sed Deo θεοπρεπεστάτην ἀποφαίνων τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν· ἐν potius incarnato Verbo, qui majestatem suam conεἰδεῖεν οἱ ἐπ' αὐτῷ συνδεδραμηκότες Ἰουδαῖοί τε καὶ servabat.Etenim virtus de illo exibat, et sanabat οἱ ἐκ τῆς Ἑλλήνων χώρας, ὅτι τετίμηνται τῷ τῆς omnes 78. Non enim vires ab alio mutuabatur ἀποστολῆς ἀξιώματι παρὰ Χριστοῦ, καὶ οὐχ ἑνὸς Christus, sed ipse naturaliter Deus, etsi caro factus, ὄντος τῶν καθ' ἡμᾶς ἀνθρώπου κοινού, Θεοῦ δὲ vim suam ægris inspirans, cunctos sanabat. Quod μᾶλλον ὡς ἐνανθρωπήσαντος Λόγου, καὶ τὴν ἴδιαν si vis apostolicorum quoque interpretationem nomi- σώζοντος δόξαν· ε Δύναμις γὰρ παρ' αὐτοῦ ἐξο num cognoscere, sic habeto. Petrus interpreta- ήρχετο, καὶ ἰᾶτο πάντας, ο – - (C f. 118) Οὐ γάρ Lur solvens aut cognoscens; Andreas, vis decora, vel ἰσχὺν ἐδανείζετο τὴν παρ' ἑτέρου Χριστός, ἀλλ' respondens ; Jacobus, laboris supplantator; Joannes, αὐτὸς ὢν φύσει Θεός, εἰ καὶ γέγονε σαρξ, τὴν ἐπὶ Dei gratia; Matthaeus, donatus; Philippus, os ma τοῖς κάμνουσιν ἐκπέμπων δύναμιν, ἰᾶτο πάντας. Εί mmmmm (1), vel lampadis os; Bartholomaeus, 193 Ο δὲ βούλει καὶ τὴν ἑρμηνείαν τῶν ἀποστολικῶν μας filius aquas suspendens, Thomas, abyssus vel gemel- θεῖν ὀνομάτων, ἴσθι ὅτι Πέτρος μὲν ἑρμηνεύεται, tus ; Jacobus Alphei, supplantatio vitæ incedentis ; ἐπιλύων, ἢ ἐπιγνούς· Ανδρέας δὲ, δύναμις εξα Julas, confessio ; Simon, cbedientia (2). πρεπής, ἢ ἀποκρινόμενος· Ἰάκωβος, πτερνιστής πόνου· Ἰωάννης, Κυρίου χάρις· Ματθαῖος, δεδωρημένος · Φίλιππος, στόμα χειρῶν, ἢ στέμα λαμ πάδος· Βαρθολομαῖος (4), υἱὸς κρεμάσας ὕδατα· Θωμᾶς, ἄβυσσος, ἢ δίδυμος· Ἰάκωβος Αλφαίου, πτερνισμὸς βαδίσεως ζωῆς· Ἰούδας, ἐξομολόγησις· καὶ Σίμων, ὑπακοή.

77 Il Reg. xvIII, 21. 78 Luc. vi, 19.

(1) Mendose in D. Thoma catena : Philippus, 08 magnum, nam Græce est χειρῶν. Mendum hoc certe exstat in tribus, quas inspexi, Thomistica calene editionibus, Roma 1470, Parisiis 1546, Venetiis 1746.

(2) Haec omnia nomina similiter fere explicata invenies in S. Hieronymi libro De nom. Hebr,

(3) Imo dicendum est Пabacuc 11, 6. Paria menda nos arguimus in Cyrilli comment. in Epist. I ad Cor., cap. iv, v. 21, et alias.

(4) Ita est in cod., et sic in aliis quoque libris scribitur. Caeteroqui vera lectio videtur Βαρπτολε ματος, Ptolemai filius.

Β

V. 20. Beati pauperes.

Igitur ad evangelicæ vitæ novitatem post electionem suos erudiens discipulos Servator, sic loquitur. Quosnam vero pauperes sermone designet, cognoscere necesse est. Namque apud Matthæum beates futuros ait pauperes spiritu, atque ipsorum fore regnum cœlorum 79; ut pauperem spirita illum esse intelligamus, qui sit modestus, et limitatum veluti animum gerat: est enim hic præclarus et Deo spectabilis vir. Quare et per quemdam sanctorum prephetarum ait: Super quem respiciam, nisi super humilem et quietum et sermones meos trementem 50? • Ait etiam propheta David: Cor contritum et bumiliatum Deus non despiciet 1. Imo et ipse Servator : e Discite a me, inquit, quia mitis sum et humilis corde 8. » Verumtamen in proposita nuper nobis lectione, beati fore dicuntur pauperes, sine illo additamento, spiritu. Sic autem loquuntur evangelist, haud invicem adversantes, sed narrationem sæpe inter se dispertientes. Modo enim iisdem capitulis juncti incedunt; modo autem partem ab uno prætermissam alius suis scriptis supplet, ne quid necessarium vel utile Christi fideles latere possit. Videtur ergo hoc loco pauperes dicere illos qui lucri amorem cohibent, et moribus sunt minime avaris. Ιtaque sapientissimus. Paulus optime nobis doctrine magister apparet dum ait : « Mores sine avaritia, contenti præsentibus 83. Addebat præterea : ‹ Habentes escas et indumenta, his contenti erimus 8. Apprime scilicet oportebat, quia salutarem et evangelicam doctrinam 194 prædicaturi erant, ani mum divitiarum cupiditate vacuum habere, et alacre rerum meliorum studium. Non omnes autem in rerum copia versantes hic sermo pulsat, sed illos tantum qui divitiarum amore tenentur. Quinam porro hi sunt? Nempe ii, quibus Domini voce dictum fuit : 4 Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, el reliqua 85.

