Obrázky na stránke
PDF
ePub

I.

Die Athanasius dem Grossen zugeschriebene

̔Ερμηνεια εἰς το συμβολον.

In dem zweiten Theile des ersten Bandes der Maurinerausgabe der Werke Athanasius des Grossen p. 1278 s. findet sich unter der Ueberschrift Αθανασιου ̓Αρχιεπισκοπου ̓Αλεξανδρειας ̔Ερμηνεια εἰς To бνμßolov ein, so viel mir bekannt, von den Symbolikern bisher gänzlich unbeachtetes Glaubensbekenntniss 1), welches ich hier sammt 1) Weder Walch noch Hahn geben oder erwähnen es in ihren bekannten Sammlungen der altkirchlichen Symbole und Glaubensregeln (Bibliotheca symbolica vetus &c., Lemgoviæ 1770, Bibliothek der Symbole und Glaubensregeln der Apostolisch-katholischen Kirche, Breslau 1842), den vollständigsten Sammlungen dieser Symbole und Glaubensregeln, die wir bisher besitzen, und sie können es also nicht gekannt haben. Walch theilt da, wo er von den wirklichen und vermeintlichen Bekenntnissen des Athanasius handelt, p. 156-69 vgl. auch p. 177, nur unser sogenanntes Athanasianum und das Bekenntniss des Athanasius in seiner 'Ex9ε615 1ótεws mit und bespricht ausserdem eine in den lateinisch geschriebenen ,,libri de Trinitate", die in den Handschriften fälschlich dem Athanasius beigelegt werden, stehende, gewöhnlich als ein Werk des römischen Bischofs Damasus bezeichnete Formel (das erste von den drei Symbolen, die ausser den Anathematismen oder der ,,confessio fidei catholica" dem Damasus zugeschrieben werden), sowie auch ein Schreiben, welches für eine Antwort des Athanasius an den römischen Bischof Liberius auf ein Schreiben von diesem an den alexandrinischen Kirchenlehrer ausgegeben werden. Hahn führt S. 175 flg. als athanasianisch nur das Bekenntniss in der 'Ex9ɛ615 7ɩótɛw5 an, bespricht dann S. 176 ausserdem noch das pseudo-athanasianische Antigramma an Liberius und macht ebendaselbst auch auf das aller Wahrscheinlichkeit nach von Athanasius verfasste Schreiben, welches die im Jahre 362 von diesem Kirchenvater in Alexandrien versammelte Synode an Kaiser Jovian sandte, als auf ein für die Dogmengeschichte merkwürdiges Werk aufmerksam. Ebenso wenig hat Waage in seiner Schrift „De ætate articuli, quo in symbolo apostolico traditur Jesu Christi ad inferos descensus, commentatio, Havniæ 1836", da, wo er von den Synodal- und Privat

dem ihm von den Maurinern vorangeschickten „Monitum" mittheilen will, um dann einen Versuch zu machen alle die Fragen zu beantworten, die in Bezug auf dasselbe erhoben werden können.

,,Monitum.

Hæc fidei confessio exscripta fuit ex codice Vaticano num. 1431 membranaceo optimæ notæ et perantiquo, in quo exstant Cyrilli opera, interque illa pag. 24 comparet Athanasii nomine sequens opusculum. Initium porro hujusce idipsum est, quod illa fidei formula ad Jovianum Augustum missa superiusque cusa tomo I p. 781. In subsequentibus autem liquido expenduntur Symboli quod vocatur Apostolorum articuli. Non indignum sane opusculum est Athanasio iisque compositum vocibus et clausulis, quæ Athanasii ævo obtinebant, neque leve est argumentum, quod illius solum ævi Arianorum, Pneumatomachorum, 'Apollinaristarum errores dilucide hic repudientur. Ex usu quoque vocis vnoorαб15 pro substantia Patris videtur adscribendum Athanasio. Damnantur enim qui negant Filium esse ex eadem hypostasi vel ovoza, ex qua Pater, quæ ratio loquendi post Athanasii ævum vix usurpabatur. Exstat item hæc symboli interpretatio in Cod. Reg. 2502 in charta papyracea vulgari descripto anno 1562, cujus lectiones annotamus. Et ubique adscribitur Athanasio".

