et protege auxilio tuo confi- Tuterisque tuo fidentem præsidio: qui non sentis imminere tibi si. Ad te pòst paulò ventura pericula sentis? mile discrimen? Etenim tu Nam tua res agitur, paries cùm proximus ardet: periclitaris,quando flagrant Et neglecta solent incendia sumere vires. vicinæ ædes. Neglecta verò incendia gliscere consuesue- Dulcis inexpertis cultura potentis amici; verunt. Imperito jucunda Expertus metuit. Tu, dum tua navis in alto est, est observantia divitis ami- Hoc age, ne mutata retrorsum te ferat aura. ci, ac peritus formidat. Tu, dum tua navis in alto est, Oderunt hilarem tristes, tristemque jocosi ; ad hoc labora, ne te ventus Sedatum celeres, agilem gnavumque remissi. contrarius retro abripiat. Potores bibuli media de luce Falerni Mæsti lætum, mæstum fes Qui Falernum usque ad mediam noctem compotare so tivi,tardum citi,lenti promp- Oderunt porrecta negantem pocula, quamvis recusat, etsi affirmes te me ciem habet, et taciturnus in sule peritos, et perquire, Quid minuat curas, quid te tibi reddat amicum, quo pacto suaviter possis 85 (816] 90 95 100 vivere; ne te perturbet aut cruciet cupiditas semper egens; vel metus, vel desiderium rerum non omnino necessariarum. Utrùm eruditio an natura virtutem conferat; quid diminuat sokcitudines; quid te tibi amicum efficiat; ANNOTATIONES. aris, velut penitùs tibi nota et perspecta sit ejus innocentia. Nam sæpius decipimur. Alii sic: Si quem deceptus improbum commendasti, desere, nec tuearis; at defendas alium quempiam tibi penitùs notum, si criminationibus incessatur; servesque et tuteris innocentem ope tuâ fidentem et nixum. 82. Dente Theonino.] Theon fuit maledicentissimus, ut aiunt, post Acronem. 84. Paries cùm proximus ardet.] Æn. ii. v. 311. Ucalegon -jam proximus ardet 86. Dulcis inexpertis, &c.] Qui non expertus clientelam vel obsequium amici potentis credit facilia et dulcia esse omnia; at qui expertus est quanta sint in eâ re incommoda, longè aliter sentit. 87. Tu, dum tua navis, &c.] Allegoria est aptissima. Tu, dum gaudes benevolentia principis, vide ne ab eà excidas. Nam ob levem offensionem hoc sæpe accidit, et mutabilis, omnino est potentium favor. Plaut. Pan. Sc. 11. Verùm ita sunt isti nostri divites: Si quid benè facias, levior plumâ est gratia: Si quid peccatum est, plumbeas iras gerunt. 89. Oderunt hilarem tristes, &c.] Indolis, morum, et studiorum similitudo parit amicitiam ac necessitudinem; contra dissimilitudo alienationcin, et odium. 93. Nocturnos vapores.] Al. tepores, id est, calores vini, vel febres. Meliùs alii vapores vini caput petentes afficientesque, noctu présertim, atque somnum, et quietum impedientes. 94. Deme supercilio nubem.] Euripid. Hippolyt. 'oøguæv vipos. Cic. in Pis. frontis nubeculam, id est, fastum, severitatem, ægritudinem mentis, &c. Plin. lib. xi. cap. 37. Frons homini tantùm index tristitia, hilaritatis, clementiæ, severitatis. In ascensu ejus supercilia pariter et alternè mobilia; et in iis pars animi. Negamus, annuimus. Hæc maximè indican! fastum. Superbia alibi conceptaculum, seď hic sedem habet. In corde nascitur ; hue subi!, hic pendet. Nihil altius simul abruptiusque invenit in corpore, ubi solitaria esset. 98. Inops cupido.] Avarus enim semper eget, dum tam ei deest quod habet, quàm quod non habet. 100. Virtutem doctrina paret, &c.] Quæstio est à veteribus agitata plurimùm. Tullius in Partit. Orat. Quonam pacto virtus pariatur ; naturâne, an ratione, an usu. Pro Archia poetâ sic censet: Sæpius ad virtutem, naturamı sine doctrinâ, quàm sine naturá valuisse doctrinam. At optimè Aristoteles in lib. Ethic. ad Nicomach ait, Virtutes morales à naturà inchoatas doctrinâ et usu perfici. 