( Α Γ. 95 h, Β f. 63 b, C f. 118) Εἰς καινότητα μὲν οὖν ζωῆς εὐαγγελικῆς μετὰ τὴν χειροτονίαν καταῤῥυθμίζων τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ὁ Σωτὴρ, ταῦτά φησι. Περὶ ποίων δὲ ἄρα πτωχῶν ταῦτα ἔλεγεν, ἀναγκαῖον ἰδεῖν. Ἐν μὲν γὰρ τῷ κατὰ Ματθαῖον, μακαρίους ἔσεσθαί φησι τοὺς πτωχοὺς τῷ πνεύματι, καὶ αὐτῶν εἶναι τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν· ἵνα νοῦμεν πτωχὸν τῷ πνεύματι, την μετριόφρονα καὶ συνεσταλμένον ὥσπερ ἔχοντα νοῦν· ἀξιοζήλωτος δὲ ὁ τοιοῦτος καὶ Θεῷ γνώριμος. Καὶ γοῦν ἔφη δι ̓ ἑνὸς τῶν ἁγίων προφητῶν· Ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ ̓ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντά μου τοὺς λόγους; » Έφη δὲ καὶ ὁ προφήτης Δαβίδ, ὅτι • Καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει. » Ναὶ μὲν καὶ αὐτὸς ὁ Σωτήρ· • Μάθετε ἀπ' ἐμοῦ, φησίν, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ τα πεινὸς τῇ καρδίᾳ. » Εν δέ γε τοῖς προκειμένοις ἡμῖν ἀναγνώσμασι, μακαρίους ἔσεσθαί φησι τοὺς πτω χούς, οὐ προσκειμένου του, πνεύματι. Οὕτω δέ φα σιν οἱ εὐαγγελισταί, οὐκ ἀλλήλοις ἐναντιούμενοι, ἀλλὰ μεριζόμενοι πολλάκις τὰ διηγήματα· καὶ ποτὲ μὲν διὰ τῶν αὐτῶν βαδίζουσι κεφαλαίων, ποτὲ δὲ τὸ τῷ ἑνὶ παραλειφθέν, ἕτερος ταῖς ἰδίαις ἐντίθησι συγγραφαῖς· ἵνα μηδὲν τῶν ἀναγκαίων εἰς ὄνησιν λαθεῖν δυνηθῇ τοὺς πιστεύοντας εἰς Χριστόν. Εοικε τοίνυν πτωχοὺς ὀνομάζειν ἐν τούτοις, τους φιλοκερδείας κρείττονας, καὶ τὸν τρόπον ἔχοντας ἀφιλο ἀργυρον. Καὶ γοῦν ὁ σοφώτατος Παῦλος ἀρίστων ἡμῖν μαθημάτων εἰσηγητὴς ἀναδείκνυται, λέγων: • Αφιλάργυρος ὁ τρόπος, ἀρκούμενος τοῖς παροῦσι.» Προσετίθει δὲ τούτοις, ὡς « Ἔχοντες δὲ διατροφάς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα. » Εδει γὰρ, ἔδει τὸ σωτήριον καὶ εὐαγγελικὸν μέλλοντας αὐτοὺς διαγγέλλειν κήρυγμα, ἀφιλόπλουτον ἔχειν τὸ φρόνημα, καὶ εἴσχολον ἐπὶ τὰ κρείττω τὴν ἐπιθυμίαν. Οὐ πάντων δὲ τῶν ἐν εὐπορίᾳ ὄντων ὁ λόγος καθάπτεται, μόνων δὲ ἐκείνων τῶν περὶ τὰ χρήματα τὸν πόθον κεκτημένων. Τίνες δέ εἰσιν οὗτοι; Οἱ μὲν τῆς τοῦ Κυρίου φωνῆς ἀκούοντες λέγοντος· ο Μη Οι σαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ο κ. τ. λ. Μακάριοι οἱ πεινώντες νῦν, ὅτι χορτασθή σεσθε.