[ocr errors][merged small][merged small]

Πιστευομεν εἰς ἕνα θεον, πατερα παντοκράτορα, παντων ὁρατων τε και ἀοράτων ποιητήν.

Και εἰς ἕνα κυριον Ιησουν Χριστον, τον υιον του θεου, γεννηθεντα 3) ἐκ του πατρος, Θεον ἐκ θεου, φως ἐκ φωτος, Θεον

bekenntnissen spricht, in denen das Anathema über die Apollinaristen ausgesprochen, oder ihrem Irrthum ausführlicher widersprochen wird, p. 103-7, die 'Epμnvεra Els to ovμßolov angeführt, ungeachtet auch sie stark antiapollinaristisch ist und ihm ein Zeugniss gegen die Richtigkeit des Satzes hätte liefern können, zu dessen Widerlegung seine ganze Schrift bestimmt ist: des Satzes, dass das Symbolglied ,,descendit ad inferna" durch den Gegensatz zum Apollinarismus in das Taufbekenntniss gekommen. Der ,,descensus ad inferna" mangelt nämlich in der Ερμηνεια εἰς το συμβολον trotz des stark antiapollinaristischen Characters dieses Bekenntnisses.

2) „,Reg. εἰς το άγιον συμβολον.

3) „Reg. ἐκ του πατρός μονογενη, τουτεστιν ἐκ τῆς οὐσιας του πατρος".

ἀληθινον ἐκ Θεοῦ ἀληθινου, γεννηθεντα, οὐ ποιηθεντα, ὁμοουστον τῷ πατρι, δι ̓ οὗ τα παντα έγενετο, τα τε ἐν τῷ οὐρανῷ και τα έπι της γης, ὁρατα τε και ἀορατα·

τον δι ̓ ἡμας τους ανθρωπους και δια την ἡμετέραν σωτη· μιαν κατελθοντα, σαρκωθέντα, ἐνανθρωπήσαντα, τουτεστι γεννηθεντα τελειως ἐκ Μαρίας της ἀειπαρθενου δια πνεύματος άγιου, σώμα και ψυχην και νουν και παντα, ὅσα ἐστιν ἀνθρω ποις, χωρις ἁμαρτιας, ἀληθινως και οὐ δοκήσει ἐσχηκοτα· 4)

παθοντα, τουτεστι σταυρωθεντα, ταφέντα και ἀνασταντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, καὶ ἀνελθοντα εἰς οὐρανους ἐν αὐτῷ τῷ σωματι ἐνδοξως, καθισαντα ἐν δεξιᾷ του πατρος, ἐρχομενον ἐν αὐτῷ τῷ σώματι ἐν δόξῃ κριναι ζωντας και νεκρους, οὗ τῆς βασιλειας οὐκ έσται τέλος.

Και πιστευομεν εἰς το πνεύμα το άγιον, το οὐκ ἀλλοτριον πατρος και υΐου, ἀλλ ̓ ὁμοούσιον ἐν πατρι και υἱῳ, το άκτιστον, το τελειον 5), το παρακλητον, το λαλησαν ἐν νομῳ και 6) ἐν προφήταις και ἐν εὐαγγελίοις· καταβαν ἐπι τον Ιορδανην, κηρυξαν ἀποστολοις, οἶκουν ἐν ἅγιοις.

Και πιστευομεν εἰς μιαν μονην ταύτην καθολικην ') και ἀποστολικὴν ἐκκλησίαν, εἰς ἑν βαπτισμα μετάνοιας και ἀφέσεως ἁμαρτιῶν, εἰς ἀναστασιν νεκρων, εἰς κρισιν αἰώνιον ψυχῶν τε και σωματων, εἰς *) βασιλειαν οὐρανων, και ζωην αἰώνιον.

