Dummodò Trojam inter et Dum longus inter sæviat Ilion mat, quâcumque in regione imperent fortunati extorres: Modo super sepulchrum Romam ingens mare fre- Romamque pontus; qualibet exules nat victis Medis. Illa for fœtus suos abscondant, sta- Celent inultæ ; stet Capitolium terfusum separat Europam ab Africà; sive ubi Nilus Quà tumidus rigat arva Nilus : intumescens agros perfun- Aurum irrepertum, et sic melius situm dit: Generosior contemnen do aurum nondum inven- Cùm terra celat, spernere fortior, tum, atque ita convenien tiùs positum, dum terra contegit; quàm addicendo illud Quàm cogere humanos in usus, [254] 41 45 [255] 50 usui hominum, manu quodlibet sanctum deprædante. ANNOTATIONES. 37. Dum longus inter, &c.] Dummodo Ilium inter et Romam magnum interfluat mare, quo Romani à restituendà Trojâ repetendâque vetere patriâ deterreantur, arceanturque: quâlibet in orbis parte sint beati ; quin et regnent, ac dominentur; at exulent procul à regione et solo patrio. 40. Dum Priami Paridisque busto, &c.] Modò tam deserta sit Trojana terra, ut gramen producat armentis pascendis idoneum; sit et lustrum ferarum, ubi impunè illæ catulos eniti et educare queant sine ullo metu. Ea conditione stet Capitolium, Roma floreat, atque nomen, famam, Imperiumque ad ultimas extendat oras. Ad Orientem det jura Medis; ad Occidentem Hispanis, quâ medius liquor, &c. ad Meridiem Afris; quâ tumidus rigat, &c. 44. Dare jura Medis.] Ubi regnum aliquod in provinciam redegerant victores Romani, eo statim mittebant viros, qui jus et leges præscriberent. Medis.] Id est Parthis, at jam non semel annotavi. 46. Quà medius liquor Secernit Europen ab Afro.] Ad fretum usque Gaditanum. Solin. Oceanus ab occasu irrumpens lævo latere Europam radit, Africam dextro; scissis Calpe et Abyla montibus, quos dicunt columnas Herculis; inter Mauros funditur et Hispaniam. 48. Quà tumidus rigat arvá Nilus.] Per Africam, Ethiopiam, Ægyptum, Cic. de Nat. Deorum i. Egyptum Nilus irrigat et, cum totâ æstale obrutam, oppletamque tenuerit, tum recedit, mollitosque, et oblimatos agros ad serendum relinquit. Plin. lib. v. cap. 9. Nilus incertis ortus fontibus it per deserta et ardentia, immenso longitudinis spalio ambulans. observatum, est, prout in Mauritania nives imbresve satiaverint, ita Nilum increscere Africam ab Ethiopiâ dispescens, feris et belluis frequens.. medios Æthiopas secat Insulas innumeras spargit... certis diebus auctu magno per totam spaliatus Ægyptum, fœcundus innatat terræ. Causas incrementi varias prodidere. incipit crescere Luna nora, quæcunque post solstitium est, sensim modicèque, Canorum Sole transeunte, abundantissimè autem Leonem. Resulit in Virgine iisdem quibus accrevit, modis. In totum autem revocatur intra ripas, in Librâ, ut tradit Herodotus, centesimo die. Justum incrementum est cubitorum sexdecim. Minores aquæ non omnia rigant: ampliores detinent, tardiùs recedendo in duodecim cubitis famem sentit Ægyptus; in tredecim esurit: quatuordecim cubita hilaritatem afferunt, quindecim securitatem, sedecim delicias. Maximum incrementum ad hoc avi fuit cubitorum octodecim, Claudio principe, &c. Nili aquas laudant Arist. Galen. &c. originem nuper inquisivit Isaacus Vossius. De eo multa