Obrázky na stránke
PDF
ePub
[blocks in formation]

25. PAULUS libro III. Quaestionum. - Quum de indebito quaeritur, quis probare debet, non fuisse debitum, res ita temperanda est, ut, si quidem is, qui accepisse dicitur rem vel pecuniam indebitam, hoc negaverit, et ipse, qui dedit, legitimis probationibus solutionem approbaverit, sine ulla distinctione ipsum, qui negavit sese pecuniam accepisse, si vult audiri, compellendum esse ad probationes praestandas, quod pecuniam debitam accepit; per etenim absurdum est, eum, qui ab initio negavit pecuniam suscepisse, postquam fuerit convictus eam accepisse, probationem non debiti ab adversario exigere. Sin vero ab initio confiteatur quidem suscepisse pecunias, dicat autem, non indebitas ei fuisse solutas, praesumtionem videlicet pro eo esse, qui accepit, nemo dubitat; qui enim solvit, nunquam ita resupinus est, et facile suas pecunias iactet, et indebitas effundat; et maxime si ipse, qui indebitas dedisse dicit, homo diligens est et studiosus paterfamilias, cuius personam incredibile est in aliquo facile errasse; et ideo eum, qui dicit indebitas solvisse, compelli ad probationes, quod per dolum accipientis vel aliquam iustam ignorantiae causam indebitum ab eo solutum, et nisi hoc ostenderit, nullam eum repetitionem habere,

§ 1. Sin autem is, qui indebitum queritur, vel pupillus, vel minor sit, vel mulier, vel forte vir quidem perfectae aetatis, sed miles, vel agricul

(1) LXIII., Hal.

(2) Hal.; in, el códice Fl.

20. JULIANO; Digesto, libro XLIII.- Si por la fuerza se hubiere alguien apoderado de un hombre libre, ó si lo hubiere tenido preso, muy indig. namente conseguiria la ventaja de poseedor, porque no pudiere probarse que aquel hombre estuvo en libertad al tiempo en que se incoase el litigio.

21. MARCIANO; Instituta, libro VI.-Juzgo que es más verdadero, que el mismo que intenta la acción, esto es, el legatario, debe probar que el difunto supo que legaba una cosa ajena, ú obligada, no que el heredero deba probar que ignorò que fuese ajena ó estuviese obligada, porque siempre la necesidad de probar incumbe al que ejercita una acción.

22. ULPIANO; Respuestas, libro I.-El que dice que el testador cambió de voluntad, debe probarlo.

23. MARCIANO; Comentarios à la fórmula hipotecaria, libro único.-Ante todo se ha de probar, que entre el actor y el deudor se convino que hubiera prenda ó hipoteca; pero aun si el actor probara esto, debe también probar que la cosa pertenecía al deudor al tiempo en que se convino sobre la prenda, ó por voluntad de quién se haya dado la hipoteca.

24. MODESTINO; Reglas, libro IV.-Si se hubiere cancelado un quirógrafo, aunque por presunción se considera que está libre el deudor, es, sin embargo, legitimamente demandado el deudor por aquella cantidad, que con evidentes pruebas hubiere demostrado el acreedor que todavia se le debe.

25. PAULO; Cuestiones, libro III. - Cuando respecto de lo no debido se pregunta quién debe probar que no fué debido, la cuestión se ha de regular de modo, que si verdaderamente el que se dice que recibió la cosa ó el dinero no debido, negare esto, y el mismo que lo dió probare el pago con legitimas pruebas, el mismo que negó que él recibió el dinero, debe, sin distinción alguna, si quiere ser oido, ser compelido à suministrar pruebas de que recibió dinero que se le debía; porque es muy absurdo, que el que en un principio negó haber recibido el dinero, después que hubiere sido convicto de haberlo recibido, exija de su adversario la prueba de que no se le debía. Mas si desde un principio confesara ciertamente haber recibido el dinero, pero dijera que no se le pagó indebida. mente, nadie duda que la presunción está ciertamente à favor del que lo recibe; porque el que paga nunca es tan descuidado, que con facilidad tire su dinero, y pague el que no debe; y mayormente, si el mismo, que dice que dió dinero no debido, es un hombre diligente y un cuidadoso padre de familia, respecto de cuya persona es increible que con facilidad haya errado en alguna cosa; y por esto, el que dice que pagó cantidades no debidas, es compelido à la prueba de que por dolo del que las recibió, o por alguna justa causa de ignorancia, se pagó por él lo no debido, y si no probare esto, no tiene derecho alguno para la repetición.