101. Quid minuat curas.] Nempe si paucis contentus vivas, si nihil cupidius appetas, si nihil humani a te alienum putes. Quid le tibi reddat amicum.] Tibi si vera bona compares, virtutes scilicet, verè amicus tibi eris. Quid purè tranquillet; honos, an dulce lucel- quid veram tranquillitatem lum, [817] 105 An secretum iter, et fallentis semita vitæ. 110 pa tribuat; an dignitates, an suave lucrum, an vitæ genus et ratio latens et occulta. Quoties verò cunque recreat me Digentia frigidus rivus, potum suppeditans Mandelæ vico valdè algenti; quid sentire, quid exoptare me putas, ô amice? Nempe ut maneat mihi quod habeo, vel etiam minus; ut mihi impendam quod vitæ restat, si quid amplius Dii largiantur; sit librorum copia, et annona ad annum parata; neve anceps hæream expectatione temporis incerti. Sufficit ista à Jove postulare, qui dat et adimit; tribuat vitam et facultates; at mihimet ipse animum æquabilem præstabo. EPISTOLA XIX. Ad MECENATEM. Vitiosam imitandi rationem damnat. PRISCO si credis, Mæcenas docte, Cratino, [818] ANNOTATIONES. 102. Quid purè tranquillet.] Non certè ho nos aut lucrum : nam hæc famam importunam, et novam indies silim afferunt secum, ut est supra versu 24. Quid ergo? horum contemptus: nil conscire sibi, &c. quæ alibi poëta noster haud semel asseruit. Præclarè Cic. De finib. lib. i. Sapientiam, temperantiam, fortitudinem, copulatas esse docui cum voluptate, ut ab ea nec divelli nec distrahi possint. Sic de justitià judicandum est quæ non modò nunquam nocet cuique, sed contra semper alit aliquid tum vi suâ atque naturâ, quod tranquillet animos, tum spe nihil earum rerum defuturum, quas natura depravata desiderat; quemadmodum temeritas, libido, ignavia semper animum excruciant ac solicitant, turbulentaque sunt, &c. 103. An secretum iter, &c.] Vita privata. Vide Epist. præced. v. 10. ibique annot. Fallentis semita vita.] Allegoriam pete, si vis, lector, cum quibusdam, à viatoribus calTidis, qui paucis cognitas ineunt semitas, vel compendiosiores, vel minimè latronibus infestas. Sic qui vitam agunt privatam, tuti sunt a curis, incommodis, periculis; quibus conflictantur quotquot rempub. capessunt. 104. Me quoties reficit, &c.] Cum secessu et quiete, meque ipso fruor in villâ meâ Sabinà, quam rigat Digentia amnis, aquas præbens oppidanis Mandela pagi. De his jam Epist. 16. 105. Rugosus frigore pagus.] Ubi pagani præ frigore rugis contrahuntur. Vide Epist. 16. 107. Mihi vivam.] Tandem liber à tumultu, dem habes veteri Cratino. nulla pœmata diu placere vel celebrari queunt ab aquæ potoribus condita. Postquam furentes O, Mæcenas erudite, si fi à negotiis officiisque urbanis. Vide Epist. 7 111. Hæc salis, &c.] Bona externa. 112. Æquum mi animum ipse parabo.] Cic, 3 De nat. Deor. Judicium hoc omnium mortalium est, fortunam à Deo petendam, à seipso sumendam esse sapientiam. Juven. Sat. 10. sub finem. Monstro quod ipse tibi possis dare; semita certa Tranquille per virtutem patet unica vitæ. Epistola XIX.-1. Prisco si credis.] Poëtastri quidam vino indulgebant plusculùm; idque jactabaut facere se exemplo veterum poëtarum, Cratini, Homeri, Ennii; quasi bonum carmen pangere nequirent, nisi qui Baccho pleni essent. Adversus hanc sententiam pugnat solerter hic noster vates, et Eubulus apud Athen. lib. ii. cap. 6. Cratino. Is à Suidà valdè bibax et vinosus extitisse traditur; à veteri autem schol. tantæ fuisse ebriositatis, ut soleret immeiere in pelles, supra quas recumbebat. Aristophanes eum pariter deridet velut ebriosum et submejulum, Athen. lib. ii. cap. 3. Vinum lepido počta equus velocissimus. Si potantur aquæ, nihil egregium producis. Cratinus hoc dixit, cum non utrem unum redoleret, sed potiùs dolium integrum. Epigramma est Nicerato attributum. Vide annot. lib. i. Sat. 4. 