II. In der Tradition finden wir nicht bloß das innerliche, aufrichtige, reuevolle Bekenntniß vor Gott1) gefordert, sondern auch ein äußerlich vor der Kirche abgelegtes Bekenntniß als uner: läßliche Bedingung und göttlich eingeseztes Mittel der Sündennachlassung bezeugt. So, um von den dunklern, zu allgemein gehaltenen Aeußerungen des Barnabas, oder wer der Verfasser des ihm zugeschriebenen Briefes ift 2), und des Clemens von Rom') Umgang zu nehmen, Irenäus *), Tertullian †), wie sehr derselbe

Clem. fragm. (ap. Gall. T. II. p.
in Ps. CXXXIV. n. 3. CXXXV.

1) Herm. Past. 1. I. vis. III. n. 1. 183.) Cypr. laps. 383. 384. (Bal.) Hil. n. 3. Cyr. Cat. II. n. 6. 11 sq. Eph. de Orat. T. III. p. 475. (Gr.) Poen. p. 176. ibd. Ambr. Poen. II, 1. n. 5. In Luc. 1. VII. n. 225. 1. X. n. 90. In Ps. XXXVII. En. II, 42. Theod. (Heracl.) in Ps. XCI, 2. Chrys. in Gen. Hom. XX. n. 4. Proph. obscur. II. n. 9. In Paralyt. n. 3. Aug. confess. XI, 1. Hesych. in Ps. XXXVI, 6. Victric. (Rotom.) laudd. SS. n. XII. Isid. (Hisp.) Dam. de imagg. or. III. n. XXXII. Raban. de conf. peccat. n. 2. 3. Jon. (Aur.) inst. laic. I, 15. Theodulf. cap. ΧΧΧ. Hildeb. de Poenit. p. 300. ed. Beaugendre.

Nil. 1. IV. Epl. XXI.
Origg. VI, 19. Joan.
univ. V, 18. Alcuin.

2) Ἐξομολογήσῃ ἐπὶ ἁμαρτίαις σου· οὐχ ἥξεις ἐν προςεύχῃ σου ἐν συν ειδήσει κακή. n. 20.

3) Ἡμεῖς ἕως ἐσμὲν ἐν τούτῳ τῷ κόσμῳ, ἐν τῇ σαρκὶ, ᾶ ἐπράξαμεν πονηρά, μετανοήσωμεν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας, ἵνα σωθῶμεν ὑπὸ τοῦ κυρίου, ἕως ἔχομεν καιρὸν μετανοίας· μετὰ γὰρ τὸ ἐξελθεῖν ἡμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου οὐκέτι δυνάμεθα ἐκεῖ ἐξομολογήσασθαι ἤ μετανοεῖν ἔτι. II Cor. n. VIII.

4) Καὶ οἱ μὲν αὐτῶν (γνωστικῶν) λάθρα τὰς διδασκομένας ὑπ' αὐτῶν τὴν διδαχὴν ταύτην γυναῖκας διαφθείρουσιν· ὡς πολλάκις ὑπ ̓ ἐνίων αὐτῶν ἐξαπατηθεῖσαι, ἔπειτα ἐπιστρέψασαι γυναῖκες εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ σὺν τῇ λοιπῇ πλάνῃ καὶ τοῦτο ἐξωμολογήσαντο. Ι, 6. n. 3. Αὗται πολύ λάκις ἐπιστρέψασαι εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ ἐξωμολογήσαντο, καὶ κατὰ τὸ σῶμα ἠχρειῶσθαι ὑπ' αὐτοῦ (Μαρκοῦ) καὶ ἐρωτικῶς πάνυ αὐτὸν περιληκέναι· ὥςτε καὶ διακονόν τινα τῶν ἐν τῇ Ἀσίᾳ τῶν ἡμετέρων ὑποδεξάμενον αὐτὸν εἰς τὴν οἶκον αὐτοῦ περιπεσεῖν ταύτῃ τῇ συμφορᾶς τῆς γυναί κος αὐτοῦ εὐειδοῦς ὑπαρχούσης, καὶ τὴν γνώμην καὶ τὸ σῶμα διαφθαρείσεις ὑπὸ τοῦ μάγου τούτου καὶ ἐξακολουθησάσης αὐτῷ πολλῷ τῷ χρόνῳ· ἔπειτα μετὰ πολλοῦ κόπου τῶν ἀδελφῶν ἐπιστρεψάντων, αὐτὴ τὸν ἅπαντα χρόνον ἐξομολογουμένη διετέλεσε, πενθοῦσα καὶ θρηνοῦσα ἐφ ̓ ᾗ ἔπαθεν ὑπὸ τοῦ μάγου διαφθορά. I, 13. n. B. Cf. n. 7.

