W adversariorum, cui præerat C. Considius, et, a Clupeis secundum oram maritimam cum equitatu Adrumeti, Cn. Piso cum Maurorum circiter tribus millibus apparuit ; ibi paulisper Cæsar ante portum commoratus, dum reliquæ naves convenirent, exponit exercitum ;17 cujus numerus in præsentia fuit peditum III millia,* equitum CL; castrisque ante oppidum positis, sine injuria cujusquam consedit; cohibetque omnes a præda. Oppidani interim muros armatis complent: ante portam frequentes considunt ad se defendendum : : quorum numerus duarum legionum intus erat. Cæsar, circum oppidum vectus, natura loci perspecta, redit in castra. Non nemo culpæ ejus imprudentiæque assignabat, quod neque certum locum gubernatoribus præfectisque, quem peterent, præceperat; neque, ut mos ipsius consuetudoque superioribus temporibus fuerat, tabellas signatas dederat, ut in tempore, iis perlectis, locum certum peterent universi. Quod minime Cæsarem fefellerat: namque nullum portum terræ Africæ, quo classes decurrerent, pro certo tutum ab hostium præsidio fore suspicabatur; sed fortuitu oblatam occasionem egressus aucupabatur. 4. L. Plancus1 interim legatus petit a Cæsare, utid sibi daret facultatem cum Considio' agendi,' si posset aliqua W semper. V. ad 11. 6. Dein vulgo ibi. Sic vulgo, non Mauris.- millium vel ■. Edd. qdd.— sese Mss. 3.- deest V. rediit Mss. 2.-b dediderat Lov. Dorv.- nam neque ull. Lov. Edd. pp.-d Sic L. pr. non ut.-e potestatem NOTE 15 Ibi præsidium erat adversariorum] Ex fide Mss. Regiorum trium, Thuanorum duorum, Victorini unius, repono ubi pro ibi, quod corruptum fuit u in i perperam commutato. 16 Cn. Piso] Hic Piso postea partes Bruti et Cassii secutus, nihilosecius concesso reditu consulatum adeptus est. Filium habuit eum qui Germanicum Cæsarem creditus est veneno sustulisse. 17 Exponit exercitum] Ibi cum e Davi egrediens Cæsar cecidisset, ca sumque in omen verterent milites, ipse in melius vertit dicendo: "Teneo te, Africa!' Auctores sunt Suetonius, Frontinus, Dio. 18 L. Plancus] Is est ad quem scribit Cicero, et de quo toties fit mentio. 19 Considio] Considius ille esse potest, qui dicitur in lib. 1. de bello Gallico vano metu perterritus. Sed hic Caius dicitur, cum ille Publius dieatur. ratione perduci ad sanitatem. Itaque, data facultate, literas conscribit et eas captivo dat perferendas in oppidum ad Considium. Quo simul atque captivus pervenisset, literasque, ut erat mandatum, Considio porrigere cœpisset, priusquam acciperet ille, Unde,' inquit, istas?' Tum captivus: Imperatore a Cæsare.'20 Tunc Considius, Unus est,' inquit, Scipio imperator hoc tempore Populi Romani.' Deinde in conspectu suo captivum statim interfici jubet, literasque nondum perlectas, sicut erant signatæ, dat homini certo ad Scipionem perferendas. 5. Postquam, una nocte et die ad oppidum consumta, neque responsum ullum* a Considio dabatur; neque ei reliquæ copiæ succurrebant; neque equitatu' abundabat; et ad oppidum oppugnandum" non satis copiarum habebat, et eas tironum; neque primo adventu convulnerari exercitum volebat; et oppidi egregia munitio et difficilis" ad oppugnandum erat accessus; et nuntiabantur auxilia magna equitatus oppidanis suppetias" venire; non est visa ratio ad oppugnandum oppidum commorandi, ne, dum in ea re Cæsar esset occupatus, circumventus a tergo ab equitatu hostium laboraret. 