werden. Es ist nur eine Methode die rechte, nämlich die reine und volle Betrachtung des Objects in seiner eigenen Gestaltung. Diese Methode ist objectiv und subjectiv zugleich, da der denkende Geist das Subject und die göttliche Wahrheit - das Object in der Betrachtung sich durchdringen, und ist so wahrhaft speculativ. Sie ist, da sie die Einheit in ihrer Wahrheit erfaßt, synthetisch, und, da sie dieselbe in ihrer Erplication schaut, analytisch, wenn es nicht vielleicht besser ist, dieser Bezeichnungen zu entrathen, wo es keine Zusammensegung und Auflösung gibt und geben kann. Zu der speculativen Methode contrastirt die der Ab. straction und Reflerion, welche in der Absonderung und einseitigen Betrachtung einzelner Momente und Seiten der Wahrheit das Verständniß eben dieses Einzelnen und des Ganzen sucht, darüber die Totalität und Identität der Wahrheit mit sich, und die einzige Möglichkeit sie in derselben (relativ) zu begreifen, verkennt. Von einer speculativen Methode in einem andern Sinne, etwa im Hegelschen, wonach mit Nichts angefangen und daraus mittels des Denkens Alles producirt wird, kann freilich hier die Rede nicht seyn.

Da die Dogmen göttlich gegeben und als diese zugleich vernünftig sind, so geht die historische Betrachtung der speculativen voraus, so ist mit dem Glauben derselben zu beginnen und bis zum möglichen Wissen derselben fortzugehen, wogegen Einige mit dem absoluten Zweifel beginnen, und mit dem absoluten Glauben schließen möchten. Daß mit dem Glauben zu beginnen und nicht mit dem Zweifel, möchte sich aus folgender Betrachtung ergeben:

1) Ist diese Methode in der Kirche ganz unerhört, und weder Christus noch die Apostel haben diesen Weg als den rechten zum wahren Glauben und zum wahren Bekenntniß, weder praktisch noch theoretisch empfohlen. Die Väter haben den Glauben als das Erste, als das Fundament, Kriterion und Maaß des Wissens empfohlen. So Justin der Philosoph und Märtyrer 2),

1) Aug. Clamabat ille, ut crederetur, vos reclamatis; laudabat credentes ille, vos objurgatis. Util. cred. c. XIV. n. 32.

2) Ὁ μὲν τῆς ἀληθείας λόγος ἐστιν ἐλεύθερός τε καὶ αὐτεξούσιος ὑπὸ μηδεμίαν βάσανον ἐλέγχου θέλων πίπτειν, μηδὲ τὴν παρὰ τοῖς ἀκούουσι δι'

Clemens von Alerandrien 1), Origenes 2), Tertullian3), Hilarius von Poitiers '), Bafilius der Große ), Didymus von Ale

....

ἀποδείξεως ἐξέτασιν ὑπομένειν· τὸ γὰρ εὐγενὲς αὐτοῦ καὶ πεποιθὸς αὐτῷ τῷ πέμψαντι πιστεύεσθαι θέλει λόγος δὲ ἀληθείας ἀπὸ Θεοῦ πέμπεται. πᾶσα γὰρ ἀπόδειξις ἰσχυροτέρα τε καὶ πιστοτέρα τοῦ ἀποδεικνυμένου τυγχάνει· εἴγε τὸ πρότερον ἀπιστούμενον πρινὴ τὴν ἀποδειξιν ἐλθεῖν, ταύτης κομισθείσης ἔτυχε πίστεως, καὶ τοιοῦτον ἐφάνη, ὁποῖον ἐλέγετο τῆς δὲ ἀληθείας ἰσχυρότερον οὐδὲν, οὐδὲ πιστότερον· ὥςτε ὁ περὶ ταύτης ἀποδει ξιν αὐτῶν, ὅμοιός ἐστι τῷ τὰ φαινόμενα ταῖς αἰσθήσεσι λόγοις θέλοντι ἀποδείκνυσθαι, διότι φαίνεται. De resurrect. fragm. n. I. (Grabe Spicil. II, 177.) Οὗτος (Ι. Χ.) τοίνυν αὐτὸς ἐστιν ἑαυτοῦ τε καὶ τῶν ὅλων πίστις τε καὶ ἀπόδειξις· διόπερ οἱ τούτῳ κατακολουθοῦντες καὶ γνόντες αὐτὸν τὴν εἴς αὐτὸν πίστιν ὡς ἀπόδειξιν ἔχοντες ἀναπαύονται ἐν αὐτῷ. Ibid.