Τους δε λεγοντας, ὅτι ἦν ποτε, ότε οὐκ ἦν ὁ υἱος, ή ἦν ποτε, οτε οὐκ ἦν το ἁγιον πνευμα, ἢ ὅτι ἐξ οὐκ ὄντων ἐγενετο, ἡ ἐξ ἕτερας ὑποστασεως ή ούσιας φασκοντας είναι τον υἱον του Θεου ή το πνευμα το ἅγιον, τρεπτον ἢ ἀλλοιῶτον, τουτους ἀναθεματιζομεν, ὅτι αὐτους ἀναθεματίζει ἡ καθολικη μητηρ ἡμων και ἀποστολικη εκκλησια· και ἀναθεματίζομεν παντας τους μη ὁμολογοῦντας ") αναστασιν σαρκος και πασαν αίρεσιν, τουτεστι

[blocks in formation]

*) „Beg. ἐν προφηταις και ἐν ἀποστολοις και ευαγ. Mox Reg. κηρυξαν.

[merged small][ocr errors][merged small]

τους μη όντας ἐκ ταυτης της πιστεως της άγιας και μονης και θολικης ἐκκλησίας.

Das voranstehende Glaubensbekenntniss hat, was den Maurinern entgangen ist, die allergrösste Aehnlichkeit mit dem zweiten von den beiden Bekenntnissen, die Epiphanius am Schlusse seines Ancoratus (Opp. T. II p. 122-24 ed. Pet.) den Einwohnern von Syedra in Pamphylien mitgetheilt und zum Gebrauche bei der Taufe empfohlen hat.

Sowohl um diese Aehnlichkeit vor Augen zu stellen als um der nachfolgenden Erörterungen willen lasse ich das epiphanische Bekenntniss hier abdrucken.

Πιστευομεν εἰς ἕνα θεον, πατερα παντοκράτορα, παντων ἀοράτων τε και ὁρατῶν ποιητην.

Και εἰς ἕνα κυριον Ιησούν Χριστον, τον υἱον του Θεου, γεννηθεντα ἐκ Θεοῦ πατρὸς μονογενη, τουτεστιν ἐκ τῆς οὐσιας του πατρος, Θεον ἐκ θεου, φως ἐκ φωτος, θεον ἀληθινον ἐκ θεου ἀληθινου, γεννηθεντα, οὐ ποιηθεντα, ὁμοούσιον τῷ πατρι, δι ̓ οὗ τα παντα ἐγενετο, τα τε ἐν τοῖς οὐρανοις και τα ἐν τῇ γῃ, ὁρατα τε και ἀορατα·

τον δι' ἡμας τους ανθρωπους και δια την ημετεραν σωτη ριαν κατελθοντα και σαρκωθέντα, τουτεστι γεννηθεντα τελείως ἐκ τῆς ἁγιας Μαριας της ἀειπαρθενου δια πνευματος ἁγιου, ἐνανθρωπήσαντα, τουτεστι τελειον ἀνθρωπον λαβοντα, ψυχην και σωμα και νουν και παντα, εἰ τι ἐστιν ἀνθρωπος, χωρις ἁμαρτιας, οὐκ ἀπο σπερματος ἀνδρος οὐδὲ ἐν ἀνθρωπῳ, ἀλλ ̓ εἰς ἑαυτον σαρκα ἀναπλάσαντα εἰς μιαν ἅγιαν ἐνοτητα· οὐ καθαπερ ἐν προφηταις ἐνέπνευσε τε και έλαλησε και ενεργησεν, ἀλλα τελειως ἐνανθρωπήσαντα (ὁ γαρ λογος σαρξ ἐγενετο, οὐ τροπην ὑποστας οὐδε μεταβαλων την ἑαυτου Θεότητα εἰς ἀνθρωποτητα), εἰς μιαν συνενωσαντα ἑαυτοῦ ἁγιαν τελειότητα τε και θεότητα (εἷς γαρ ἐστι κυριος Ιησους Χριστος και οὐ δυο, ὁ αὐτὸς Θεος, ὁ αὐτος κύριος, ὁ αὐτὸς βασιλευς)·

παθοντα δε τον αὐτον ἐν σαρκι και ανασταντα και άνελθοντα εἰς τους οὐρανους ἐν αὐτῷ τῷ σώματι, ἐνδοξως καθι σαντα ἐν δεξιᾷ του πατρος, ἐρχομενον ἐν αὐτῷ τῷ σωματι ἐν δόξῃ κρίναι ζώντας και νεκρους· οὗ της βασιλειας οὐκ ἐσται τελος.