Herodot. lib. ii. Senec. nat. qu. lib. iv. A. Gell. lib. x. cap. 7. &c. 49. Aurum irrepertum, &c.] Ordo est: Roma fortior spernendo aurum, quod è fodinis nondum erutum est, quàm illud inde eruendo, et ad usum fabricando, nummosque cudendo. De contemptu divitiarum apud priscos Romanos usitato Valer. Maxim. lib. iv. cap. 3. De Curio, Fabricio, Camillo, aliisque diximus lib. 1. ad Od. 12. et alibi. Sic melius sitùm, Cùm terra celat.] Seu quòd raptoribus non est expositum, dum latet in visceribus terræ ; seu potiùs, quòd tunc avaritiam et cupiditatem non accendat, nec ad scelus impellat, aut ad explendas libidines fomitem præbeat et facultatem. Ovid. Metam. i. 140. Effodiuntur opes irritamenta malorum. 51. Cogere, &c.] Vis siquidem inferri metallis videtur, cùm è terræ visceribus extrahuntur. 52. Omne sacrum rapiente dextrâ.] _Duplici hoc sensu potest accipi, vel quòd à Romanis spernatur aurum, cujus rapiendi causà nec sacris parcunt homines: vel quòd ipsi Romani prisci nempe, fortiores et nobiliores, aurum Quicumque mundi terminus obstitit, Quâ nebulæ pluviique rores. Tecta velint reparare Troja. Troja renascens alite lugubri Fortuna, tristi clade iterabitur, Ducente victrices catervas Conjuge me Jovis et sorore. Ter si resurgat murus aheneus, Auctore Phoebo, ter pereat meis Excisus Argivis; ter uxor Quisquis mundi finis impedivit, hunc bello obtineat, cupiens investigare, quo lo55 co æstus, quo nubila et imbres sæviant. Verùm fata sancio Romanis militiâ inclytis, eà conditione, ut, non plus quàm fas est pii, neve opibus innixi satagant antiquæ Troja domos in [256] staurare. Namque sors Tro61 ja resurgens infaustis auspiciis, repetetur, casu iterùm luctuoso, triumphantis exercitus ductrice me Jovis uxore et sorore. Si ter ex 65 ære mœnia reparentur, favente Apolline, ter quoque diruta prosternantur à [257] Græcis mihi dilectis: ter captiva conjux ANNOTATIONES. contemnendo se præbuerint, quàm posteri illud ab exteris nationibus devictis auferendo, sacra etiam è templis ac pretiosa quælibet ornamenta vi armorum et jure belli diripiendo. Dionys. Tyrannus Syracusanus Jovi Olympio detraxit amiculum aureum, addito etiam ludibrio, quòd æstate gravius, hyeme frigidius esset. Val. Maxim. i. 1, ext. 3. 53. Quicumque mundi terminus obstitit, &c.] Si quis ante orbis angulus Romanis haud patuit, deinceps pateat, eoque victricia inferant arma; seu ad Zonam torridam, ubi debacchentur ignes sævitque æstus: seu ad mundi polos, ubi nebula, glacies, caligo perpetua, pluvii rores, imbres. Vid. lib. i. Od. 22. Lucret. lib. i. ponit etiam rores pro imbribus et aquis pluviis. 57. Sed bellicosis fata Quiritibus, &c.] Bis jam dixi, et tertiùm repeto, me Romanis indulgere, ut sint orbis domini, sed eâ tantùm lege, ne præposterà moti pietate in patriam avorum suorum Trojam, ejus muros et tecta velint reparare, neve suis opibus ac rebus prosperis fidentes id unquam moliantur. Quod si fecerint, malis auspiciis et alite lugubri faxint; enimvero tristi clade iterum subvertetur Troja, quamvis muris aheneis, auclore etiam Apolline, stabiliatur. 