3. Ut malè sanos Adscripsit Liber Satyris.] Hæc Cratinus, et quæ sequuntur. Ex quo Bacchus poetas vini calore concitatos, velut suo numine plenos, ascripsit Satyris ac Faunis. poetas Bacchus annume- Adscripsit Liber Satyris Faunisque poëtas, ravit Satyris et Faunis, Vina ferè dulces oluerunt manè Camœnæ. Musa suaves vinum sæpius Laudibus arguitur vini vinosus Homerus: oluerunt matutino tempore. 5 Homerus vinum laudans e- Ennius ipse pater nunquam nisi potus ad arma briosus extitisse notatur. Prosiluit dicenda. Forum Putealque Libonis [819] Antiquus ipse Ennius nun quam nisi temulentus pro- Mandabo siccis; adimam cantare severis. rupit ad canenda bella. So- Hoc simul edixit, non cessavêre poëtæ briis committam forum et Nocturno certare mero, putere diurno. Puteal Libonis: abstemiis auferam condendi versus fa- Quid? si quis vultu torvo ferus, et pede nudo, nunciavit, cæperunt vates noctu vinum certatim bi. 10 [820] 15 gravis, nudis pedibus, et brevis togæ usu Catonem exhibeat, num proinde Catonis referat mores ac virtutem? Hyarbitam perdidit sua lingua Timagenem æmulata, ANNOTATIONES. 4. Satyris Faunisque.] Diis agrestibus, bibacibus, quidem et vinosis. De Satyris, lib. i. Od. 1. lib. ii. Ode 19. De Faunis, lib. i. Ode 4. lib. ii. Od. 17. lib. iii. Od. 18. 5. Vina ferè dulces oluerunt.] Ipsæ Musæ sobriae non fuerunt. Vide Plutarch. Sympos. lib. vii. cap. 8, 9, 16. 6. Laudibus arguitur vini vinosus Homerus.] Iliad. 6. &e. 7. Ennius.] De eo lib. i. Sat. 10. pater ob antiquitatem. Eschylus pariter inter Græcos nunquam nisi ebrius ad scribendum se accingebat. Alcæus etiam pixovos notatur. Athen. lib. x. 8. Forum.] Res forenses. Puteal Libonis.] Locum seu tribunal, ubi jus dicebat prætor in foro. Rom. constitutum à Libone. Vide lib. ii. Sat. 6. v. 35. 9. Adimam cantare severis.] Carmina præclarè scribere interdictum sit iis omnibus, qui Bacchi munere factus non erit entheus et furens. Non videtur hic aprośdionyson quod canit Tibullus lib. iii. Eleg. 6. Munera -poscite Bacchi Liber edixisse intelligitur, utpote deus poëseos et poëtarum. Non cessavêre poëtæ Nocturno, &c.] Diu noctuque vino se ingurgitârunt, ut egregia moliri poëmata viderentur. 11. Nocturno certare mero.] Romæ frequens hoc erat bibonum certamen vigilem pergracando nocten ducentium. Et qui sic pervigilâssent strenuè, præmium accipiebant placentam. Jul. Pollux, Athen. lib. xiv. schol. Aristoph. Equit. Putere diurno.] De die crapulam exhalantes ut ait Tull. Sic quidem luxuriosi quascunque horas compotationibus idoneas habebant. At viri graves et occupati non adibant cœnam, nisi vesperi et ad lucernas. Unde Alcæus ita queritur, ipse se vinosum arguens in Epigrammate. Πίνωμεν· τὶ τὸν λύχνον αμμίνομεν ; Bibamus; quid lychnum expectamus? 12. Quid? si quis vultu, &c.] Refellit Horatius opinionem antè allatam. Qui Cratinuma imitatur in vitiosâ ipsius bibacitate, non proinde poëticam ejus virtutem assequetur; sicut qui habitûs squalorem, aut vultùs severitatem Catonis imitabitur; non continuò mores ejus optimos habebit, &c. Ergo boni exemplaris non vitia, sed virtutes oportet æmulari. Pede nudo.] Cato Uticensis sine calceis et sine togâ prodibat in publicum; imò et prætor sic ad rostra veniebat, judicia exercebat, interdum etiam bene pransus et potus. Plutarch. vilis texturæ, sicut Epist. i. ait, Curtatus inæ13. Exiguaque toga textore.] Breviori togá quali tonsore capillos, pro inæquali tonsura. Quod è vili plebeculâ quempiam decuisset, non verò patricium et nobilem, Lucanus Catonem illum Uticensem canit. Hirtam Romani more Quiritis Induisse togam. Sunt qui legant, tesquore, id est, squalore, inquiunt. tam, ab larba rege Africani litoris. Hyarbita 15. Rupit Hyarb. &c.] Alii scribunt farbiignobilis, ac vix nomine notus quidam, volens imitari sales et dicacitatem Timagenis, semet perdidit, ut