6. Itaque, castra cum movere vellet, subito ex oppido erupit multitudo," atque equitatus subsidio uno tempore eis casu' succurrit, qui erat missus ab Juba3 ad stipendium vulgo Leidd. V. Ed. R. Steph.- de pace ag. Edd. pp. hac f. L. sec. Venio.- hoc t. desunt L. pr. st. capt. Mss. aliquot. statim deest Lov. Edd. pp. deest Edd. R. M. V. equitatus Mss. 3. expugn. L. pr.-" vulgo difficilisque.- nunciabatur L. pr. Dorv.-P equitatusque L. sec.- deest L. pr. est L. pr. Lov. Dorv. Edd. R. M. V.- Cassii L. pr.- a J. Mss. et Edd. NOTE 20 Tum captivus: Imperatore a Casare] Ex responso patet legendum esse, Imperatore. Mss. codices duo Thuani habent, Immo, ubi duæ primæ literæ vocis Imperatore reperiuntur. 21 Neque ei reliquæ copiæ succurrebant] Inferius enim dicitur Rabirius Postumus in Siciliam missus, qui secundum commeatum accerseret. 22 Subito ex oppido erupit multitudo] Hunc sibi casum Cæsar accersivit sua fiducia, cùm tam paucis copiis in terram descendit. 24 accipiendum, castraque, unde Cæsar egressus iter facere cœperat, occupant," et ejus agmen extremum insequi cœperunt. Quæ res cum animadversa esset, subito legionarii consistunt, et equites, quanquam erant pauci, tamen contra tantam multitudinem audacissime concurrunt." Accidit res incredibilis, ut equites minus triginta Galli Maurorum equitum duo millia loco pellerent urgerentque in oppidum." Postquam repulsi" et conjecti erant intra munitiones, Cæsar iter constitutum ire contendit.25 Quod cum sæpius facerent, et modo insequerentur, modo rursus ab equitibus in oppidum repellerentur; cohortibus paucis ex veteranis, quas secum habebat, in2 extremo agmine collocatis, et parte equitatus, iter leniter cum reliquis facere cœpit. Ita,b quanto longius ab oppido discedebatur, tanto tardiores ad insequendum erant Numidæ. Interim in itinere ex oppidis et castellis legationes venire, polliceri frumentum, paratosque esse, quæ imperasset, facere. Itaque eo die castra posuit ad oppidum Ruspinama 26 Kalendis Januariis. 7. Inde movit et pervenit ad oppidum Leptin,*7 liberam qdd.—ꞌ et iter L. pr. Lov. Dorv.—" deest L. pr. occupat Dorv.—" concurrerunt L. pr.- comp. Edd. R. M. V. dein iter instit. Aic. quæ V.- agerent Lov. deest L. sec. ceteris L. sec. agere L. pr. b Itaque Mss. 3. Edd. pp. V. - et poll. L. pr.—d Usurpinam Mss. o. Sed bene cap. 9. et seqq. Rusp.— civitatem et immunem. Legati ex oppido veniunt obviam ; libenter se omnia facturos, quæ vellet, pollicentur. Itaque, centurionibus ad portas oppidi et custodiis impositis, ne quis miles in oppidum introiret, aut injuriam faceret cuipiam incolæ, non longe ab oppido secundum littus facit castra. Eodem naves onerariæ et longæ nonnullæ casu advenerunt; reliquæ, ut est ei nuntiatum, incertæ locorum Uticam28 versus petere visæ sunt. Interim Cæsar a mari non digredi, neque mediterranea petere propter navium errorem, equitatumque in navibus omnem continere, ut arbitror, ne agri vastarentur; aquam in naves jubet comportari. Remiges interim, qui aquatum e navibus exierant, subito equites Mauri, neque opinantibus Cæsarianis, adorti, multos jaculis convulneraverunt," nonnullos interfecerunt: latent enim in insidiis cum equis inter convalles, et subito existunt, non ut in campo cominus depugnent. 