§ 1. Mas si el que se querella por lo no debido, fuera pupilo, ó menor, ó mujer, ó acaso ciertamente un varón de edad perfecta, pero militar ó agri

(3) III., Hal.

tor, et forensium rerum expers, vel alias simplicitate gaudens, et desidiae (1) deditus, tunc eum, qui accepit pecunias, ostendere bene eas accepisse, et debitas ei fuisse solutas, et si non ostenderit, eas redhibere.

§ 2. Sed haec ita, si totam summam indebitam fuisse solutam is, qui dedit, contendat; sin autem pro parte queritur, quod pars pecuniae solutae debita non est, vel quod ab initio quidem debitum fuit, sed vel dissoluto debito postea ignarus iterum solvit, vel exceptione tutus errore eius pecunias dependit, ipsum omnimodo hoc ostendere, quod vel plus debito persolvit, vel iam solutam pecuniam per errorem repetita solutione dependit, vel tutus exceptione suam nesciens proiecit pecuniam, secundum generalem regulam, quae eos, qui opponendas esse exceptiones affirmant, vel solvisse debita (2) contendunt, haec ostendere exigit.

§ 3. In omnibus autem visionibus, quas praeposuimus, licentia concedenda est ei, cui onus probationis incumbit, adversario suo de rei veritate iusiurandum inferre (3), prius ipso pro calumnia iurante, ut iudex iuramenti fidem secutus ita suam sententiam possit formare, iure referendae religionis ei (4) servando.

§ 4. Sed haec, ubi de solutione indebiti quaestio est. Sin autem cautio indebite exposita esse dicatur, et indiscrete loquitur, tunc eum, in quem cautio exposita est, compelli debitum esse ostendere, quod in cautionem deduxit, nisi ipse specialiter, qui cautionem exposuit, causas explanavit, pro quibus eandem conscripsit; tunc enim staré eum oportet suae confessioni, nisi evidentissimis probationibus in scriptis habitis ostendere paratus sit, sese haec indebite promisisse.

26. PAPINIANUS libro XX. Quaestionum.—Procula quum (5) magnae quantitatis fideicommissum a fratre sibi debitum post mortem eius in ratione cum heredibus compensare vellet, ex diverso au tem allegaretur, nunquam id a fratre, quamdiu vixit, desideratum, quum variis ex causis saepe (in) rationem fratris pecunias ratio Proculae solvisset, Divus Commodus, quum super eo negotio cognosceret, non admisit compensationem, quasi tacite fratri fideicommissum fuisset remissum.

27. SCAEVOLA libro XXXIII. Digestorum.— Qui testamentum faciebat, ei, qui usque ad certum modum capere poterat (6), legavit licitam quantitatem; deinde ita locutus est: «Titio centum do lego, quae mihi pertulit; quae ideo ei non cavi, quod omnem fortunam et substantiam, si quam a matre susceperat, in sinu meo habui sine ulla cautione. Item eidem Titio reddi et solvi volo de substantia mea centum quinquaginta, quae ego ex reditibus praediorum eius, quorum ipse fructum percepi, et distraxi; item de kalendario, si qua a matre receperat Titius, in rem meam converti». Quaero, an

cultor, é inexperto en los negocios forenses, ó de otra manera habituado á la sencillez, y entregado à la desidia, en este caso prueba el que recibió el dinero que lo recibió bien, y que se le pagó el que se le debía, y si no lo probare, lo devuelve.