(A f. 97 b, B f. 64 b, G f. 14 b) Kal to: nákv ἐν τῷ Ματθαίῳ φησί· ο Μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται·, ἐνταῦθα δὲ τοὺς πεινώντας ἁπλῶς, μακαμίους ἕπεσθαί φησι. Φαμὲν οὖν ὅτι μέγα μὲν καὶ ἐξαίρετον τὸ πεινῆν καὶ διψῆν τὴν δικαιοσύνην, τουτέστι, καθάπερ τινὸς τροφῆς καὶ ποτοῦ μετα ποιεῖσθαι φιλεῖν τῶν εἰς εὐσέβειαν σπουδασμάτων • τοῦτο γὰρ ἡ δικαιοσύνη δηλοῖ. Ἐπειδὴ δὲ χρὴ ταῖς ἀρτίως ἡμῖν εἰρημέναις ἐκδόσεσιν ἑπομένην ἀπο φῆναι καὶ τὴν ἐν τούτοις διάνοιαν, πάλιν ἐκεῖνό φα μεν· ἐμακάρισεν ὁ Σωτὴρ τοὺς τὴν ἐθελούσιον ἀγα πῶντας πτωχείαν, ὑπέρ γε τοῦ καλῶς καὶ ἀπερι σπάστως τὸν ἀποστολικὸν διανύσαι δρόμον. Τῷ γὰρ

C

D

V. 21. Beati qui nunc esuritis, quia saturabi

mini.

80

Porro alibi apud Matthaeum ait Servator : « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur 86; hic autem esurientes simpliciter beatos fore ait. Dicimus ergo magnum quid esse esurire et sitire justitiam, id est ceu cibo quodam potuque uti velle pietatis operibus; id enim significat justitiæ vocabulum. Jam quia oportet nos prolatis nuper explanationibus consentaneam nunc etiam dicere sententiam, denuo affirmamus beatos a Servatore appellatos illos qui voluntariam paupertatem sectantur, ut bene et sine ulla dissipatione apostolicum cursum absolvant. Nam quibus aurum argentumve in loculis non est, neque duæ tunicæ, his plane contingit plurimis vitæ incommodis con

* Matth. x1, 29. 83 Hebr. XIII, 5. I Tim. vi, 8.

fictari, et vix alimenta nancisci. Grave autem est Α μὴ ἔχειν χρυσίον ἢ ἀργύριον ἐν ταῖς ζώναις, ἢ δύο in paupertale et persecutionibus versari: idcirco χιτῶνας, ἔπεται πάντως πλείστης ὅσης αὐτοὺς ἀναopportune admodum is qui corda novit, vetat animo σχέσθαι σκληραγωγίας, καὶ μόλις αὐτοὺς εὐπορήσαι concidere propter inopiæ casus. Etenim qui nunc τροφῆς· φορτικὸν δὲ τοῦτο τοῖς ἐν πενίᾳ καὶ διωγ religionis causa famem patiuntur, satiabuntur ait, μοῖς· ταύτητοι καὶ μάλα εἰκότως ὁ καρδίας είδώς, id est, dandis postea bonis suaviter fruentur, intelle- μικροψυχεῖν οὐκ ἐῇ πρὸς τὰ ἐκ τῆς πτωχείας συμ ctualibus, inquam, et spiritualibus. βαίνοντα. Τοὺς γὰρ νῦν πεινῶντας τῆς εἰς αὐτὸν

εὐσεβείας ἕνεκα, χορταθήσεσθαί φησι (1)· τουτέστι τοῖς δοθησομένοις ἐντρυφήσουσιν ἀγαθοῖς, νοητοίς

δὲ δηλονότι καὶ πνευματικοῖς.

Beati qui nunc fletis, quia ridebitis.

Beatos dicit qui flent, aitque postea risuros. Flere autem dicimus non illos tantummodo qui oculis lacrymas demittunt: hoc enim communiter usuvenit tum fidelibus tum etiam infidelibus, si quid accidit eorum que molesta esse solent: sed 195 de illis potius verba fieri dicimus, qui lætam et vanam deliciisque carnalibus deditam vitam fugiunt. Hos, inquam, lætos fore et risuros dicimus. Qui nimirum deliciari et carnalibus indulgere recusant, ac propemodum flent propter mundi detestationem, hos beatos dicit Servator: proptereaque paupertatem sectari jubet, et ea quæ ex paupertate consequuntur præmiis coronat. Sunt autem hæc ad alendas delieias inopia, et ob angustias tristitia. Scriptum est enim multas esse tribulationes justorum, quibus ex emnibus eripiet cos Dominus 87.

:

V. 22. Beati eritis, cum vos oderint homines, etc.

Μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν, ὅτι γελάσετε.