8. Cæsar interim in Sardiniam29 nuntios cum literis et in reliquas provincias finitimas dimisit, ut sibi auxilia, commeatus, frumentum, simul atque literas legissent, mittenda curarent; exoneratisque partim navibus longis, Rabirium Postumum' 30 in Siciliam ad secundum commeatum arcessendum mittit. Interim cum decem navibus longis ad reliquas naves onerarias conquirendas, quæ deerrassent, et simul mare tuendum ab hostibus jubet proficisci.3 Item Itaque Lov.- venerunt L. sec.- deest L. pr. Sc. vellent V. polliceretur L. pr.- fecit Edd. R. M. V. Eodemque Mss. 3.-_Reliquæque Mss. 2. ei abest L. pr. Interea Edd. pp. ex L. pr. non L. sec. Edd. R. M. V. male. V. ad B. Alex. c. 73.— convulnerarunt L. pr. Edd. R. M. V. convulRerare V.- in convallibus L. pr. inter valles Edd. R. M. V.—P_commeatum Mss. 3. Male. V. ad B. G. 11. 6. frumentumque Edd. Vett. qq. sed V. ad B. G. iv. 15. fr. mitterent qui L. pr.- ex onerariis p. L. pr.- Postumium NOTE dex, ἡ καὶ Λέπτις μεγάλη. Quod omnia reddit perquam incerta. 28 Uticam] Utica post excidium Carthaginis facta primaria Africæ. Hodie Portofarina creditur esse. 29 Sardiniam] Sardinia maris Mediterranei insula inter Italiam et Africam, Hispaniam, Galliamque fere media, Græce Σαρδώ. 30 Rabirium Postumum] Rabirius Postumus hic est pro quo extat oratio Ciceronis. 31 Jubet proficisci] Milites. C. Sallustium Crispum3 prætorem ad Cercinam' insulam versus, quam adversarii tenebant, cum parte navium ire jubet: quod ibi magnum numerum frumenti esse audiebat. Hæc ita" imperabat, ita unicuique præcipiebat, uti, fieri posset nec ne, locum excusatio nullum haberet; nec moram tergiversatio. Ipse interea, ex perfugis et incolis cognitis conditionibus Scipionis, et qui cum eo contra se bellum gerebant, miserari, (regium enim equitatum Scipio ex provincia Africa, alebat,) tanta homines esse dementia, ut malint' regis esse vectigales, quam cum civibus in patria in' suis fortunis esse incolumes. 9. Cæsar a. d. III. Non. Jan. castra movet: Leptique sex cohortium præsidio cum Saserna relicto, ipse rursus, unde pridie venerat, Ruspinam cum reliquis copiis convertit, ibique, sarcinis exercitus relictis, ipse cum expedita manu proficiscitur circum villas frumentatum, oppidanisque imperat, ut plaustra jumentaque omnia sequantur. Itaque magno frumenti invento numero, Ruspinam redit. Hoc eum idcirco existimo fecisse, ut maritima oppida post se ne vacua relinqueret, præsidioque firmata ad classem receptacula34 muniret. 10. Itaque, ibi relicto P. Saserna, fratre ejus, quem Lepti proximo oppido reliquerat, cum legione, jubet comportari ligna in oppidum quam plurima: ipse cum cohortibus sep, Mss. et Edd. qdd.—a requirendas L. pr.- Cerviam, Cerinam, Celennam, Celerinem Mss. et Edd. pp. Vide etiam c. 34. ubi vulgo Cercinnam—" itaque L. sec.▾ vulgo itaque. et ut ac null, exc.- prof. Dorv.-x vulgo e, in pr. A. Scipio. vulgo mallent. esse abest Lov. Dorv. abest præp. a L. pr. fortuniis L. pr. exercitui L. pr. V-b frumentum oppidanis i. L. pr. deest Lov.-d_ne`m. o.p. se vacua vulgo, et classis. ad classim Scalig. Leid. pr. et Voss.-—e suo L. pr. NOTE 32 C. Sallustium Crispum] Is ést primus Romana scriptor in historia, qui quod ab Appio Claudio censore Pompeianarum partium fuisset Senatu motus, ad partes accesserat Cæsaris. Auctor Dio. 33 Cercinam] Cercina insula, testibus Plinio et Sallustio, ad promon torium minoris Syrtis, teste Mela, perparva, Carthaginem versus. Nomen adhuc retinet. 34 Ad classem receptacula] Manuscriptus codex Victorinus habet, ad classis receptacula. Quæ forte melior lectio. |