1) Εἰ τοίνυν ἡ πίστις οὐδὲν ἀλλὸ ἥ πρόληψις ἐστι τῆς διανοίας περὶ τὰ λεγόμενα καὶ τοῦτο ὑπακοὴ εἴρηται, σύνεσις τε πειθώ, οὐ μὴν μαθήσεται τις άνευ πίστεως· ἀληθὲς οὖν ὄν πάντως μᾶλλον ἀποδείκνυται τὸ ὑπὸ τοῦ προφήτου εἰρημένον· ἐὰν μὴ πιστεύσητε, μὴ συνῆτε. Str. II, 4. Κυριώτερον οὖν τῆς ἐπιστήμης ἡ πίστις καὶ ἐστι αὐτῆς κριτήριον· ὑποκρίνεται δὲ τὴν πίστιν ἡ εἰκασία, ἀσθενὴς οὖσα ὑπόληψις, καθάπερ ὁ κόλαξ τὸν φίλον, καὶ ὁ λύκος τὴν κύνα. Str. II, 4. Οὐκέτι οὖν πίστις γίνεται δι ̓ ἀποδείξεως ὠχυ ρομένη. Str. II, 2. Καὶ τὰ μὲν ἄκρα οὐ διδάσκεται, ἥτε ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, πίστις λέγω καὶ ἡ ἀγαπὴ. Str. VII, 10.

2) Εἰ οὖν δεῖ πιστεύειν, ὡς ὁ λόγος ἐδίδαξεν, ἑνί τινι τῶν αἱρέσεις εἰς ηγησαμένων ἐν ἔλλησιν ἢ βαρβάροις, πῶς οὐχὶ μᾶλλον τῷ ἐπὶ πᾶσι θεῷ, καὶ τῷ διδάσκοντι τοῦτον μόνον δεῖν σέβειν. Cels. I, 11. Συνιέντες δὲ ἐκ τοῦ πιστεύειν συνίεμεν. In Matth. Tom. XVI. n. 9.

3) Non intelligentes, quia non credentes. Bapt. X. Das nisi credideritis non intelligetis oft wiederholt z. B. adv. Marc. IV, 20. 25. 27. etc. 4) Neque non credendum de se deo est, neque opinandum est, extra rationem fidei esse intelligentiam potestatis, Trin. I, 22. Standum itaque per fidem ante est, ut sanctus Jeremias admonet, in substantia dei, ut de substantia dei auditurus, sensum suum ad ea, quae dei substantiae sint, digna moderetur; moderetur autem non aliquo modo intelligendi, sed infinitate. I, 18. Ad res tuas intelligendas intra ignorantiae necessitatem ingenii nostri imbecillitate cohibemur, sed doctrinae tuae studia ad sensum nos divinae cognitionis instituunt, et ultra naturalem opinionem fidei obedientia provehit. Trin. I, 37.

5) Πίστις ηγείσθω τῶν περὶ Θεοῦ λόγων· πίστις καὶ μὴ ἀπόδειξις "

randrien1), Augustin2), Chryfoftomus 3), Cyrillus*), Theodoret3),

πίστις ἡ ὑπὲρ τὰς λογικοὺς μεθόδους τὴν ψυχὴν εἰς συγκατάθεσιν έλκουσα. In Ps. CXVI. 1.

1) Νῦν δὲ διδάσκει Παῦλος· ἐὰν μὴ πιστεύσητε οὐδ ̓ οὐ μὴ συνῆτε. Καὶ ἡ σοφία τῶν ἀνθρώπων μωρία παρὰ τῷ Θεῷ, καὶ οὐ χρὴ τὰ περὶ τοῦ ἐνδόξου πνεύματος λόγια τα μείζονα λογισμῶν ἀνθρωπίνων κατασοφίζεσθαι. Trin. 11. 3.