§ 2. Pero esto es asi, si el que la dió pretendiera que toda la suma pagada fué indebida; mas si se querellase respecto á una parte, porque parte del dinero pagado no fué debida, ó porque fué cierta. mente debido en un principio, pero ó extinguida la deuda pagó después otra vez por ignorancia, ó amparado por una excepción entregó por error suyo el dinero, prueba él en todo caso, o que pagó más de lo debido, ó que por error entregó en pago repetido dinero ya pagado, o que ignorando que estaba amparado por una excepción tiró su dinero, conforme à la regla general, que exige que prueben esto los que afirman que han de oponerse excepciones, ó pretenden que pagaron lo que debieron.

§ 3.-Mas en todos estos casos, que hemos propuesto, se ha de conceder facultad al que incumbe la carga de la prueba, para deferir á su adversario juramento sobre la verdad del hecho, jurando ėl antes de calumnia, para que atenido el juez á la fé del juramento pueda asi formar su sentencia, reservando á aquel el derecho de contradeferir el juramento.

§ 4. Pero esto, cuando hay cuestión sobre pago de lo no debido. Mas si se dijera que se extendió una caución indebidamente, y que está confusa, entonces aquel á cuyo favor fué extendida la caución, es compelido à demostrar que es debido lo que consignó en la caución, à no ser que espe cialmente el mismo que extendió la caución haya explanado las causas por las que la escribió; porque en este caso debe estar á su propia confesión, si no estuviera dispuesto å demostrar con evidentísimas pruebas, que consten en escrituras, que él prometió indebidamente estas cosas.

26. PAPINIANO; Cuestiones, libro XX.-Como Prócula quisiera, después de la muerte de su hermano, compensar en la cuenta con los herederos un fideicomiso de gran cantidad å ella debido por su hermano, mas por el contrario se alegase, que nunca había sido reclamado al hermano, mientras vivió, habiendo por varias causas pagado muchas veces la cuenta de Prócula cantidades à la cuenta de su hermano, el Divino Cómmodo, conociendo de este negocio, no admitió la compensación, como si tácitamente hubiese sido remitido el fideicomiso al hermano.

27. SCÉVOLA; Digesto, libro XXXIII.-Uno, que hacia testamento, legó á otro, que podia adquirir hasta cierto limite, una cantidad licita; y después se expresó de este modo: «Doy y lego à Ticio ciento, que me entregó, y de los que no le di caución, porque sin caución alguna tuve en mi poder toda la fortuna y los bienes que había recibido de su madre. Además quiero, que de mis bienes se entreguen y paguen al mismo Ticio ciento cincuenta monedas, que yo gasté de las rentas de sus predios, cuyos frutos yo mismo percibi; asimismo, con arreglo al dietario, si algo había Ticio recibido de

(1) Hal.; desidia, el códice Fl.

(2) indebita, Hal. Vulg.

(3) Taur, según corrección del códice Fl.; ferre, la escritura original, Br.

(4) eius (en lugar de ei), Hal. (5) Hal.; quum, omitela el códice Fl. (6) Hal. Vulg.; potuerat, el códice Fl.

Titius ea exigere potest? Respondit, si Titius suprascripta ex ratione sua ad testatorem pervenisse probare potuerit, exigi; videtur enim eo, quod ille plus capere non poterat, in fraudem legis haec in testamento adiecisse.

28. LABEO libro VII. Pithanon (1) a Paulo epitomatorum.-Si arbiter animadvertere debeat, an operis facti memoria extet, hoc ei quaerendum est, an aliquis meminerit, id opus factum esse. Paulus: imo quum in arbitrio (2) quaeritur, memoria facti operis extet, nec ne, non hoc quaeritur, num aliquis meminerit, quo die, aut quo consule factum sit, sed num hoc aliquo modo probari possit, quando (3) id opus factum sit; et hoc ita, quod Graeci dicere (4) solent, iż [latius] enim potest hoc memoria non teneri (5); intra annum puta factum, quum interim nemo sit eorum, qui meminerit, quibus Consulibus id viderit. Sed quum omnium haec est opinio, nec audiisse, nec vidisse, quum id opus fieret, neque ex iis audiisse, qui vidissent, aut audiissent; et hoc infinite similiter susum versum accidet, quum memoria operis facti non extaret.