Και εἰς τὸ ἅγιον πνευμα πιστευομεν, το λαλησαν ἐν νομῳ και κηρυξαν ἐν τοις προφηταις και καταβαν ἐπι τον Ιορδανην, λαλουν ἐν ἀποστολοις, οίκουν ἐν ἁγιοις· ούτως δε πιστευομεν ἐν αὐτῷ, ὅτι ἐστι πνευμα ἅγιον, πνευμα θεου, πνευμα τελειον, πνευμα παρακλητον, ἀκτιστον, ἐκ του πατρὸς ἐκπορευομενον και ἐκ του υἱου λαμβανον 10) και πιστευομενον.

1) Die Codices haben theils λαμβανομενον, theils λαμβάνοντα. Ich habe λαμβανον conjicirt, cine Conjectur für deren Richtigkeit der Umstand spricht, dass Epiphanius in den Worten και ἐκ του υἱου λαμβ. deutlich auf Joh. 16, 14 ἐκ του ἐμου λημψεται zielt, und dass er öfter vom Geiste aussagt, dass er vom Vater ausgehe und vom Sohne, oder von dem, was des Sohnes ist, oder das, was des Sohnes ist, nehme (s. die Stellen το δε Πνευμα παρα του Πατρος ἐκπορευομενον και ἐκ του Υιου λαμβανον Ancor. n. 7, ούδε το Πνευμα τις οἶδεν, εἰ μὴ ὁ Πατηρ και ὁ Υἱος, παρ ̓ οὗ ἐκπορεύεται και παρ ̓ οὐ λαμβανει a. a. 0. n. 11, ώς φησιν ὁ Χριστος· ὁ παρα του Πατρος ἐκπορεύεται, και τοῦτο ἐκ του ἐμου ληψεται a. a. O. n. 67, εἰ τοινυν ἐκ του Πατρὸς ἐκπορεύεται και ἐκ του ἐμου, φησιν ὁ Κύριος, ληψεται a. a. 0. n. 73, πνευμα γαρ κυριου λεγεται και ἐκ του Πατρος ἐκπορευομενον και του Υιου λαμβανον Pan. hæres. 74 n. 1, το δε Πνευμα παρα του Πατρος ἐκπορευομενον και του Υιου λαμβανον a. a. O. n. 11), wogegen er niemals sagt, dass der Geist vom Sohne genommen werde, ein Gedanke der meines Wissens überhaupt bei den Kirchenvätern nicht gefunden wird, und der auch dogmatisch unrichtig ist. Gegen die Lesart λαμβανοντα, die denselben Sinn, wie λαμβανον, giebt, spricht die Masculinform. Epiphanius braucht in dem Vorangehenden vom Geiste beständig das Neutrum. Hahn meint, bei der Lesart λαμβάνοντα müsse man die Worte ούτως άκτιστον in Parenthese setzen. Aber erstens würden auch da die Masculina ἐκπορευομενον, λαμβανοντα und πιστευομενον nach allen den Neutris, die sowohl in dem Satze, an den ἐκ του πατρος πιστευομενον sich als ein untergeordneter Satz anschliessen würde (indem er u. s. w.), als in dem parenthetischen Satze vorangehen, nicht wenig auffallend sein; zweitens bekäme der bei meiner Conjectur so leichte und klare Gedanke etwas sehr Schwerfälliges und Gezwungenes; endlich drittens würden die Worte ἐκ του Πατρος πιστευομενον und ούτως άκτιστον, die offenbar eng zusammenhängen, in sehr unnatürlicher Weise auseinandergerissen werden. (Wir haben in dem ersten Gliede des dritten Artikels offenbar zwei Reihen von Prädikaten, eine historische, die unmittelbar mit εἰς τὸ ἅγιον πνευμα verbunden wird, und eine dogmatische, die mit den diese Worte wieder aufnehmenden Worten ούτως δε πιστευομεν ἐν αὐτῷ verbunden werden. Epiphanius gab zuerst eine Reihe von Aussagen über den heiligen Geist, die eine historische Charakteristik dieser Person in Gott enthalten, und dann eine Reihe von dogmatischen Bestimmungen über sein

« PredošláPokračovať »