ille, petulantem ejus linguam emulatus velut urbanam et disertam. cum lepidus et eloquens videri cupit. Fallit exemplar vitiis imitabile. Enimverd si fortè pallidus forem, potarent cumini succum pal20 lere facientem. O imitatores stolidi et serviles, quàm sæpe agitationes vestræ excitarunt mihi indignationem et risum! Ego verò primus intuli pedem iu vacua spa[821] tia, nec secutus sum resti gia alterius. Qui confidit sibi, turmam ducit et gubernat. Ego prior iambos protuli apud Latinos, Archi 26 Dum studet urbanus tenditque disertus haberi. lochi Parii metrum et vir tutem imitatus, non autern materiam et dictiones Lycamben adigentes ad suspendium. Neque verò me proptereà minoribus corones frondibus, quoniam veritus sum immutare numeros ac metri legem. Nam Archilochi poësim versu 35 mitigat Sappho virilis, eti sententiis et dispositione, nec petit socerum acerbo carmine proscindendum, nec sponsæ restim parat versibus contumeliosis. Hunc à nullo alio anteà celebratum, ego lyrâ canens Latinis ostendi. Et gaudeo nova proferens oculis ingenu. orum perlegi, et manibus contrectari. Porrò si nosse cupis, cur lector iniquus mea carmina collaudet atque in pretio habeat domi, quidam foris autem improbè vituperet; nempe ego levis plebeculæ approbationem non quæro ANNOTATIONES. Timagenis.] Hic rhetor fuit Alexandrinus, ex aliis Egyptius; sub Pompeio magno Romam adductus à Gabinio captivus, redemptus à Fausto Syllæ filio, rhetoricam docuit ad tempora Augusti. Demum ob maledicentiam urbe ejectus, in prædio Tusculano diem suum obiit. Suidas. 17. Decipit exemplar vitiis imitabile.] Præclarum exemplar quodlibet vix omnino vitiis caret; et stultum imitatorem decipit, qui non quod perfectum, sed quod fortè vitiosum inest, imitari solet. 18. Biberent exsangue cuminum.] Počtastri nostri, inquit Horatius, si pallido essem vultu, pallorem sibi procurarent, ut æmulari me in cæteris etiam crederentur, paremque mihi poeseos facultatem adipisci. Vide Dioscorid. lib. iii. cap. 18. Plin. lib. xx. cap. 14. Cuminum pallorem bibentibus gignit. Ita certè ferunt Porcii Latronis clari inter magistros dicendi assectatores similitudinem coloris studiis contracti imitatos, &c. Pers. Sat. v. 55. -Pallentis grana cumini. 21. Libera per vacuum, &c.] Ego lyricam poësim Latinam primus tentavi, sine ullo exemplari mihi proposito. Vacuum, locum à nemine occupatum. Vide Od. ult. lib. iii. et lib. iv. Od. 3. 23. Regit examen.] Metaph. ab apibus. Lyricorum ego princeps aliis deinceps exemplum præbebo. Parios ego primus iambos Ostendi Latio] Iambos etiam versus Latinè scripsi primus, ad instar Archilochi Græcorum iamborum inventoris, ex insulà Paro oriundi. De hâc. lib. 1. Od. 19. 25. Archilochi.] De isto poëtâ jam antè in Epod. 6. et postea in Epist. ad Pison. v. 79. Lycamben.] Socerum, de quo cit. Epod. 6. 28. Temperat Archilochi, &c.] Archilochi asperitatem temperavi suavitate Alcæi et Sapphonis. Scilicet iambi satis acres Epodarum temperantur Alcaicis et Sapphicis Odarum. Mascula Sappho.] Hæc nempe dicitur virilem adepta virtutem, quòd se præcipitârit ex eo saltu, unde viri tantum solebant se jaculari, præ amoris impatientia. Hinc Auson. Idyl vi. 25. Et de nimbosa saltum Leucate minatur Mascula Lesbiacis Sappho peritura sagittis. 29. Alcæus.] Vide lib. i. Od. 32. et lib. ii. Od. 13. ubi etiam de Sapphone. 30. Socerum.] Lycamben. 31. Sponse.] Neobulæ Lycambes filiæ, quæ se quoque post patrem laqueo peremit. Epod. 6. 32. Hunc.] Archilochum, quem ante Horatium, nemo Latinorum fuerat imitatus. 