(Α f. 98 1) Μακαρίζει τοὺς κλαίοντας, καί φησιν ὅτι γελάσουσι· κλαίειν δέ φαμεν, οὐ τοὺς ἁπλῶς τὸ ἐξ ὀμμάτων καθιέντας δάκρυον· κοινὸν γὰρ τοῦτο Β καὶ πᾶσι συμβαῖνον πιστοῖς καὶ ἀπίστοις, εἴπερ τι γένοιτο τῶν εἰωθότων καταλυπεῖν· ἐκείνους δὲ μᾶλλον τοὺς τὸν ἱλαρὸν καὶ ἐξίτηλον, καὶ ἐν τρυφαῖς ὄντα ταῖς σαρκικαῖς φεύγοντας βίον· ἐκείνους μὲν γὰρ ἐν τῷ τέρπεσθαι καὶ γελᾶν εἶναί φαμεν. Τοὺς δέ γε τὸ τρυφᾶν καὶ ἀνίεσθαι σαρκικῶν παραιτουμένους, καὶ μονονουχί κλαίοντας διὰ τοῦ μισεῖν τὰ ἐν κόσμῳ, μακαρίους εἶναί φησιν ὁ Σωτήρ· οὐκοῦν πτωχεῦσαι κελεύσας, καὶ τὰ ἑπόμενα τῇ πτωχείᾳ τιμαῖς στε φανοῖ· ταῦτα δέ ἐστι, τῶν εἰς τρυφὰς ἐπιτηδείων ή σπάνις, καὶ τὸ κατηφές διὰ τὴν θλίψιν. Γέγραπται γὰρ ὡς πολλαὶ αἱ θλίψεις τῶν δικαίων, καὶ ἐκ πα σῶν αὐτῶν ῥύσεται αὐτοὺς ὁ Κύριος.

Μακάριοι ἐστε, ὅταν μισήσωσιν ὑμᾶς οἱ ἄν· θρωποι, κ. τ. λ.

b)

Jam nunc Dominus persecutionem nuntiat, ante- C (Α Γ. 99 b, Β f. 64 1) Ηδη μέντοι ὁ Κύριος τὸν quam apostolos mittat. Evangelium eventum pra occupat. Futurum quippe erat ut illi dum evangelicam spargerent prædicationem, dum Judæos a legali cultu avocarent ut viam evangelicæ rectitudinis agnoscerent; dumque idolorum cultores in veritatis notitiam irretirent : futurum, inquam, erat ut in multorum Dei osorum impiorumque hominum offensionem incurrerent. Hi enim bella et persecutiones Jesu præconibus suscitant, reclam pietatem insectantes. Ne igitur instante jam tempore, quo mala hujusmodi a nonnullis inferenda erant, in inconsideratum mororem inciderent, prænuntiat utiliter molestiarum quoque incursum utilem ipsis nec absque mercede fore. Vituperabunt enim vos, inquit, ut fallaces ac deceptores : a se vos separabunt, id est amicitia sua et communione excludent. Verumtamen nullam, inquit, rerum hujusmodi rationem habeatis. Qui enim lingua illorum intemperantia firmæ menti noceat? Certe iis qui religiose philosophari sciunt, haud infructuosam fore dicit patientiam suam, sed superni gaudii conciliatricem. Commode insuper demonstrat nihil ipsis novi eventurum cum talia patientur: imo illorum fore imitatores, qui ante ipsos Israelis filiis cœlitus sibi creditos intulere sermones: nam

67 Psal. xxxul, 20.

(1) Huc pertinet fragmentum apud D. Thomam. CYRILLUS. Consequitur autem inopiam non solum defectus rerum ad delectationes facientium, sed

D

διωγμὸν ἀπήγγειλε, πρὶν ἀποστολῆναι τοὺς ἀποστό λους. Προέλαβε τὸ εὐαγγέλιον τὴν ἐκβασιν· ἐχρῆν γὰρ πάντως αὐτοὺς τὸ εὐαγγελικὸν διαγγέλλοντας κήρυγμα, καὶ Ἰουδαίους μὲν ἀφιστῶντας τῆς κατά νόμον λατρείας, ἵνα τῆς εὐαγγελικῆς εὐζωΐας εἰδεῖεν τὴν ὁδὸν, τοὺς δέ γε εἰδωλολάτρας εἰς τὴν τῆς ἀληθείας ἐπίγνωσιν σαγηνεύοντας, προσκρούσαι πολλοῖς ἀφιο λοθέοις τε καὶ ἀνοσίοις ἀνδράσιν· οὗτοι γὰρ πολέ μους καὶ διωγμοὺς τοῖς τὸν Ἰησοῦν καταγγέλλουσιν ἐπεγείρουσι, διώκοντες τὴν εὐσέβειαν. Ἵνα τοίνυν ἐνστάντος τοῦ καιροῦ, καθ' ὅν ἔμελλεν ἔσεσθαι ταῦτα παρά τινων, μὴ εἰς ἀνοήτους ἐμπίπτωσιν ἀκηδίας, προαπαγγέλλει χρησίμως, ὡς καὶ τῶν σκυθρωπῶν ἡ Έφοδος, έμμισθος ἔσται καὶ ἐπωφελὴς αὐτοῖς. Ονει δίσουσι γὰρ, φησὶν, ὑμᾶς ὡς πλάνους καὶ ἀπαταιών νας· ἀφορίσουσιν ἑαυτῶν, τουτέστι τῆς πρὸς ἑαυτοὺς φιλίας· καὶ κοινωνίας· ἀλλὰ μηδεὶς ἔστω παρ' ὑμῖν, φησί, τῶν τοιούτων ὁ λόγος" τί γὰρ ἀδικήσει τῆς ἐκείνων γλώττης τὸ ἄτακτον τὸν εὖ βεβηκότα νοῦν, Τοῖς γὰρ εὐσεβῶς εἰδόσι φιλοσοφεῖν, οὐκ ἄκαρπον ἔσεσθαί φησι τὴν ἐπὶ τούτων ὑπομονὴν, ἀλλ' εύθυ μίας τῆς ἀνωτάτω πρόξενον. Διαδείκνυσι δὲ πρὸς τούτῳ χρησίμως, ὡς ξένον αὐτοῖς οὐδὲν συμβήσεται καὶ ταῦτα παθοῦσιν· ἔσονται δὲ μᾶλλον κατ' ἐκεί νους, οἱ καὶ πρὸ αὐτῶν τοὺς θείους καὶ ἄνωθεν τοῖς ἐξ