29. SCAEVOLA libro IX. Digestorum.- Imperatores Antoninus et Verus Augusti Claudio Apollinari (6) rescripserunt in haec verba: «Probationes, quae de filiis dantur, non in sola affirmatione testium consistere (7), sed et epistolas (8), quae uxoribus missae allegarentur, si de fide earum constiterit (9), nonnullam vicem instrumentorum obtinere decretum est».

§ 1.-Mulier gravida repudiata, filium enixa absente marito, ut spurium in actis professa est; quaesitum est, an is in potestate patris sit, et matre intestata mortua iussu eius hereditatem matris adire possit, nec obsit professio a matre irata facta? Respondit, veritati locum superfore.

30. [29.] IDEM (10) libro I. Responsorum Festo respondit:--si ancilla fuit, ad libertatem perductam non videri, neque per fideicommissi relicti sibi probationem, nec quod alimenta sunt ut nutrici praestita.

31. [30.] IDEM libro II. respondit Materno Sabino: (11)-commemorationem in chirographo pecuniarum, quae ex alia causa deberi (12) dicuntur, factam vim obligationis non habere.

su madre, y lo convertí en mi provecho». Pregunto, ¿puede Ticio reclamar estas cantidades? Respon 'ió, que si Ticio hubiere podido probar que las sobredichas cantidades fueron de su cuenta propia á poder del testador, las exija; porque se considera que, como él no podia percibir más, el testador añadió estas partidas en el testamento en fraude de la ley.

28. LABEON; Dichos recopilados por Paulo, libro VII.- Si un árbitro debiera determinar si exista memoria de una obra hecha, por él debe inquirirse esto, si alguno se acuerda de que se hizo esta obra. Y dice Paulo: antes bien, cuando en el arbitrage se busca si hay, ó no, memoria de la obra hecha, no se investiga esto, si alguno se acuerda del día en que se hizo, ó bajo qué Cónsul, sino si de algún modo podrá probarse cuándo se haya hecho aquella obra; y esto de la manera que suelen llamar los Griegos i miru [latamente], porque puede esto no retenerse en la memoria; que se hizo, por ejemplo, en un año, no habiendo mientras tanto nadie que recuerde bajo qué Cónsules lo haya visto. Sino cuando la opinión de todos es esta, que ni oyeron ni vieron cuando se hiciera esta obra, y que tampoco lo oyeron de los que lo hubiesen visto ú oido; y esto sucederá del mismo modo ascendiendo al infinito, cuando no quedare memoria de la

obra hecha.

29. SCÉVOLA; Digesto, libro IX. Los Emperadores Antonino y Vero, Augustos, respondieron por rescripto à Claudio Apolinar en estos términos: «Está decretado, que las pruebas que se dan respecto a los hijos no consisten en la sola afirmación de los testigos, sino que también las cartas que se alegare que fueron enviadas á las mujeres, si constare su autenticidad, tienen alguna fuerza de instrumentos».

§ 1.-Repudiada una mujer embarazada, habiendo dado á luz un hijo estando ausente su marido, lo declaró en las actas como espúreo; se preguntó, ¿estaría él bajo la potestad de su padre, y podria, muerta intestada su madre, adir por mandato de él la herencia de la madre, y no le obstaria la manifestación hecha por su madre airada? Respondió, que habría de prevalecer la verdad.

30. [29.] EL MISMO respondió á Festo; Respuestas, libro I.:-si fué esclava, no se considera que fué puesta en libertad, ni por la prueba de habersele dejado un fideicomiso, ni porque se le prestaron alimentos como á nodriza.

31. [30.] EL MISMO respondió á Materno Sabino, libro II.:-la mención hecha en un quirógrafo, de cantidades que se dice que se deben por otra causa, no tiene fuerza de obligación.

(1) VIII., Reiduvõy, Hal.

(2) Taur.; arbitrio, el códice Fl., Br.; ab arbitro, Hal. (3) quampridem, Hal.; quamdiu, otros en el mismo. Taur.; dici, el códice Fl, Br.

(5) memoria teneri, non intra, Hal.

(6) Hal.; Apolinari, el códice Fl.

