INDEX DISPUTATIONTM ET SECTIONUM. Sect. I. Quo tempore facta sit incarnatio. 271 278 DISPUTATIO VII. XI De termino incarnationis qui per illam producitur Sect. IV. Utrum sint in Deo tres subsistentiæ rela- Sect. I. Utrum terminus resultans seu productus per 301 301 tivæ. 446 455 DISPUTATIO XII. Sect. II. Utrum terminus hujus unionis fuerit aliqua 302 360 Sect. IV. Utrum persona creata possit hypostatice 490 DISPUTATIO XIV. De excellentia et perfectione hujus unionis, quæ est Quid potuerit a Deo assumi per quamcunque unionem 504 Sect. I. Utrum natura existens in propria persona 504 Sect. IV. Utrum forma accidentalis possit uniri Verbo 516 Sect. VII. Utrum B. Virgo meruerit de condigno esse Sect. IV. Utrum assumpserit Christus corpus et ani- 530 536 De gratia sanctificante, seu justitia creata animæ Sect. I. Utrum in anima Christi sit intellectus creatus, 575 et quantæ perfectionis sit. TERTIA PARS SUMMÆ THEOLOGIE DOCTORIS SANCTI THOME AQUINATIS CUM COMMENTARIIS ET DISPUTATIONIBUS P. FRANCISCI SUAREZ E SOCIETATE JESU. PROLOGUS. Quia Salvator noster Dominus Jesus Christus, teste Angelo, populum suum salvum faciens a peccatis eorum, viam veritatis nobis in seipso demonstravit, per quam ad beatitudinem immortalis vitæ resurgendo pervenire possumus, necesse est ut ad consummationem totius theologici negotii, post considerationem ultimi finis humanæ vitæ, et virtutum ac vitiorum, de ipso omnium Salvatore, ac beneficiis ejus humano generi præstitis, nostra consideratio subsequatur. Circa quam primo observandum occurrit de ipso Salvatore. Secundo, de Sacramentis ejus, quibus salutem consequimur. Tertio, de fine immortalis vitæ, ad quam per ipsum resurgendo pervenimus. Circa primum duplex consideratio occurrit. Prima est de ipso Incarnationis mysterio, secundum quod Deus pro nostra salute factus est homo. Secunda, de iis quæ per ipsum Salvatorem nostrum, id est, Deum incarnatum, sunt acta et passa. conveniunt hoc loco disseritur (illud videlicet totius Theologiæ negotium est), sed de ipso ineffabili duarum naturarum consortio in Christo Jesu, deque proprietatibus quæ ab ea unione singulari proficiscuntur. Quam ego rem, sicuti gravibus ac perobscuris difficultatibus involutam esse non diffiteor, ita nobilitate ac splendore (augustissimæ Trinitatis mysterium semper excipio) cæteris totius Theologiæ quæstionibus antecellere judico. Conspirat in hanc sententiam Dionysius Areopag. cum inquit: Jesu in carne apparitio, et ineffabilis est sermone omni, et omni ignota intelligentiæ, ipsi quoque antiquissimorum Angelorum primati non satis perspecta 1. Conspirat Damascenus qui mysterium hoc vocat, novum omnium novorum, et solum sub sole novum, per quod Dei apparuit infinita virtus, bonitas et sapientia 2. At B. Leo, Pontifex Maximus, cum esset ipse cardo et vertex totius Ecclesiæ, hoc sacramentum miraculorum quasi omnium cardinem et verticem celebravit. Cyrillus autem Alexandrinus, ad Reginas, ait: Hoc esse quasi ænigma sacratissimum, quod summa potius veneratione suscipiendum est quam humani judicii trutinæ subjiciendum 3 ; quis enim, quæso, explicare audeat quomodo eadem persona fuerit sine mutatione bis genita? quomodo increatus homo, ex hominis natura creata, Verbique persona, fuerit sine imperfectione compositus? ex patre sine matre ante sæcula genitus? quomodo ex matre sine patre fuerit in tempore procreatus? quomodo 1 Cap. 2 de Divinis nomin. 2 L. 3 de Fide, c. 1. 3 Concion. de Nativit. 1 denique terra virginea, nulla hominis opera exculta, sed Spiritus Sancti virtute foecundata, integra et incontaminata perseverans, Deum absconditum humani generis conservatorem ac vindicem germinarit? Quid igitur mortalis homo de tanto mysterio proferre possit digne ut par est? Aut quo pacto ad tanti sacramenti investigandum modum, rationem, aut causam, accedere non perhorrescat? Quamobrem merito Agap. Pap. scriptum reliquit: Solius fidei contemplatione cernendum esse, ad quæ provehatur humilitas carnis, ad quæ etiam inclinetur altitudo Deitatis, quid sit, quod caro sine Verbo non agit, et quid, quod Verbum sine carne non efficit, quomodo Christus ita inter Deum et hominem mediate apparuit, ut solita sublimaret insolitis, et insolita solitis temperaret. Quid igitur? in limine