etiam depressus vultus propter mœstitiam. Unde sequitur: Beati qui nunc fletis. Sunt tamen prope similia apud nos in fiue sequentis fragmenti.

Ἰσραὴλ διαπορθμεύοντες λόγους, ἐδιώχθησαν, ἐπρίσθη- A persecutionem passi sunt, secti sunt, 196 gladio

σαν, ἐν φόνω μαχαίρας ἀπέθανον, λοιδοριῶν ἠνέσχοντο ἀδίκως αὐτοῖς ἐπενηνεγμένων. Οὐκοῦν δίδωσιν ἐκεῖνο νοεῖν, ὡς ὧν ἂν γένοιντο μιμηταί, τούτων ἔσονται καὶ κοινωνοί· καὶ προφητικῶν στεφάνων οὐκ ἀμοιρήσουσι, τὴν ἐκείνοις ἐντριβή βαδίσαντες ὁδόν.

Οὐαὶ ὑμῖν, τοῖς πλουσίοις (1).

casi perierunt, convicia inique sibi inflicta perlulerunt. Ergo vult eos intelligere, quorum fuerunt imitatores, eorum fore etiam participes, et prophetarum coronis non carituros, si viam illorum terendo decurrerint.

V. 24. Væ vobis, divitibus!

(Α Γ. 100 1) Προαναφωνήσας αἰτίαν παντὸς ἀγα Locutus antea de omnis boni causa propter Deum θοῦ τὴν διὰ Θεὸν πτωχείαν, καὶ τὸ πεινῆν καὶ paupertate, famemque ac fletum haud sine mercede κλαίειν οὐκ ἄμισθον ἔσεσθαι τοῖς ἁγίοις εἰπὼν, μεθ- sanctis fore præfatus, ad contraria his transfert ίστησε τὸν λόγον ἐπὶ τὰ ἐναντίως ἔχοντα τούτων, orationem, demonstratque ea poenam ultionemque καὶ διαδείκνυσιν αὐτὰ κολάσεως ὄντα καὶ δίκης importare; ut sic corona cupiditate et beatitudiἐμποιητικά, ἵνα τῇ μὲν τῶν στεφάνων ἐπιθυμίᾳ, καὶ nis studio, ad labores impellantur, et ob Dei amorem τῇ τοῦ μακαρισμοῦ ἐφέσει, σαγηνεύωνται πρὸς τοὺς paupertatem amplecti velint; metuque vicissim πόνους, καὶ τὴν διὰ Θεὸν αἱρεῖσθαι πτωχείαν πεί- impendentis pœnæ, a divitiis abhorreant, et a deθωνται· τῷ δὲ φόβῳ τῆς ἐπηρτημένης κολάσεως, Β liciis atque risu, id est mundanis delectationibus. φεύγωσι τὸ πλουτεῖν, καὶ τὸ ἐν τρυφαῖς εἶναι καὶ Et illos quidem regni cœlorum hæredes futuros ait, γέλωτι, τουτέστιν ἐν τέρψεσι κοσμικαῖς. Καὶ τοὺς hos autem calamitates extremas subituros. Haμὲν κληρονόμους ἔσεσθαι τῆς τῶν οὐρανῶν βασι- betis enim, inquit, consolationem vestram. Licet λείας φησί, τοὺς δὲ ἐσχάταις περιπετεῖσθαι συμ- autem hoc, tanquam in depicta egregie tabula, φοραῖς· ο 'Απέχετε γάρ, φησί, τὴν παράκλησιν spectare in divitis Lazarique parabola. Receὑμῶν. » Εξεστι δὲ τοῦτο ἰδεῖν, ὡς ἐν πίνακι καλῶς pisti enim, ait diviti, bona tua dum viveres; Laγεγραμμένον, ἐν τῇ περὶ τοῦ πλουσίου καὶ Λαζάρου zarus vero mala: nunc autem ille hoc in loco reπαραβολῇ " Απέλαβες γάρ, φησὶ πρὸς τὸν πλούσ creatur, tu contra cruciaris 88. t Sed age nobis στον, τὰ ἀγαθά σου ἐπὶ ζωῇ σου, καὶ Λάζαρος τὰ ipsis ita objiciamus: Num si quis in mundo dives κακά· νῦν δὲ αὐτὸς ὧδε παρακαλεῖται, σὺ δὲ ὀδυ est, hic a misericordiæ divinæ spe prorsus excidit! νᾶσαι. ὁ ̓Αλλὰ φέρε, καθ ̓ ἑαυτοὺς ἐκεῖνο γυμνάσω- Haud ita dicimus, sed illud potius, potuisse diviμεν. 'Αρα, εἴ τίς ἐστι πλούσιος ἐν κόσμῳ, οὗτος tem misereri Lazari, atque ita consolationis ejus ἀπώλισθε πάντως τοῦ προσδοκῶν ἐλεεῖσθαι παρά dem particeps fuisset. Ecce enim Servator iis qui Θεοῦ; Οὐ τοῦτό φαμεν, ἐκεῖνο δὲ μᾶλλον· ἐξῆν τῷ terrenas habent divitias, viam ostendit salutis, diπλουσίῳ κατελεῆσαι τὸν Λάζαρον, ὡς καὶ τῆς αὐτοῦ cens: Facite vobis amicos de mammona iniquiπαρακλήσεως γένηται κοινωνός. Καὶ γοῦν ὁ Σωτὴρ tatis, ut hi in sua vos tabernacula recipiant . » τοῖς τὸν ἐπίγειον ἔχουσι πλοῦτον, ὁδὸν ὑπέδειξε σωτηρίας, εἰπών· ι Ποιήσατε ἑαυτοῖς φίλους ἐκ τοῦ ἀδίκου μαμωνά, ἵνα ὑποδέξωνται ὑμᾶς εἰς τὰς ἑαυτῶν σκηνάς.» 'Αγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν.