(7) Según conjetura Br.; consulerent, la escritura original; consisterent, corrección del códice Fl.; consistunt, Taur. (8) Taur.; epistulae, el códice Fl., Br.

(9) Vulg.; constitit, Taur.; consisti, el códice Fl., Br. (10) Hal; el códice Fl. deja en claro el lugar de Idem. Las ed. Steph. y H. de Porta (omitiendo Libro I.—respondit), unen este fragmento con el 29.

(11) Hal., Libro II. Mact rio Sabino, (omitiendo Idem), el códice Fl.; ad Masurium Sabinum, (en lugar de Materno Sabino), la ed. Steph.; el ms. Fl. encierra entre paréntesis los fr. 30. y 31., que tampoco se léen en los códices citados por Br. (12) Hal. Vulg.; debere, el códice Fl.

TIT. IV

DE FIDE INSTRUMENTORUM ET AMISSIONE

EORUM (1)

[Cf. Cod. IV. 21. 22. 30.]

1. PAULUS libro II. Sententiarum.—Instrumentorum nomine ea omnia accipienda sunt, quibus causa instrui potest; et ideo tam testimonia, quam personae instrumentorum loco habentur.

2. IDEM libro V. Sententiarum. (2)— Quicunque a fisco convenitur, non ex indice et exemplo alicuius scripturae, sed ex authentico conveniendus est; ita si (3) contractus fides possit ostendi, ceterum calumniosam scripturam vim in iudicio obtinere non convenit.

3. IDEM libro III. Responsorum respondit:repetita quidem die cautionem interponi non debuisse, sed falsi crimen, quantum ad eos, qui in hoc consenserunt, contractum non videri, quum inter praesentes et convenientes res actitata sit, magisque debitor, quam creditor deliquerit.

4. GAIUS libro singulari de formula hypothecaria. (4)—In re hypothecae nomine obligata ad rem non pertinet, quibus sit (5) verbis, sicuti est et in his obligationibus, quae consensu contrahuntur; et ideo et sine scriptura si convenit, ut hypothecae sit, et probari poterit, res obligata erit, de qua conveniunt. Fiunt enim de his scripturae, ut, quod actum est, per eas facilius probari possit; et sine his autem valet, quod actum est, si habeat probationem, sicut et nuptiae sunt, licet testatio sine scriptis habita est.

5. CALLISTRATUS libro II. Quaestionum. - Si res gesta sine literarum quoque consignatione veritate factum suum praebeat, non ideo minus valebit, quod instrumentum nullum de ea intercessit.

6. ULPIANUS libro L. ad Edictum.- Si de tabulis testamenti deponendis agatur, et dubitetur, cui eas deponi oportet, semper seniorem iuniori, et amplioris honoris inferiori (6), et marem feminae, et ingenuum libertino praeferemus.

TIT. V

DE TESTIBUS

[Cf. Cod. IV. 20.]

1. ARCADIUS, qui et Charisius, libro singulari de testibus.-Testimoniorum usus frequens ac necessarius est, et ab his praecipue exigendus, quorum fides non vacillat.

§ 1. Adhiberi quoque testes possunt non solum in criminalibus causis, sed etiam in pecuniariis

TÍTULO IV

DE LA FÉ DE LOS INSTRUMENTOS Y DE LA PÉRDIDA DE LOS MISMOS

[Véase Cód. IV. 21. 22. 30.]

1. PAULO; Sentencias, libro II.-Con el nombre de instrumentos se ha de admitir todo aquello con lo que puede ser probada una causa; y por lo tanto, asi los testimonios, como las personas, son considerados en calidad de instrumentos.

2. EL MISMO: Sentencias, libro V.-Cualquiera que es demandado por el fisco, ha de ser demandado no en virtud de un estracto, ni de una copia de alguna escritura, sino en virtud del instrumento auténtico; esto así, si pudiera demostrarse la fidelidad del contrato, pues por lo demás no conviene que tenga fuerza en juicio una escritura calumniosa.