59. Arita.] Eneas cum Trojanorum colonià, Ilium in Italiam portans victosque Penates. En. i. 60. Tecta velint reparare Troja.] Patriæ certè charitatis in illum antiquæ suæ originis locum Romani sensum habere se testati sunt mon semel: Nam deletum à C. Fimbriâ Cinnæ legato, Ilium restaurarunt. Vide Tit. Liv. Epit. 83. Appian. Sueton. Claud. cap. xxv. Iliensibus quasi Romanæ gentis auctoribus tributa in perpetuum remisit, recitatâ velere epistola Græca Senatûs Populique Romani Seleuco Regi amicitiam et societatem ila demum pollicentis, si consanguineos suos Ilienses ab omni onere immunes præstitissel. 61. Alite lugubri.] Malá avi. lib. i. Od. 15. v. 5. Ex avium aspectu, volatu, cantu, auspicia captari solita, notum est. 64. Conjuge me Jovis et sorore.] Virg. Æn. i. 46. Ast ego, quæ Divum incedo Regina, Jovisque Servius ibid. Physici, inquit, atherem Jovem, 66. Auctore Phebo.] Hunc impensè Trojanis favisse compertum est. Legunt quidam, ductore. Ter pereat.] Allusum videtur ad triplex Ilii excidium, primò ab Hercule, deinde à Græcis, postea à C. Fimbria, Syllanis temporibus, ut ante annotavi. Vide Appianum. Meis Excisus Argivis.] Argivos Juno fovebat maximè, quòd ipsa præcipuè Argis colebatur; quæ urbs Argiæ Peloponnesi regionis princeps et caput erat. In eâ sedebat Rex Agamemnon Græcæ in Trojanos expeditionis Dux et Imperator. Virgil. Æneid. i. 23. -Memor Saturnia belli, Prima quod ad Trojam pro charis gesserit Argis. 67. Ter uxor Capta, &c.] Vel Trojanæ mulieres quælibet cæsos aut captos lugeant et plangat maritum ac filios. Capta virum puerosque ploret. At ludenti citharæ ista mi- Non hæc jocosæ conveniunt lyræ. nimè congruunt. Quò per gis, ô Musa? cessa audax Quò, Musa, tendis ? Desine pervicax Deorum verba narrare, at Referre sermones Deorum, et que humili carmine diminu ere grandia. Magna modis tenuare parvis. ODE IV. 70 Musarum se præsidio tutum semper et ubique fuisse, gratus profitetur. O, Princeps Calliope, ve- DESCENDE cœlo, et dic age tibiâ, ni ex Olympo; et cantion em longiorem cane fistula, Regina, longum, Calliope, melos, sive places magis, voce clarâ, vel chordis vel lyrâ Apollinis. An auditis? An Seu voce nunc mavis acutâ Seu fidibus citharâve Phobi. me decipit jucundus furor? Auditis? An me ludit amabilis rum Quos et aquæ subeunt et auræ. ANNOTATIONES. ipsæ captivæ, aliæ viros suos, aliæ filios. Vel, uror capta virum, Hecuba Priamum, Andromache Hectorem, puerosque ploret, hæc Astyanacta, illa verò Hectorem, Parin, Deiphobum, Troilum, &c. 69. Non hæc jocosæ conveniunt lyræ, &c.] Egregiè se Poeta comprimit in ipso Poëtici ardoris impetu, quasi tam grave argumentum haud Lyricis versibus bene conveniat: ipse tamen ad Pisones ita docet; Musa dedit fidibus Diros, puerosque Deorum, Ode IV-Metrum idem quod supra Od. 9. Oden hanc inter eximias censet eruditus 1. Descende cœlo.] Gravis et solemnis invocatio res graves notat, gravemque enthusiasmum præsagit. Calo.] Illic etiam Musis sua sedes est. Hesiod. init. Theogon. nec semel, Musas nuncupat Olympiades Jovis filias; pariter et Homer. Hymn. in Mercur. &c. Iliad. verò ii. in cœlo domos habere scribit. Εσπετε νύν μοι, Μοῦσαι Ennius similiter. Musa, quæ pedibus magnum pulsatis Olympum. Vide et Macrob. in Som. Scip. lib. ii. cap. 3. [258] 2. Regina Calliope.] Musarum princeps vel cantu aliis præstans. Regum etiam comes Hesiod. Theogon. 