37. Non ego ventosa, &c.] Idcirco mihi invidiam creant, quia laudes et approbationem non capto, ut alii plerique, per munera et cœnas assentatoribus datas. Pers. Sat. 1. -Calidum scis ponere sumen: rum ego last.jum auditor sumptuosis cœnis, et donan- Impensis cœnarum, et tritæ munere vestis: do vestes detritas: aucto. Non ego nobilium scriptorum auditor et ultor et censor non dignor pren- Grammaticas ambire tribus, et pulpita dignor. sare grammaticorum fami- Hinc illæ lacrymæ. Spissis indigna theatris lias et suggesta. Inde ve: Scripta pudet recitare, et nugis addere pondus, dicam; Padet recitari car. Si dixi; Rides, ait, et Jovis auribus ista mina mea frequentibus thea- Servas: fidis enim manare poëtica mella niunt iste querimoniæ. Si [822] 40 tris indigna, et nugas osten. Te solum, tibi pulcher. Ad hæc ego naribus uti 45 Derisor es, et Jovis auribus Formido; et luctantis acuto ne secer ungui, tare; mox aliquis inquiet, unum producere mellita car hæc reservas: quippe te Displicet iste locus, clamo, et diludia posco. Ludus enim genuit trepidum certamen, et iram; [823] clarus. Ad ista ego timeo Ira truces inimicitias, et funebre bellum. mina contidis, tibimet præ exhibere sannam; ac ne proscindar acerbo ungue contendentis, locum istum devito, vociferor, et dilationem postulo. Etenim ludus gignit trepidationes, pugnas, indignationes; indignatio verò acerba odía, et bellum lugubre. EPISTOLA XX. Ad LIBRUM SUUM. O, liber, ut video, respi- VERTUMNUM Janumque, liber, spectare vide cis Vertumnum et Janum ; ris; [824] ANNOTATIONES. togata? Non tu, Pomponi, cœna diserta tua est. Vide postea Epist. ad Pis. v. 419. Ut præco ad merces turbam qui cogit emendas; Assentatores jubet ad lucrum ire poëta, 39. Auditor Juvenal. Sat. i. Semper ego auditor tantum? Ultor. Optimorum auctorum errata notando et castigando, nulli per adulationem parcendo. Quidam interpretantur, mea scripta vicissim recitando. Juvenal. cit. -Nunquamne reponam? Prior interpretatio magis ad rem. Nam mox ait, Non ambire pulpita dignor. 40. Grammaticas ambire tribus.] Ut scripta mea discipulis suis dictent et proponant ediscenda. Pers. Sat. i. 29. Ten' cirratorum centum dictata fuisse, Pro nihilo pendas? Pulpita.] E quibus recitentur carmina mea à grammaticis, vel à meipso. De hâc Romanorum ambitiosâ recitatione Persius cit. et nos ibidem non pauca. 41. Hinc ille lacrymæ, &c.] Terentianus iste locus ex Andria in proverbium abiit; eoque utitur etiam Tullius pro M. Colio: Hinc illæ lacrymæ; et hæc causa est omnium scele rum. 42. Nugis addere pondus.] Velut eximium quiddam altè et graviter pronunciando res leviculas. 43. Ait.] Quispiam invidus. -Deus nobis hæc otia fecil. 44. Fidis enim manare &c.] Unum te credis edere suavia poëmata 45. Tiber pulcher.] Ipse tibi videris præs tare cæteris omnibus: nullumque tibi parem existimas. Naribus uti.] Naribus corrugatis indignationem vel derisionem significare timeo, ne ejusmodi homines iram in me concitem. Pers. Sat. 1. -Rides, et nimis uncis Vide supra lib i. Sat. 6. et lib. ii. Sat. 8. Diludia] Ludorum dilationem: id est, spatium intermissionemque, ad accuratiùs emendanda quæ scripsi, antequam vulgentur. Quod luculenter admonet Epistola ad Pisones. Metaphora est à gladiatorio ludo. Nam intra dies pugnæ destinatos, spatium concedebatur gladiatoribus, ut se ad certandum melius compararent. Malim ego tamen cum doctissimo Salmasio legere, deludia, et ludendi cessati onem et finem interpretari. 48. Ludus enim, &c.] Climax est. Ludus certamen, certamen iras, iræ inimicitias, hæ bellum generant aliquando funebre et luctuo sum. Epistola XX.-1. Vertumnum.] Per prosopopæiam librum suum à publico deterret, ob imminentia pericula. Vertummum Janumque.] Hi dii præsidere vendentibus ementibusque credebantur: et ad eorum statuas ac templa erant tabernæ bibliopolarum. De Vertumno lib. ii. Sat. 7. De Jano lib. ii. Sat. 3. et 6. Spectare rideris.] In lucem prodire vis, et Jovis.] Augusti; Virgil. Eclog. 2. de eodem. publicè vendi. |