3. EL MISMO respondió; Respuestas, libro III.: -ciertamente que no debió interponerse caución con dia repetido, pero no parece que se cometió el crimen de falsedad en cuanto à los que en ello consintieron, como quiera que la cosa se haya hecho entre quienes esten presentes y convengan, y más haya delinquido el deudor, que el acreedor.

4. GAYO; De la fórmula hipotecaria, libro único. Tratándose de cosa obligada à titulo de hipoteca, no importa al caso con qué palabras lo sea, como sucede también en las obligaciones que se contraen por el consentimiento; y por esto, si también sin escritura se convino, que esté en hipoteca, y pudiere probarse, estará obligada la cosa respecto á la cual se convienen. Porque se hacen escrituras sobre estas cosas, para que por ellas se pueda probar más fácilmente lo que se convino; y aun sin ellas vale lo que se trató, si tuviera prueba, como también son válidas las nupcias, aunque su comprobación se haya tenido sin escrituras.

5. CALISTRATO; Cuestiones, libro II.-Si la cosa ejecutada manifestara con verdad su propio hecho aun sin la consignación por escrito, no será menos válida precisamente porque no haya mediado respecto á ella ningún instrumento.

6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.Si se tratara de depositar las tablas de un testamento, y se dudara en quién convenga que se depositen, preferiremos siempre el más anciano al más joven, el de mayor dignidad al de inferior, el varón á la mujer, y el ingénuo al libertino.

TÍTULO V

DE LOS TESTIGOS [Véase Cód. IV, 20.]

1. ARCADIO, también llamado CARISIO; De los testigos, libro único.-El uso de testimonios es frecuente y necesario, y ha de ser requerido principalmente de aquellos cuya fé no vacila.

§ 1. También se puede presentar testigos no solamente en las causas criminales, sino también

(1) ET AMISSIONE EORUM, omitelas la Vulg.

(2) Véase Pauli Sentt. recc. V. 12. §. 11.

(3) ut ita, (omitiendo si), Hal.

(4) ad formulam hypothecariam, Hal. (5) Hal. Vulg.; fit, el códice Fl.

(6) Hal.; iuniore-inferiore, el códice Fl.

litibus, sicubi res postulat, et hi, quibus non interdicitur testimonium, nec ulla lege a dicendo testimonio excusantur.

§ 2. Quamquam quibusdam legibus amplissimus numerus testium definitus sit, tamen ex Constitutionibus Principum haec licentia ad sufficientem numerum testium coarctatur, ut iudices moderentur, et eum solum numerum testium, quem necessarium esse putaverint, evocari patiantur, ne effrenata potestate ad vexandos homines superflua multitudo testium protrahatur.

2. MODESTINUS libro VIII. Regularum.-In testimoniis (1) autem dignitas, fides, mores, gravitas examinanda est; et ideo testes, qui adversus fidem suae (2) testationis vacillant, audiendi non

sunt.

3. CALLISTRATUS libro IV. de Cognitionibus.Testium fides diligenter examinanda est. Ideoque in persona eorum exploranda erunt in primis conditio cuiusque, utrum quis decurio, an plebeius sit, et an honestae et inculpatae vitae, an vero notatus quis et reprehensibilis, an locuples vel egens sit, ut lucri causa quid facile admittat, vel an inimicus ei sit, adversus quem testimonium fert, vel amicus ei sit, pro quo testimonium dat; nam si careat suspicione testimonium vel propter personam, a qua fertur, quod honesta sit, vel propter causam, quod neque lucri, neque gratiae, neque inimicitiae causa sit, admittendus est.

§ 1.-Ideoque Divus Hadrianus Vivio (3) Varo Legato provinciae Ciliciae rescripsit, eum, qui iudicat, magis posse scire, quanta fides habenda sit testibus. Verba epistolae haec sunt: «Tu magis scire potes, quanta fides habenda sit testibus, qui, et cuius dignitatis, et cuius existimationis sint, et qui simpliciter visi sint dicere, utrum unum eundemque meditatum sermonem attulerint, an ad ea, quae interrogaveras, ex tempore verisimilia responderint».