subsistemus? despondebimus animum, et a tanti mysterii investigatione desistemus, eorumve timebimus reprehensiones, qui in scholasticos Theologos invehuntur, quod de tantis mysteriis subtiliter disputent, altiora se quærant, et plus quam oporteat contra Sapientis et Apostoli præcepta sapere non timeant? Minime vero, hæc enim ad eos spectant, qui ut infideli et arroganti animo perscrutantur divina, quamobrem divinitus fit, ut ab ea, quam non quærunt, divina gloria et majestate potenter opprimantur 3. De quibus perinde merito dixit Athanasius, ideo in hoc pertractando mysterio fuisse prolapsos, quod de illo, et quomodo, et quali modo fiat, curiosius inquirunt ; a nobis vero ea potius mente hæc sacratissima mysteria tractanda et inquirenda suscipiuntur, ut gratis animis summa Dei beneficia recolamus, piisque mentibus ab antiquorum Patrum vestigiis, ne latum, ut aiunt, unguem videamur discedere. Eamque ob rem licet in hoc divino mysterio, quæ tractantur omnia supra sensum nostrum, supra rationem, supra captum omnem sita sint, utpote divina, illud me tamen inter tot difficultatum scopulos consolatur ac recreat, in tam immensa tamque inaccessa supernorum caligine tantam splenduisse divini luminis claritatem, tam apertam fidei regulam nobis esse propositam, tam luculenter, tam apte, tamque sapienter a sanctis Patribus, et Ecclesiæ Doctoribus esse illustratam, tam denique pur 1 Epist. ad Anthimum. Athan., in libr. Quod unus sit Christus. gatam erroribus, ut nisi in meridiana luce (quod aiunt) velimus cæcutire, atque a vera doctrina quasi sponte deflectere, quæ de tanto mysterio scire nos convenit, consequi feliciter, juvante Deo, ejusque Matre sanctissima intercedente, difficile non sit. Quod eo facilius atque securius me in hoc opere assecuturum confido, quo magis Angelici Doctoris placitis ac sententiis inhærere, ejusque sensa omni industria, summaque diligentia rimari in animo est. Quippe ea est apud me ejus auctoritas, ut, illius vestigiis insistens, nullos aut itineris errores, aut difficultatum nodos, vel demum inextricabiles argumentorum laqueos pertimescam. 2. Triplex Theologia consideratio. - Quis ordo servetur in tractatione hujus partis.Atque ex his, quæ de hujus doctrine materia a me dicta sunt, ejus dignitas colligi facile potest, quamque merito a Theologis disputetur; cum enim Theologia tribus fere modis aut nominibus versetur circa Deum, vel ejus naturam contemplando, vel ipsius virtutem et bonitatem, qua suis se creaturis liberaliter communicat, vel ultimi finis rationem, ad quem omnia tendunt, in quove quiescunt, omnibus his modis seu rationibus præsens consideratio ad Theologum pertinet. Imprimis enim quædam Dei natura nobis in hac materia consideranda est, non quidem connaturalis et propria, sed assumpta ; deinde de supremo ac perfectissimo divinorum operum dicendum; ac denique de certa et unica via, per quam homines ad beatitudinem pergunt, et præcipuo medio quo finem ultimum consequuntur. At enim dicet aliquis: cur igitur tam nobilis de Deo disputatio in postremum Theologiæ locum rejecta est ? Si enim conjunctionem ad Deum consideres, videtur post tractationem de ipso Deo, qua unus et trinus est, collocanda ; si vero rationem omnipotentiæ divinæ contempleris, esset omnibus operibus creationis anteponenda; si denique rationem finis ultimi attendas, nullum est medium ad eum finem assequendum, vel excellentius, vel efficacius Christo Domino, qui et omnis gratiæ et meriti fons est ac origo, et secundum Deum ipse etiam finis noster est, et felicitatis nostræ pars quædam præcipua. Hac igitur etiam ratione, hæc disputatio cæteris Theologicis præferenda videretur. Non est tamen difficile illius ordinis ac methodi, quam Theologi omnes sequuntur, probabilem rationem reddere. Est enim Christus Deus et homo, ex Deo et humana natura ineffabili PRAEFATIO COMMENTARIORUM. modo compositus, quæ quidem conjunctio omnibus gratiæ et creationis operibus excellentior est ; quia tamen nexus est quidam inter Deum et naturam creatam, idcirco oportuit de simplicibus extremis prius disputare, quam de illorum conjunctioue tractaretur. Neque enim potest id, quod ex aliis rebus componitur, distincte agnosci, rebus ipsis, quæ in eam compositionem veniunt, ignoratis; sic