( Α Γ 101 i, Β f. 66, C f. 118 b) 'Αληθεύει λέγων ὁ μακάριος Παῦλος, ὅτι . Εἴ τις ἐν Χριστῷ, καινή κτίσις· πάντα γὰρ γέγονεν ἐν αὐτῷ τε καὶ δι' αὐτοῦ καινὰ, καὶ διαθήκη, καὶ νόμος, καὶ πολιτεία. Αθρει δὲ ὅπως πρεπωδεστάτη λίαν ἐστὶ τοῖς ἁγίοις μυστ αγωγοῖς ἡ τοιάδε πολιτεία τε καὶ ζωή, οἳ ἔμελλον τοῖς ἀπανταχόσε γῆς τὸ σωτήριον ἐξαγγέλλειν κήρυγμα. Καὶ ἦν ἐντεῦθεν προσδοκᾷν, οὐκ εὐαριθμή τους ἔσεσθαι τοὺς διώκοντας αὐτοὺς καὶ πολυτρόπως ἐπιβουλεύοντας· ἀλλ ̓ εἰ συνέβη ταῖς τοιαύταις λύ παις ἀχθεσθῆναι τοὺς μαθητάς, εἶτα θέλειν ἀμύνεσθαι τοὺς λελυπηκότας, ἐσίγησαν ἂν καὶ παρέδραμον αὐτοὺς, οὐκέτι τὸ θεῖον αὐτοῖς παρατιθέντες κήρυγμα, οὐ καλοῦντες εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας. Ἔδει τοίνυν ταῖς οὕτω σεπταῖς ἀνεξικακίαις, τὸν τῶν ἁγίων μυσταγωγῶν ἀναχαιτίσαι νοῦν, ἵνα πάντα γενναίως φέρωσι τὰ συμβαίνοντα, κἂν ὑβρίζωσε

en Luc. xvr, 25. 89 ibid. 9. 90 II Cor. v, 17.

(1) Apud D. Thomam. CYRILLUS. Prædicto quod paupertas apud Deum causa sit cujuslibet boni, et csurire et flere non vacabit mercede sanctorum, transfert sermonem ad opposita, et innuit ipsa damnationis et supplicii fore materiam. Unde dici

D

V. 27. Diligile inimicos vestros.

8.