'Aarav #gapigisárn, Omnium excellentissima, Barnevoi onde, Reges comitatur. Diod. Sicul. lib. iii. cap. 1. CalMusis nomina cuique à proprio munere tribuClio propter gloriam, &c. erunt. liopen quòd cantus suavitate cæteris antecedens magni ab auditoribus æstimatur. Longum melos.] Certè est Ode hæc è longioribus. Vide A. Gell. lib. xvi. cap. 18. 3. Seu voce, Seu fidibus, &c.] Istis nempe constat exerceturque Musica, voce, lyrâ, tibia. De citharà ab Apolline inventâ, lib. i. Od. 21. 5. Auditis? An me ludit, &c.] O sodales, an mecum auditis Calliopen canentem, meisque jam votis respondentem? Amabilis Insania.] Voluptatem sanè maximam præstat ardor poëticus iis, qui divinâ illâ facultate sunt donati. 6. Audire, et videor pios Errare per lucos.] Veluti præsentiam numinis sentiat, atque enthusiasmo correptus ità loquitur. 7. Lucos.] In solitariis maximè locis delubrá statuebant veteres; ibique Deos credebant libentiùs habitare, ubi quies et silentium, ubi nullæ turbæ aut strepitus mentium integritatem labefactarent; ubi Sapientiæ Gymnasi um, ubi mores bene instituuntur, et animi virorum diriguntur. Hæc enim solitudo præbet, ex Plutarcho. 8. Quos et aquæ subeunt et aura.] Perfluentes aquæ, et aspirantes seu perflantes auræ ac Zephyri amanos faciunt in primis lucos. 9. Me fabulosa, &c.] Hæc strophe wagnam interpretibus crucem fixit hactenus. Etenim quò referenda vox fabulosa? Deinde, quid ait Poëta de Vulture Appulo, extra Apuliam? Quod primum spectat; sunt qui Apuliam dict fabulosam velint, ac de insulis etiam Diome 5 Altricis extra limen Apuliæ, Fronde novâ puerum palumbes Pingue tenent humilis Ferenti :((( Non sine diis animosus infans., 407 Nec Siculâ Palinurus undâ. Vester, 6 Musæ, vester sum; seu vehor ad Sabinos as25 peros; sive algidum Præneste, seu declive Tibur, seu Baias amœnas adire libuerit. Vestros fontes et choros amantem haud me vitâ privavit actus in fugam exercitus apud Philippos, neque arbor execranda, neque Palinurus in mari Siciliæ. ANNOTATIONES. deis Apuliæ proximis meras ipsi fabulas texunt. Quidam nutricem Horatii Apuliam vocari, quæ fabulosa narrare solita sit, comminiscuntur, nec cudere se anile figmentum advertunt. Verùm enim, an palumbes (quod restat) fabulosas dicat poëta, quando rem ut vere gestam commemorat? Ita sanè melioris notæ interpretes. Imò palumbes fabulosa, inquam ego; sicut Hydaspes fabulosus, lib. i. Od. 22. v. 8. Et apud Plin. lib. v. cap. 1. Atlas mons Africa vel fabulosissimus; nimirum quòd de illis valdè multa scribunt, dicunt, fabulantur; præsertim verò poëtæ. Sic palumbes currui Veneris trahendo jungunt; eique numini sacras, atque, ut in hoc loco, ministras faciunt. Vulture in Appulo, Altricis extra limen Apu lic.] Est Vultur mons in Apuliæ Luconiæque confinio, quem admodum et Venusia Horatii patria et altrix. Itaque nullo negotio omnis solvetur, si quis est, nodus. Erat in Appulo Vulture poëta, ibique obdormivit puer; extra fines tamen Apuliæ tum fuit: siquidem versabatur in istius latere montis ad Lucanos respiciente et pertinente. Sic de seipso ait, Sat. 1. lib. ii. v. 34. -Lucanus, an Appulus, anceps: Nam Venusinus arat finem sub utrumque colonus. 12. Fronde nová puerum palumbes Texere.] Jam tum suam mihi tutelam obtulere Dii, quam postea abundè expertus sum. Palumbes.] Columbæ silvestres. 