[ocr errors]

§ 2. Eiusdem quoque Principis extat Rescriptum ad Valerium (4) Verum (5) de excutienda fide testium in haec verba: «Quae argumenta ad quem modum probandae cuique rei sufficiant, nullo certo modo satis definiri potest, sicut non semper, ita saepe sine publicis monumentis cuiusque rei veritas deprehenditur, alias numerus testium, alias dignitas et auctoritas, alias veluti consentiens fama confirmat rei, de qua quaeritur, fidem. Hoc ergo solum tibi rescribere possum summatim, non utique ad unam probationis speciem cognitionem statim alligari debere, sed ex sententia animi tui te aestimare oportere, quid aut credas, aut parum probatum tibi opineris» (6).

§ 3.-Idem Divus Hadrianus Iunio Rufino Pro

(1) testibus, Vulg.

(2) Hal.; suam, el códice Fl.

(3) Iunio, Hal. Vulg.

en los litigios pecuniarios, si tal vez lo pide el caso, y aquellos à quienes no les esté vedado el testimonio, y que no estén excusados por ninguna ley de declarar.

§ 2-Aunque por algunas leyes se haya permi tido un grandisimo número de testigos, sin embar go, por las Constitucianes de los Principes se limita esta licencia à un número suficiente de testigos, de suerte que lo moderen los jueces, y solo permitan que se llame aquel número de testigos que hubieren juzgado que es necesario, à fin de que con desenfrenada facultad no se haga salir una superflua multitud de testigos para vejar á los hombres.

2. MODESTINO; Reglas, libro VIII.-Mas en las declaraciones de los testigos se ha de examinar la dignidad, la fidelidad, las costumbres, y la gravedad de ellos; y por lo tanto, no han de ser oidos los testigos que vacilan ante la exactitud de su declaración.

3. CALLISTRATO; De las Jurisdicciones, libro IV. Se ha de examinar escrupulosamente la veracidad de los testigos. Y por lo tanto, en cuanto á la persona de ellos se ha de explorar en primer lugar la condición de cada uno, si acaso alguno sea decurión ó plebeyo, y si de vida honesta y no culpada, ó si alguno tuviera nota y fuera reprensible, si sea rico ó necesitado, de suerte que fácilmente admita alguna cosa por causa de lucro, ó si sea enemigo de aquel contra quien presta testimonio, ó amigo de aquel á cuyo favor da su declaración; porque si la deposición no fuera sospechosa, ó por la persona por la que se hace, porque sea honrada, ó por la causa, porque no sea causa ni de lucro, ni de favor, ni de enemistad, el testigo ha de ser admitido.

§ 1. Y por esto respondió por rescripto el Divino Adriano a Vivio Varo, Legado de la provincia de Cilicia, que el que juzga es el que mejor puede conocer cuánta fé haya de prestarse á los testigos. Estas son las palabras de su epistola: «Tú puedes saber mejor cuánta fé haya de prestarse á los testigos, quiénes sean, y de qué dignidad, y de qué reputación, y quiénes hayan parecido hablar con sencillez, si por ventura hayan prestado una y la misma meditada declaración, ó si á lo que le habias interrogado hayan dado repentinamente respuestas verosimiles».

§ 2. También hay del mismo Principe otro Rescripto dirigido à Valerio Vero sobre la investigación de la veracidad de los testigos, concebido en estos términos: «No se puede definir suficientemente con ninguna regla cierta qué argumentos basten en cierto modo para probar una cosa cualquiera, asi como no siempre, pero muchas veces se descubre la verdad de cualquiera cosa sin documentos públicos, y otras el número de los testigos, otras su dignidad y autoridad, otras, por ejemplo, la fama general confirma la verdad de la cosa, de que se trata». Asi, pues, en resúmen solamente puedo contestarte esto, que ciertamente el conocimiento no puede sujetarse desde luego á una sola especie de prueba, sino que por dictamen de tu conciencia debes estimar qué es lo que creas, ó qué lo que te parezca poco probado».

§ 3.-El mismo Divino Adriano respondió por

(4) Valerianum, Hal.

(5) Varum, Vulg.

(6) Hal.; opinarís, el códice Fl.

« PredošláPokračovať »