Vere dicit beatus Paulus : Si qua in Christo nova creatura; omnia enim facta 197 sunt in ipso et per ipsum nova, et foedus, et lex, et vitæ genus. Videsis autem quam sit convenientissima sanctis doctoribus hæc agenda vitæ ratio, qui cunctis per orbem hominibus salutarem prædicationem illaturi erant. Atqui hinc exspectandi erant persecutores innumeri et omnimodi insidiatores. Quod si contigisset, ut his molestiis gravarentur nimis discipuli, voluissentque offensores suos ulcisci, utique tacuissent, eosque præterissent, omissa deinceps apud eos prædicatione, nec ipsos ad ve ritatis notitiam vocavissent. Oportebat igitur tam sancta patientia sanctorum magistrorum mentes inhibere, quo casus omnes fortiter ferrent, etiamsi quidam conviciis incesserent, et impias molirentur insidias. Ita vero se gessit ante alios ipse Jesus,

tur: Verumtamen væ vobis divitibus, quia habetis consolationem vestram. Hæc enim dictio, va, semper in Scripturis dicitur his qui non possunt evadere a futuro supplicio. 1.

ut exemplar nobis fieret. Namque adhuc de vene- Α τινες, κἂν ἀνοσίως ἐπιβουλεύωσι. Πέπραχε δὲ τοῦτο

randa cruce pendens, Judaica plebe ipsum irri- καὶ πρό γε τῶν ἄλλων αὐτὸς εἰς ὑποτύπωσιν ἡμε dente, preces Patri Deo pro illis offerebat dicens: τέραν· ἔτι γὰρ ἀπηρτημένος τοῦ τιμίου σταυρού, ‹ Dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt 91. › καίτοι τῆς Ἰουδαίων πληθύος ἐπιγελώσης αὐτῷ, Etique et beatus Stephanus lapidibus licet pulsa- τὰς πρὸς τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα λιτὰς ὑπὲρ αὐτῶν Lu, flexis genibus oravit dicens: Domine, ne ἐποιεῖτο, λέγων· « "Αφες αὐτοῖς, ὅτι οὐκ οἴδασι τί statuas illis hoc peccatum ". Divus denique Pau- ποιοῦσι. » Ναὶ μὲν καὶ ὁ μακάριος Στέφανος, καίτοι lus ait: e Convicium passi, benedicimus; maledi- βαλλόμενος λίθοις, θεὶς τὰ γόνατα, προσηύξατο λέγων· cli, obsecramus 93. Necessario itaque hæc ad « Κύριε, μὴ στήσῃς αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν ταύτην. ο apostolos adhortatio fit: perutilis vero nobis quo- Καὶ ὁ θεῖος δὲ Παυλός φησι· « Λοιδορούμενοι, εὐλο que est, ut bonam et admiratione dignam vitam γοῦμεν· δυσφημούμενοι, παρακαλοῦμεν. ὁ Οὐκοῦν instituamus. Et hæc quidem adhortatio omni phi- ἀναγκαία μὲν ἡ τοιάδε παραίνεσις τῶν ἁγίων ἀπο losophia redundat; sed eam nostris mentibus dif- στόλων· χρησιμωτάτη δὲ καὶ ἡμῖν αὐτοῖς, εἰς γε τὸ ficilem efficiunt præjudicia non bona, et insitarum χρῆναι βιοῦν ὀρθῶς καὶ τεθαυμασμένως· μεστὴ γέρ cupiditatum superabilis ægre tyrannis. Quare cum ἐστι πάσης φιλοσοφίας· δυσκατόρθωτον δὲ ἀποτε sciret animalem hominem haud hae admittere, Β λοῦσιν αὐτὴν ταῖς ἡμετέραις διανοίαις προλήψεις quia Spiritus oracula stultitiam existimat, et factu οὐκ ἀγαθαὶ, καὶ τῶν ἐν ἡμῖν ὅντων παθῶν ἡ δυσ impossibilia, idcirco separans eos qui sunt hujus- καταγώνιστος τυραννίς· διόπερ εἰδὼς ὡς ψυχικὸς modi ab iis qui edicta audire queunt, vobis, inquit, ἄνθρωπος ταῦτα οὐ δέχεται, μωρίαν ἡγούμενος τὰ dico qui audire et audita exsequi vultis. Etenim τοῦ Πνεύματος λόγια καὶ ἀδύνατα εἰς κατόρθωσιν, alacritas ad fortitudinem spiritualem, in teatatio- διαιρῶν τοὺς τοιούτους ἀπὸ τῶν ἀκούειν δυναμένων τ nibus laboribusque manifestatur. Imitare ergo in Ὑμῖν λέγω, φησί, τοῖς ἀκούουσιν, καὶ ποιεῖν ἑτοί his Christum, Qui cum malediceretur, non maledice- μως τὰ λεγόμενα προαιρουμένοις. Τὸ γὰρ εὐδόκιμον bat; cum pateretur, non comminabatur, 198 tra- εἰς ἀνδρείαν τὴν πνευματικήν, ἐν τοῖς πειρασμοῖς debat autem se juste judicanti *. Sed enim intra καὶ πόνοις διαφαίνεται. Μίμησαι οὖν ἐν τούτοις te ipsum sic fortasse dices: Deus erat Christus, Χριστόν· ι "Ος λοιδορούμενος οὐκ ἀντελοιδόρει, πάτ ego autem homo infirmus, infirma mente prædi- σχων οὐκ ἠπείλει· παρεδίδου δὲ τῷ κρίνοντι δια tus, et quæ dominari cupiditati ac morori non valet. καίως (1). » 'Αλλ' ἴσως κατὰ σαυτόν, ἐκεῖνο ἐρεῖς Recte ais; proclivis enim ad peccandum mens hu- Θεὸς ἦν ὁ Χριστὸς, ἐγὼ δὲ ἄνθρωπος ἀσθενὴς, ἔχων mana est. Attamen ego aio: Non te destituit nu- τὴν διάνοιαν ἀσθενῆ, καὶ ἀνικάνως ἔχουσαν πρὸς τὸ dum patrocinio suo ac benevolentia Dominus. Hae δύνασθαι καὶ πλεονεξίας καὶ λύπης κατευμεγεθῆσαι. bes ipsum apud te, id est intra te, per sanctum Ὀρθῶς ἐρεῖς· εὐόλισθος γὰρ ἡ ἀνθρώπινος νοῦς εἰς Spiritum. Habitaculum quippe iilius sumus, qui in τὸ πλημμελεῖν. Πλὴν ἐκεῖνο φημι· Οὐκ ἀφῆκε σε animabus diligentium se diversatur. Ipse te robo- γυμνὸν τῆς παρ' αὐτοῦ φειδοῦς καὶ ἀγάπης ὁ Κύ ral, ut irruentia mala fortiter feras, et tentatio- ριος· ἔχεις αὐτὸν ἐν σεαυτῷ, ἤτοι ἐντὸς, διὰ τοῦ num incursibus viriliter resistas. Ne igitur malo ἁγίου Πνεύματος· οἶκος γάρ ἐσμεν αὐτοῦ, καὶ ταῖς vincaris, sed bono malum supera τῶν ἀγαπώντων αὐτὸν ψυχαῖς ἐναυλίζεται. Αὐτός σε νευροῖ πρὸς τὸ φέρειν γενναίως τὰ παρεμπίπτοντα, καὶ ταῖς τῶν πειρασμῶν ἐμβολαῖς ἀντανίστασθαι νεανικῶς· « Μὴ νικῶ τοίνυν ὑπὸ τοῦ κακοῦ, ἀλλὰ νίκα ἐν τῷ ἀγαθῷ τὸ κακόν.» V. 29. Percutienti te in maxillam, præbe et alteram.