auch darnach als Montanist die kirchliche Ausübung der Lösungsgewalt befeindete; weiter Cyprian'), Origenes'), welcher sehr

†) Grande plane emolumentum verecundiae occultatio delicti pollicetur. Scilicet, si quid notitiae humanae subduxerimus, proinde et deum celabimus? Adeone existimatio hominum et dei conscientia comparantur? An melius est damnatum latere, quam palam absolvi. Poen. c. III. Plerosque tamen hoc opus (die Eromologefis) ut publicationem sui aut suffugere, aut de die in diem differre praesumo pudoris magis memores, quam salutis, velut illi, qui in partibus corporis verecundioribus contracta vexatione conscientiam medentium vitant, et ita cum erubescentia sua pereunt, c. X. Peccator restituendo sibi institutam a domino exomologesin sciens praeteribit illam, quae babylonium regem in regna restituit. c. XII.

...

1) At vero ea (puella), quae aetate profecta, et in anuis adultioribus constituta sacrificantibus nobis latenter obrepsit, non cibum sed gladium sibi sumens et velut quaedam venena lethalia inter fauces et pectus sanguinem admittens, angi et anima exaestuante concludi postmodum coepit. Et pressuram non persecutionis, sed delicti sui passa palpitans et tremens concidit; impunitum diu non fuit nec occultum dissimulatae conscientiae crimen; quae fefellerat hominem, deum sensit ultorem... Quam multi quotidie poenitentiam non agentes, nec delicti sui conscientiam confitentes, immundis spiritibus adimplentur. Quam multi usque ad insaniam mentis excordes dementiae furore quatiuntur . . . De lapsis p. 189. 190. (Baluz.) Denique quanto et fide majores et timore meliores sunt, qui quamvis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam tamen de hoc vel cogitarunt, hoc ipsum apud sacerdotes dei dolenter et simpliciter confitentes, exomologesin conscientiae faciunt, animi sui pondus exponunt, salutarem medelam parvis licet et modicis vulneribus exquirunt, scientes scriptum esse, deus non deridetur. Ibid. Confiteantur singuli, quaeso vos fratres dilectissimi, delictum suum, dum adhuc qui deliquit in saeculo est, dum admitti ejus confessio potest, dum satisfactio et remissio facta per sacerdotes apud dominum grata est. Convertamur ad dominum mente tota, et poenitentiam criminis veris doloribus exprimentes, dei misericordiam deprecemur. Ibid. Confiteantur, ut possint priorem errorem corrigere. Epl. XI. Epl. X. flagt er über die Priester: Qui ante actam poenitentiam, ante exomologesin gravissimi atque extremi delicti factam, ante manum ab episcopo et clero in poenitentiam impositam offerre pro illis (lapsis) et eucharistiam dare, id est sanctum domini corpus profanare audeant.

2) Videtur et per ipsos (die Söhne Jakobs) tripartitus iste motus

oft diesen Gegenstand bespricht, Lactantius '), welcher die Gewalt

animae designari. In quibus Ruben servat primam notam sanguinis cum macula effusi. Secundam irae vel furoris speciem tenet Symeon, qui et ipse ex furoris ejus demonstratur opprobrio; tertiam formam motus irrationabilis tenet Levi, quippe cui etiam legem servare permissum est. Has ergo tres species videtur mihi omnis prope anima, quae in hunc mundum venit, primis motibus culpabiliter agere usquequo peccatorum vitiis praegravata et malorum societate fessa, ad locum possit poenitentiae pervenire. Judas enim post haec requiritur, qui purgat confessione peccata; quia Judas confessio interpretatur lingua hebraea. In Gen. Hom. XVII. n. 3. Judas confessio interpretatur; qui ergo vel peccata sua confessus poenitentiam gerit, vel Christum in persecutione coram hominibus confitetur, collaudatur a fratribus suis. Laetitia enim et gaudium est angelis in coelo super uno peccatore poenitentiam agente. Ibid. n. 9. Est adhuc et septima, licet dura et laboriosa per poenitentiam remissio peccatorum, cum lavat peccator in lacrymis stratum suum et fiunt ei lacrymae suae panes die ac nocte, et cum non erubescit sacerdoti domini indicere peccatum suum etc. In Lev. Hom. II. n. 4. Si peccaverit, unum aliquid de istis pronunciet peccatum, quod peccavit. Est aliquod in hoc mirabile secretum, quod jubet pronunciare peccatum. Etenim omni genere pronuncianda sunt, et in publicum proferenda cuncta, quae gerimus. Si quid in occulto gerimus, nequid in sermone solo, vel intra cogitationum secreta commisimus, cuncta necesse est publicari, cuncta proferri. Proferri autem ab illo, qui et accusator peccati est et incentor. Ipse enim nunc nos, ut peccemus, instigat, ipse etiam, cum peccaverimus, accusat. . . . Vide ergo, quia pronunciare peccatum remissionem peccati meretur. Ibid. Hom. III. n. 4. Dum accusat semetipsum et confitetur, simul evomit et delictum atque omnem morbi degerit causam. Tantummodo circumspice diligenter, cui debeas confiteri peccatum tuum: proba prius medicum, cui debeas causam languoris exponere, qui sciat infirmari ́cum infirmante, flere cum flente, qui condolendi et compatiendi noverit disciplinam, ut ita demum, si quid ille dixerit, qui se prius eruditum medicum ostenderit et misericordem, si quid consilii dederit, facias et sequaris. Si intellexerit et praeviderit, talem esse languorem tuum, qui in conventu totius ecclesiae exponi debeat et curari, ex quo fortassis et caeteri aedificari poterunt, et tu ipse facile sanari, multum hoc deliberatione et satis perito medici illius consilio procurandum. In Ps. XXXVII. Hom. II. n. 6.