14. Nidum Acherontiæ.] Acherontia est urbs Lucania in montis vertice, ut nidus in arboris fastigio, posita. Cicero i. de Orat. Tanta vis patria est ut hacam illam in asperrimis saxulis tanquam nidulam affixam sapientissimus vir immortalitati anteposnerit. 15. Saltusque Bantinos.] Bantia, oppidum est Apuliæ in Lucaniæ confinio, pascuis abun dans, Venusiæ proxima. 16. Humilis Ferenti.] Hæc etiam urbs Apuliæ, Lucaniæ fines attingit inter Venusiam et Acherontiam sita. 17. Ut tuto ab atris, &c.] Circumstantibus nempe istarum urbium incolis mirum visum est, qui fieret, ut puer ego dormirem tutus illic cùm à viperarum venenis, tum et ab ursorum voracitate. Quo etiam præsagio obtectus essem laureâ Apollini, myrtoque Veneri consecratâ. Illic autem ostensum est Poëtam me fore, hinc verò ad canendas res amatorias destinari. 20. Non sine Diis.] Pindar. Pyth. Od. 5. ou brav dreg. Virg. Non sine numine Divûm. Sallust. Tanta repentè mutatio non sine Deo videretur. 21. Camana.] A cantu Servius, à castitate mentis Festus nomen hoc factum ait. In arduos Tollor Sabinos.] Sive quando montosam Sabinorum regionem scando, pergens ad prædium meum ibi situm. Supra, in fine primæ Odes hujus libri. 22. Frigidum Præneste.] Latii oppidum frigidas habens et salubres aquas. Strabo lib. v. ficatum. De eo lib. i. Od. 7. et 18. 23. Tibur supinum.] In montis ascensu ædi 24. Liquide Baia.] Urbs Campaniæ maritima, calidis aquis, aëre puro, secessu grato celebrata, lib. ii. Od. 18. 25. Vestris amicum fontibus, &c.] Ope vestra et patrocinio quoties salvus fui? Primò non perii in cæde ac fugâ exercitus Bruti et Cassii ad Philippos urbem Thessalia, lib. ii. Od. 7. Deinde me non oppressit arbor cerebro propè illapsa, de quâ lib. ii. Od. 13. et 17. 27. Devota.] Diris nempe, sacra, detestabilis. Postea cùm à Philippensi bello redirem in Quandocunque mihi post Utcumque mecum vos eritis, libens aderitis, ultrò Bosphorum Insanientem navita Bosphorum æstuosum navigabo, et peragrabo sicca sabula finium Syriæ pergam ad Britan Tentabo, et arentes arenas nos advenis crudeles, atque Visam Britannos hospitibus feros, ad Concanos cruoris equini potu gaudentes; Gelonos Et lætum equino sanguine Concanum : pharetram gestantes, atque fluvium Scythiæ adibo il læsus. Vos magnum Au pe Visam pharetratos Gelonos, Et Scythicum inviolatus amnem. gustum finem laboribus Vos Cæsarem altum, militiâ simul tentem oblectatis in specu Fessas cohortes reddidit oppidis, Pierio, quando fatigatas Finire quærentem labores, bello turmas in urbibus collocavit. Vos mausuetum ani Pierio recreatis antro. mum et donatis, et donato Vos lene consilium et datis, et dato ANNOTATIONES. Italiam, periclitatus sum graviter quidem, at naufragium tamen non feci, ad promontorium Lucaniæ, nominatum à Palinuro Æneæ nauclero illic merso, quod mari Siculo profunditur. 29. Utcumque mecum vos eritis.] Vestram ergo tutelam sæpe expertus, nihil est quod usquam formidem, nullum certè non periculum intrepidus adibo, vestrâ fretus ope et præsidio. 30. Insanientem Bosphorum.] Estuosas ac frementes maris angustias. Lib. ii. Od. 13. v. 14. Virgil. Eclog. ix. 43. Huc ades; insani feriant, sine, littora fluctus. 