95

Finem legis atque prophetarum esse Christum sapientissimus ait Paulus 9. Nam lex ad hujus mysterium erudit. Sed ut idem rursus dicit Paulus s7, postquam fides supervenit, ulterius sub ductore non sumus; neque puerilem mentem jam geimus, sed in virum perfectum succrevimus, in ætatem plenitudinis Christi. Itaque nobis haud diutius lacte opus erat, sed cibo potius solidiore ; quem nobis largitur Christus, justitiæ, quæ supra legem est, viam ostendens. Ait enim ipse sanctis apostolis : • Amen dico vobis, nisi abundaverit justitia vestra magis quam Scribarum et Pharisæorum, non intrabitis in regnum cœlorum >

οι Luc. xxi, 34.

98

Τῷ τύπτοντί σε ἐπὶ τὴν σιαγόνα, πάρεχε και τὴν ἄλλην.

(Α Γ. 105, Β Γ. 65 b) Τέλος νόμου καὶ προφητῶν γενέσθαι Χριστὸν, ὁ σοφώτατος ἔφη Παῦλος· παιδ αγωγεῖ γὰρ ὁ νόμος ἐπὶ τὸ αὐτοῦ μυστήριον. Αλλ' ὡς αὐτὸς ἔφη πάλιν ὁ μακάριος Παῦλος, ἐλθούσης τῆς πίστεως, οὐκέτι ὑπὸ διαγωγόν ἐσμεν· οὐ γὰρ ὅτι τὰς φρένας νηπιάζομεν, ηὐξήθημεν δὲ μᾶλλον εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώμα τος τοῦ Χριστοῦ. Ἔδει τοίνυν ἡμῖν οὐ γάλακτος, τροφῆς δὲ μᾶλλον τῆς στερεωτέρας· τοῦτο ἡμῖν χαρί ζεται Χριστός, τῆς ὑπὲρ νόμον δικαιοσύνης ἐμφα νίζων τὴν ὁδόν· ἔφη γὰρ αὐτὸς τοῖς ἁγίοις ἀποστό λοις· ὁ Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ἡ δι καιοσύνη ὑμῶν πλέον τῶν Γραμματέων καὶ Φαρι

7 Ephes. iv, 13. 98 Matth. v, 20.

(1) De hac lectione ἀδίκως pro in Epist. I ad Cor., cap. x, vers. 1.

δικαίως, villesis que nos diximus in adu, ad commentarium Cyrilli (Opp. Cyrilli hujusce novissima edit