enim propter similem causam D. Thomas, in prima parte, prius de spirituali et corporea creatura, quam de homine, qui ex utraque constat, disputavit. Accedit redemptio nem hominum extitisse unam ex præcipuis causis, nobisque notioribus, propter quam hoc mysterium confectum est, quæ hominis creationem, et lapsum ab statu justitiæ, in quo conditus fuerat, supponit. Cum ergo mysterium hoc, tanquam primum et commune remedium contra peccatum a Theologis consideretur, convenienti ratione, ut etiam in hoc proœmio D. Thomas scripsit, post ultimi finis, et humanæ libertatis ac gratiæ, virtutumque et vitiorum considerationem, ista de Christo subsequitur. Quo etiam factum est ut post eam disputatio de rebus ab ipso Christo Domino gestis, et de sacramentis ab eo constitutis aptissime accedat, quibus nullus aptior in Theologia locus excogitari poterat. 3. Divisio partis tertiæ, Unde fit hanc ultimam Theologiæ partem in duas præcipuas a nobis esse dividendam, quarum prior, quam præ manibus habemus, de Christo Domino disputat, ejusque sanctissima Matre; posterior vero de sacramentis erit, quam D. Thomas, felici morte præventus, absolvere non potuit. In ea tamen perficienda nostrum laborem et operam, Deo favente, pro viribus impendemus. 4. De singulari quomodo sit scientia.-Interrogabit fortasse quispiam, cum, Aristotele teste, de rebus singularibus et individuis non possit esse scientia, quomodo de Christo Domino, quem nostræ speciei individuum quoddam esse aperte constat, doctrina. instituatur. Responderi facile potest de singularibus quidem contingentibus scientiam esse non posse. De necessariis autem, qualis Deus ipse est, optime posse: Christus vero consideratur in hac scientia sub revelatione divina, sub qua Decessitas quædam, et infallibilis rerum connexio et veritas reperitur; et ideo mirum non est quod de ipso propria scientia instituatur. Sed illud præcipue considerandum est, quamquam Christus individuum quoddam sit, ra 3 tionem tamen Incarnationis, quæ in ipso est, ex se universalem esse, et habere, ut ita dicam, naturam suam et communem essentiam, causasque et effectus, et proprietates illam consequentes. Ex quibus aptissima materia efficitur, in qua scientia versari possit. Sunt vero res aliæ in hac materia, quæ ad historiam potius quam scientiam pertinere videntur,ut sunt ea quæ ad vitam Christi Domini,mortem, resurrectionem, et alia hujusinodi mysteria contemplanda referuntur, de quibus in Theologia sermo habendus est, tum propter eorum summam utilitatem; tum etiam ut, quod hujus sapientiæ munus est, ejus quæ in nobis est fidei convenientem rationem tradat. Quocirca partem hanc, seu totum hoc opus de Incarnatione in duas præcipuas partes subdividere possumus: ut altera, quæ in modum scientiæ perfectius traditur, mysterium ipsum præcise, ac secundum se, et proprietates ejus speculetur; quam D. Thomas, a 1 usque ad 26 quæst. maxime persequi videtur; altera vero, quæ usque ad quæst. 59 protenditur, mysteria vitæ et mortis Christi, simulque beatissimæ Virginis cognitionem tradat. Utraque vero istarum partium plures alias continet, quarum partitio ac distributio in quæstionum ac disputationum decursu convenientius fiet. scriptione, pauca dicamus ; neque enim de5. Superest ut de titulo, seu materiæ insunt nonnulli nimium Latini, qui vocem ipsam incarnationis, quod Latina non sit, reprehendant; quin potius refert Athanasius, sermone de sanctissima Deipara, interdum Cabum solam carnem sine anima sumpsisse tholicos illa uti formidasse, ne divinum Vercum Apollinari et Ario sentire viderentur. Sed lum timeamus. Vulgare enim est illud Cicenon est quod vel vocis novitatem, vel pericuronis 1, inventis novis rebus, nova licere adreprehensione et periculo carent, cum et in invenire vocabula, quæ tunc maxime omni re ipsa et in usu sapientum fundamentum habent. Hæc autem incarnationis vox in ipso mysterio quo Verbum caro factum est, et in his eisdem verbis quibus Evangelista Joannes illud explicavit, fundata est. Nomen vero carnis tam in verbis Joannis, quam in voce incarnationis non excludit animam, sed ab ignobiliori parte integram humanam naturam significat, ut Ambrosius et Augustinus variis locis adnotarunt; et optime Cyrillus Alexand., Lib. 1 Academ. |