2) Arcana et secreta regni dei prius quaerunt credentes, quo faciant intelligentes. Fides enim gradus est intelligendi, intellectus autem meritum fidei, aperte hoc propheta dicit omnibus praepropere et praepostere intelligentiam requirentibus et fidem negligentibus, ait enim, nisi credideritis etc. Serm. CXXVI. n. 1. Magnum est. quod incipit a fide, sed contemnitur. Fundamentum solet etiam in aedificio ab imperitis contemni. In Joan. Tr. XL. n. 8. Quid promittit credentibus, fratres? Et cognoscetis veritatem. Quid enim, non illam cognoverant, quando dominus loquebatur? Si non cognoverant, quomodo crediderunt? Non quia cognoverunt crediderunt, sed ut cognoscerent crediderunt. Credimus enim, ut cognoscamus, non cognoscimus, ut credamus. Quod enim cognituri sumus, nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis adscendit. Quid est enim fides, nisi credere, quod non vides? Ibid. n. 9.

3) Η πίστις πάντων ἐστι διδάσκαλος, καὶ ταύτης ἄνευ οὐδὲ λαλῆσαι τι δυνάμεθα. In Ps. CXV. n. 2. Πίστεως έργον ἡ κατανόησις. In Heb. Hom. XXII. n. 1. Καὶ γὰρ ὅταν ἀποφαίνηταί τε ὁ Θεός, οὐ μὴ δεῖ πολυπραγμο νεῖσθαι, πίστει παραδέχεσθαι χρή. De incomprehensib. Hom. II. n. 2. Ἐπὶ πᾶσιν ἀναλαβόντες τὸν θυρεὸν τῆς πίστεως πίστιν ἐνταῦθα, οὐ τὴν γνῶσιν φησιν. In Eph. Hom. XXIV. n. 1. Ἐὰν δὲ σοφίσματα ᾗ καὶ λογισμοὶ, καὶ εὐθύναι, οὐκ ἔτι ἐστι θυρεός, ἀλλὰ συμποδίζει ἡμᾶς. Ibid. n. 2.

4) Ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδ ̓ οὐ μὴ συνῆτε .. τροφὸς οὖν ἄρα συνέσεως πίστις. Ador. Spir. et verit. I. VI. ̓Απόχρη εἰς πίστιν ἅπασιν τοῖς ἀρτίφροσιν ἡ Θεοῦ φωνὴ ταυτὶ δὲ λελάληκα πρὸς ὑμᾶς, φησὶν, οὐ μάτην, ἀλλ ̓ ἵνα γνῶτε καὶ πιστεύσητε καὶ συνῆτε, ὅτι ἐγὼ εἰμι· διὰ γὰρ γνώσεως ἡ πίστις, διὰ δὲ τῆς πίστεως ἡ σύνεσις· ἐὰν γὰρ μὴ πιστεύσητε, οὐδ ̓ οὐ μὴ συνῆτε. In Jes. l. IV. Or. I. Δεῖται γὰρ ἡ τοιαύτη γνώσις βεβηκότος τε νοῦ τε καὶ γεγυμνασμένου, καὶ ὀξὺ βλέπειν εἰδότος, καὶ προςέτι τούτοις προςειςοικισαμένου τὴν πίστιν κρῆπις γὰρ αὕτη καὶ ἀκατάσειστος ὑποβαθρά τῶν περὶ τῆς θεότητος λόγων· καὶ πρὸς γε τοῦτο ἡμᾶς ἐμπεδοῖ λέγων ὁ προφήτης Ησαΐας, ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδ ̓ οὐ μὴ συνῆτε. Adv. Julian. I. I. ̓Αρχὴ γὰρ συνέσεως ἡ πίστις. Ibid. 1. VII.