1) Quoniam pars illa corporis, quae circumciditur, habet quandam similitudinem cordis, et est pudenda, ob hanc causam deus nudari eam

und Praris der Sündennachlaffung sogar als charakteristisches Merkmal der wahren Kirche im Gegensaß zu den häretischen Genossenschaften aufführt, Athanafius 1), Jacobus von Nisibis 2), eben so die Häupter der cappadozischen Schule, Basilius der Große),

jussit, ut hoc argumento nos admoneret, ne involutum pectus haberemus, id est, ne quod pudendum facinus intra conscientiae secreta velemus. Haec est cordis circumcisio, de qua prophetae loquuntur, quam deus a carne mortali ad animam transtulit, quae sola mansura est. Volens enim vitae ac saluti nostrae pro aeterna sua pietate consulere, poenitentiam nobis in illa circumcisione proposuit; ut si cor nudaverimus, id est, si peccata nostra confessi satis deo fecerimus, veniam consequamur, quae contumacibus et admissa sua celantibus denegatur ab eo, qui non faciem sicut homo, sed intima et arcana pectoris intuetur. Div. inst. IV, 17. Sciendum est, illam esse veram (ecclesiam), in qua est religio, confessio et poenitentia, quae peccata et vulnera, quibus subjecta est imbecillitas carnis, salubriter curat. IV, 30.

1) Ωςπερ ἄνθρωπος ὑπ ̓ ἀνθρώπου ἱερέως βαπτιζόμενος φωτίζεται τῇ τοῦ ἁγίου πνεύματος χάριτι, οὕτως καὶ ὁ ἐξομολογούμενος ἐν μετανοίᾳ διὰ τοῦ ἱερέως λαμβάνει τὴν ἄφεσιν χάριτι Χριστοῦ. Fragm. ex Il. adv. Novat. (Gall. V, 213.)

2) Qui vulneratus est in bello, non erubescit tradere semetipsum in manus sapientis medici, quoniam propter magnitudinem pugnae, in qua certavit, vulneratus est. Et cum sanatus est, non spernit eum rex, sed connumerat ipsum inter veteranos milites exercitus sui. Sic hominem, quem percutit diabolus, non decet erubescere confiteri delicta sua, et ab eo fugere, sed petere medicinam poenitentiae; qui enim erubescit manifestare vulnera sua medico, ejus corpus putrescentibus et tabescentibus vulneribus totum inficitur. Et qui erubescit manifestare malum suum, vos (discipuli medici nostri) eum monete, ne illud vos celet. Serm. VII. de poenit. c. II. Audite et vos, qui habetis claves portarum coelorum et reserate portam poenitentibus. Ibid. c. IV.

3) Ανάγκαιον τοῖς πεπιστευμένοις τὴν οἰκονομίαν τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ ἐξομολογεῖσθαι τὰ ἁμαρτήματα· οὕτω γὰρ οἱ πάλαι μετανοοῦντες ἐπὶ Tāv йyiwv εipioxovtal meπOINKÓTεç. Reg. brev. resp. ad qu. CCLXXXVIII. Ἡ ἐξαγόρευσις τῶν ἁμαρτημάτων τοῦτον ἔχει λόγον, ὃν ἔχει ἡ ἐπίδειξις τῶν σωματικῶν πάθων· ὡς οὖν τὰ πάθη τοῦ σώματος οὐ πᾶσιν ἀποκαλύπτουσιν οἱ ἄνθρωποι, οὔτε τοῖς τυχοῦσιν, ἀλλὰ τοῖς ἐμπείροις τῆς τούτων θεραπείας. κ. τ. λ. qu. CCXXIX.