31. Arentes arenas Littoris Assyrii.] Quidam legunt urentes. Intellige Syriæ seu Assyriæ vel fines extremos; nam veteribus quælibet regionum et agrorum extremitates, littora vocabantur: vel solitudines arenosas et ferventes, In quibus viatores æstu soluti nonnunquam intereunt. Ab Assur filio Sem dicta Assyria, Asiæ regio, Mesopotamiæ affinis, ab eà, Tigri flumine distincta; Isid. Etym. S. Aug. Quod si placet Assyriam poni pro Syriâ, hæc certè ad mare extenditur, ejusque tenet littus. Plin. v. cap. 12. Juxta Syria littus occupat, quondam terrarum maxima, et pluribus distincta nominibus. Assyria ante dicta, &c. 33. Britannos hospitibus feros.] Ab his olim hospites immolari solitos aiunt; sicut apud Taurica regiones populos id factum constat. Vide Euripid. Iphigen. in Taurid. 34. Lætum equino sanguine Concanum.] Concani, Cantabrorum pars, apud Hispaniam Tarraconensem, Massagetarum colonia fuere; quædam habuere communia cum Thracibus et Scythis, quod spectat ad crudelitatem belluinumque ritum, ex Strabone lib. v. Istis omnibus, sicut et Sarmatis mos erat, è pedis vel cruris equini venis eductum sanguinem lacti permixtum potare. Plin. lib. xviii. cap. 10. Pulte aluntur, et crudâ etiam farina, equino lacte, vel sanguine è cruris venis admisto. Virgil. Georg. iii. 459. Inter Ima ferire pedis salientem sanguine venam : Bisalta quo more solent, acerque Gelonus, Et lac concretum cum sanguine potat equino. Martial. Spectac. 3. Venit et epoto Sarmata pastus equo. Sil. Italic. lib. iii. 360. 30 [261] 35 40 [262] Nec, qui Massageten monstrans feritate parentem, Cornipedis fusá satiaris, Concane, venâ. 35. Pharetratos Gelonos.] Scythiæ popu los, de quibus lib. ii. Od. 9. et 20. Virgil. Eneid. viii. Sagittiferos. 36. Scythicum amnem.] Tanaim fluvium (vernac. Don) inter Europam et Asiam limitem celeberrimum. Lucan. lib. iii. 272. Vertice lapsus Riphao, Tanais diversi nomina mundi 37. Vos Cæsarem, &c.] Vos etiam, O, Musæ, Augustum Cæsarem, post bellicos labores, recreatis cantionibus vestris ac modulis poëticis; in antro Pierio, secessu et otio liberali. Militia simul Fessas cohortes reddidit oppidis.] Cùm in urbibus copias, hyemandi causà, seu in hybernis collocavit. 39. Finire quærentem labores.] His quidam alludi volunt ad id quod refertur Augustus quietem optâsse et vacationem à Reipublicâ petivisse. Vide Sueton. Octav. cap. 28. Sed potiùs notatur Augusti consuetudo per hyemes vacandi literarum studio, ingenii deliciis, carminum scriptioni. Sueton. Octav. cap. 84. Eloquentiam studiaque liberalia ab ætate pri må et cupidè et laboriosissimè exercuit, &c. cap. 85. Multa varii generis prosâ oratione composuit. . . . Poëticam summatim attigit. Unus liber extat scriptus ab eo hexametris versi bus, cujus et argumentum et titulus est, Sicilia. Extat alter æque modicus Epigrammatum, quæ ferè tempore balnei meditabatur. Tragediam magno impetu exorsus, non succedente stylo abolevit. De Ajace illa erat, &c. 40. Pierio recreatis antro.] Pierius mons est Thessalia, Musis sacer. Inde Pierides illæ dicta sunt, et quicquid ad eas pertinet Pierium vocari, notum est ac tritum. Cicero de Naturâ deorum, à Pierio patre nomen desumit: at Pomp. Festus à dicto monte, cujus amonitas et solitudo opportuna est et grata studiosis. 41. Vos lene consilium et datis.] Humane |