5) Ηγείται μέντοι τῆς γνώσεως ἡ πίστις, ἔπεται δὲ τῇ πίστει ἡ γνῶ

Prudentius 1), Gregorius der Große 2), Julius Pomerius *), Theophylakt*), Anselmus 3), Hugo von Sanct Victor®), welche das Glauben von dem Meinen, die fides von der opinio, fidelitas von der credulitas wohl unterscheiden'), die Aehnlichkeit zwischen dem Freunde und Schmeichler, dem Hunde und Wolfe vergleichen. Sie sagen, daß Glaube der Beweis der Wahrheit "), der Grund und das Maaß des Wissens ") ist, das ist, woraus der Christ als

σις· ἔχεται δὲ τῆς γνώσεως ἡ ὁρμὴ, ἀκολουθεῖ δὲ ταύτῃ ἡ πρᾶξις· δεῖ γὰρ πιστεῦσαι πρῶτον, εἶτα μαθεῖν· γνόντα δὲ ὁρμῆσαι, ὁρμήσαντα δὲ πρᾶξαι οὐδὲ γὰρ τὰ πρῶτα στοιχεῖα μαθεῖν οἷον τε καὶ τῷ γραμματιστῇ μὴ πεπιστευκότα, ὅτι τοιῶςδε χρὴ τὸ πρῶτον ὀνομάζειν, καὶ τοιῶςδε τὸ δεύτερον, xai tälla és autās. Graec. affect. curat. disput. 1.

1)

Credentes nam Christus adit, dubitabile pectus

Sub titubante fide refugo contemnit honore.

Apotheos. cont. Ebionit. v. 27. 28.

2) Hoc veraciter dicitur credi, quod non valet videri. Dial. IV, 6. 3) Nisi credideritis non intelligetis. Unde datur intelligi, quod non fides ex intellectu, sed ex fide intellectus existat, nec qui intelligit credat, sed qui credit intelligat, et qui intellexerit, bene agat. Vit. contempl. I, 19. 4) Δεὰ γὰρ τῆς πίστεως προςγίνεται ἡ τῆς ἀληθεῖας γνῶσις. (mit 2nfüf= rung von Jes. VI.) In Luc. XI.

5) Non tento, domine, penetrare altitudinem tuam, quia nullatenus comparo illi intellectum meum; sed desidero aliquatenus intelligere veritatem tuam, quam credit et amat cor meum. Neque enim quaero intelligere ut credam, sed credo ut intelligam. Nam et hoc credo, quod nisi credidero, non intelligam. Prol. c. I.

6) Credimus, ut cognoscamus, non cognoscimus, ut credamus. Quid est enim fides, nisi agnoscere, quod non vides? Summ. Sentent. Tr. I. c. II.

7) Aug. Inter credentem et credulum plurimum interest. De Util. cred. c. IX. n. 22. Quod intelligimus, debemus rationi, quod credimus, auctoritati, quod opinamur, errori. Ibid. XI. n. 25.

8) Clem. Γίνεται τοίνυν αὐτὴ ἡ πίστις ἀπόδειξις βεβαία. Str. VI, 8. Cfr. Justin. de resurr. n. I.

9) Clem. Str. II, 4. V, 1. Aug. Unde, ut non recedant (a templi dei societate) regulam fidei pusillis magnisque communem in ecclesia perseveranter tenent, et in quod pervenerunt in eo ambulant, donec eis deus revelet, si quid aliter sapiunt, cogitationes suas carnales non dogmatizant, quia non obdurant contentiosis defensionibus immanendo, sed quodam

solcher lebt'), wodurch das Geistige und Göttliche zu erfassen 2), aller Irrthum zu überwinden 3), daß ohne Glaube kein Verständniß der Schrift *), überhaupt kein Wissen und Verständniß'), daß von und in dem Glauben durch fortwährende Betrachtung ®), hei

modo ambulando, id est proficiendo desudant, intelligentiae perspicacitatem impetrantes per fidei pietatem. Epl. CLXXXVII. n. 29.

1) Chrys. in Psalm. CXV. n. 2.