die beiden Gregore, der von Nyffa1) und der von Nazianz†),

1) Οἱ δὲ πρὸς γόητας ἀπιόντες καὶ μάντεις, ἢ τοὺς διὰ δαιμόνων και θάρσιά τινα καὶ ἀποτροπιασμούς ἐνεργεῖν ὑπισχνουμένους, οὗτοι ἐρωτῶν ται, πότερον ἐπιμένοντες τῇ εἰς Χριστὸν πίστει ὑπ ̓ ἀνάγκης τινος συνενέχ Τησαν ἐκείνῃ τῇ ἁμαρτίᾳ, κακώσεως τινος ἢ ἀφορήτου ζημίας ταύτην αὐτοῖς τὴν ὁρμὴν ἐμποιησάσης, ἡ καθόλου καταφρονήσαντες τοῦ πεπιστευ μένου παρ' ἡμῶν μαρτυρίου τῇ τῶν δαιμόνων συμμαχία προςέδραμον. εἰ μὲν γὰρ ἀθετήσει τῆς πίστεως καὶ πρὸς τὸ μὴ πιστεύειν εἶναι θεὸν τὸν παρὰ χριστιανῶν προςκυνούμενον ἐκεῖνο ἐποίησαν, δηλαδὴ τῷ κρίματι τῶν παραβάντων ὑπαχθήσονται· εἰ δέ τις ἀβάστακτος ἀνάγκη κατακρατήσασα τῆς μικροψυχίας αὐτῶν εἰς τοῦτο προςήγαγε διὰ τινος ἐπατημένης ελπίδος παρακρουσθέντας, ὡςαύτως ἔσται καὶ ἐπ ̓ αὐτῶν ἡ φιλανθρωπία καθ' ομοιό τητα τῶν πρὸς τὰς βασάνους ἐν τῷ καιρῷ τῆς ὁμολογίας ἀντισχεῖν μὲ δυνηθέντων. Epl. can. ad Letoj. c. III. Τὸ δὲ διερευνᾶσθαι τὴν κόνιν ἀπὸ τῆς γεωθεσίας σαρκὸς, καὶ ἀνακινεῖν τὰ ὀστᾶ, ἐλπίδι τοῦ κόσμου τινα τῶν συγκατορυχθέντων κερδάναι, τοῦτο τῷ αὐτῷ κρίματι κατεδικάσθη, ᾧ καὶ ἡ ψιλή πορνεία, καθὼς ἐν τῷ προλαβόντι διήρηται λόγω ἐπισκοποῦντες δηλα δὴ τοῦ οἰκονόμου ἐξ αὐτοῦ τοῦ βίου τὴν ἰατρίαν τοῦ θεραπευομένου, ὥστε συντεμεῖν τὴν ἐκ τῶν κανόνων ὁρισθεῖσαν τοῦ ἐπιτιμίου προθεσμίαν. c. VII. Quid enim aliud est poenitentia, nisi dissolutio et eversio praeteritorum, quae vel re vel cogitatione sunt admissa . . . . Explora celeriter et diligenter, animadverte morbum, quo affectus es, suscipe ex eo dolorem quantum maximum potes, afflige te fratresque benevolos atque unanimes, qui simul doceant, adjumentoque sint, ut libereris; ostende mihi amaras atque uberes lacrymas, ut meas ego quoque commisceam, amictionis participem et socium sume sacerdotem ut patrem . . . Sacerdos ita tristatur ob peccatum illius, quem propter religionem habet loco filii, ut Jacob visa tunica Joseph . . . quam ob rem major tibi in eo fiducia sit, qui te in deo genuit, quam in illis, a quibus corpore procreatus es. Audacter ostende illi, quae sunt recondita. Animi arcana tanquam occulta vulnera medico retege. Ipse et honoris et valetudinis tuae rationem habebit... Incertus est, fratres, terminus vitae, discessum e vita diligenter praevertamus. Absurdum enim est, cum illi, qui corporis valetudinis rationem habent, se ipsos expurgent ante caniculae exortum, ne, quod humidum in illis est, vehementi ipsius ardore corrumpatur et morbus pariat, eos, qui animi curam gerunt, incertum mortis diem non antevertere, et ardorem excruciantis illius ignis, qui aeternum comburit et nullum unquam refrigerium admittit. Hom. in eos, qui alios acerbius judicant. T. II. p. 137. Mor. Ἐν δὲ τοῖς ἔθεσι τούτοις (ber firφε) ἐστὶν ἡ σφραγὶς, ἡ προσευχή,