2) Chrys. Πίστεως γὰρ ἔργον ἡ κατανόησις. In Heb. Hom. XXI. n. 1. Αρα διὰ πίστεως ἡ γνῶσις; καὶ πίστεως ἄνευ γνῶναι αὐτὸν οὐκ ἔστι. In Philipp. Hom. XI. n. 2. Ωςπερ γὰρ οἱ λογισμοί διαιροῦσι καὶ σαλεύουσι, οὕτως ἡ πίστις στερεοῖ καὶ παγῆναι ποιεῖ· ἐπειδὴ γὰρ μείζονα ἤ κατ ̓ ἀν θρώπινου λογισμὸν εὐεργέτησεν ἡμᾶς ὁ Θεὸς, εἰκότως τὴν πίστιν ἐφεισήγαγεν. In Col. Hom. V. n. 3. Theod. Αναγκαία ἄρα ἡ πίστις τοῖς τὰ νοητά κατι δεῖν βουλομένοις· ἐπειδήπερ οὐδὲ εἰκόνα ἐξευρεῖν αὐτοῖς συμβαίνουσαν οἷοντε Graec. affect. cur. disput. I. Δεῖ δήπου πίστεως τοῖς τὸ ἀφανὲς ὀρεγνωμές νοις καταμαθεῖν. Ibd. Καθάπερ δεόμεθα τῶν τοῦ σώματος ὀφθαλμῶν εἰς τὴν θεωρίαν τῶν ὁρατῶν, οὕτω δήπου χρήζομεν πίστεως εἰς τὴν ἐποπτείαν τῶν θείων, ὅπερ γὰρ δὴ ἐστιν ὀφθαλμὸς ἐν σώματι τοῦτο ἄρα πίστις ἐν διανοίᾳ· μᾶλλον δὲ ὥςπερ ὀφθαλμὸς δεῖται φῶτος ἐπιδεικνῦντος τὰ ὁρατὰ, οὕτω δὴ αὖ καὶ ὁ νοῦς δεῖται πίστεως ἐπιδεικνυούσης τὰ θεῖα, καὶ τὴν περὶ τούτων δόξαν φυλαττούσης βέβαιον. Ibid.

3) Greg. Nyss. Ἀναβηθί μοι ἐπὶ τῆς ἀσφαλούς πίστεως, μὴ συναρπα σθῆς ὥςπερ βιαίᾳ πνοῇ τῇ τῶν τοιούτων λογισμῶν ἀπάτη. Adv. Ar. et Sab. (Μaj. Coll. Τ. VII. P. II. p. 2.)

4) Orig. in Joan. T. XIII. n. 1. 6. Phot. Πίστει γὰρ καὶ οὐ πολυπραγμοσύνῃ τὰ θεῖα τῶν γραφῶν παρεδεξάμεθα λόγια, καὶ οὐ διὰ τὸ ὑπὲρ τὴν ἡμετέραν κατανόησιν εἶναι τῶν παραδεδομένων τὴν δύναμιν, ἀτεθεῖν ταῦτα ἀνεσχόμεθα. Ad Amph. qu. XLVIII. n. 5.

5) Hil. Trin. I, 7. Chrys. Διά πίστεως ἡ γνῶσις καὶ πίστεως ἀνευ οὐκ ἐστι γνῶναι υἱὸν. Hom. XI. in Epl. ad Philipp. Πανταχοῦ πίστεως ἡμῖν δεῖ, ἀγαπητοί, πίστεως τῆς μητρὸς τῶν ἀγαθῶν, τοῦ τῆς σωτηρίας φαρμακοῦ, καὶ ταύτης ἄνευ οὐδὲν ἐστι κατασχεῖν τῶν μεγάλων δογμάτων· ἀλλ' ἐοίκασι τοῖς πέλαγος νηὸς χωρὶς ἐπιχειροῦσι διαπερᾷν, οἱ μέχρι μὲν ὀλίγου νηχόμενοι διαρκοῦσι χερσὶν ὁμοῦ καὶ ποσὶ χρώμενοι, πραιτέρῳ δὲ προελθόντες ταχέως ὑπὸ τῶν κυμάτων βαπτίζονται, οὕτως καὶ οἱ τοῖς οἰκείοις χρώμενοι λογισμοῖς πρὶν ἤ τι μαθεῖν ναυάγιον ὑπονέμουσιν. In Joan. Hom. XXXIII. n. 1. Theod. in I Cor. 1, 24. Anselm. adv. Roscelin. de fide Trinit. Praef.

6) Aug. In his, qui flagrant ingenti amore perspicuae veritatis, non