venenum sicut quis aquæ mixtum 'gypsum dans pro lacte, seducat per similitudinem coloris, sicut 2quidam dixit superior nobis, de omnibus qui quolibet modo depravant quæ sunt Dei, et adulterant veritatem; In Dei lacte gypsum male miscetur.

LIB. III. GR. III. xix.

xviii. 3.

MASS. III. xvii. 4.

CAP. XIX.

Quæ causa fuit, ut verbum Dei caro fieret: et,
Adversus eos qui dicunt illum putative apparuisse.

1. OSTENSO manifeste, quod in principio Verbum exsistens
apud Deum, per quem omnia facta sunt, qui et semper aderat
generi humano, hunc in novissimis temporibus secundum præ-
finitum tempus a Patre, unitum suo plasmati, passibilem hominem
factum, exclusa est omnis contradictio dicentium: Si ergo tunc
natus est, non erat ergo ante Christus. Ostendimus enim, quia
non tunc cœpit Filius Dei, exsistens semper apud Patrem; sed
quando incarnatus est, et homo factus, longam hominum expo-
sitionem in seipso recapitulavit, in 'compendio nobis salutem
præstans, ut quod perdideramus in Adam, id est, secundum
imaginem et similitudinem esse Dei, hoc in Christo Jesu reci-
peremus.

2. Quia enim non erat possibile, eum hominem qui semel victus fuerat et elisus per inobedientiam, replasmare, et obtinere bravium victoria, iterum autem impossibile erat ut salutem perciperet qui sub peccato ceciderat, utraque operatus est Filius, Verbum Dei exsistens, a Patre descendens, et incarnatus, et usque ad mortem descendens, et dispensationem consummans salutis nostræ, cui credere nos indubitate adhortans, iterum dicit: Ne dixeris in corde tuo, Quis ascendit in cœlum? hoc est Christum Rom. x. 6, 7. deducere. Aut, Quis descendit in abyssum? hoc est Christum a

1 PLINY relates the case of a man of rank who killed himself by drinking a liquid preparation of gypsum. Exemplum illustre C. Proculcium Augusti Cœsaris familiarem subnixum in maximo stomachi dolore gypso poto, conscivisse sibi mortem. H. N. XXXVI. 24.

2 See Vol. I. 3, n. 3.

3 GRABE considers these final words to be a marginal note, but they read

more like the dictum, τοῦ κρείττονος ἡμῶν.

4 in compendio. The meaning of the
term will be best seen through the
Greek, τὴν χρονίαν ἀνθρώπων ἀπόθεσιν ἐν
ἑαυτῷ ἀνεκεφαλαίωσεν, συντόμως ἡμῖν τὴν
σωτηρίαν χαριζόμενος. Cf. 88, n. 2.
5 bravium, βραβείον.

I Cor. ix. 24.

6 The subject of c. XVII. is resumed, and the subject of the verb dicit is S. Paul, whose testimony is there adduced.

xix. 2.

MASS. III.

xviii. 2.

Rom. x. 9.

2

LIB. III. mortuis liberare; deinde infert: Quoniam si confitearis in ore GR. III XX. tuo Dominum Jesum, et credideris in corde tuo, quoniam Deus illum excitavit a mortuis, salvus eris. Et rationem reddidit Rom. xiv. 9. propter quam causam hæc fecit Verbum Dei, dicens: In hoc enim Christus et vixit, et mortuus est, et resurrexit, ut vivorum et mortuorum dominetur. Et iterum ad Corinthios scribens ait: Nos autem annuntiamus Christum Jesum crucifixum. Et infert:

1 Cor. i. 23.

Fsai. vii. 14,

15.

1 Cor. x. 16. Calix benedictionis quem benedicimus, nonne commun tio sanguinis est Christi? Quis est autem qui communicavit nobis de escis? Utrum is qui ab illis affingitur sursum Christus, superextensus Horo, id est fini, et formavit eorum matrem: an vero qui ex virgine est Emmanuel, qui butyrum et mel manducavit, de quo ait propheta: Et homo est, et quis cognoscet eum? Hic idem a Paulo annuntiabatur: Tradidi enim, inquit, vobis in G. 246. primis, quoniam Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum Scripturas, et quoniam sepultus est, et resurrexit tertia die secundum Scripturas.

Jer. xvii. 9.

1 Cor. xv. 3, 4.

Theod. Dial.

Απαθής.

3. Φανερὸν οὖν, ὅτι Παῦλος ἄλλον Χριστὸν οὐκ οἶ δεν, ἀλλ ̓ ἢ τοῦτον τὸν καὶ παθόντα, καὶ ταφέντα, καὶ ἀναστάντα, καὶ γεννηθέντα, ὃν καὶ ἄνθρωπον λέγει. Εἰπὼν γὰρ, εἰ δὲ Χριστὸς κηρύσσεται, ὅτι ἐκ νεκρῶν ἐγήγερται,

3. Manifestum est igitur, quoniam Paulus alterum Christum nescit, nisi hunc solum, qui et passus est, et sepultus est, et resurrexit, qui et natus est, quem et hominem dixit. Cum enim 1 Cor. xv. 12. dixisset: Si autem Christus annuntiatur quoniam a mortuis

1 liberare. IRENEUS seems to have followed the Syriac analogy, rendering

in its derivative, and not in its primary sense; to bring up, from captivity, is to set free.

2 καὶ λόγον παρέστησεν δι ̓ ἣν αἰτίαν. CL., Voss., and therefore MASS., omit

causam.

3 The order in the received version
is as follows: εἰς τοῦτο γὰρ Χριστὸς καὶ
ἀπέθανε καὶ ἀνέστη καὶ ἀνέζησεν, but a
more natural order is observed in the

Syriac 000 No so mortuus
est, et vicit, et resurrexit: the first two
terms of which order are here transposed;

and the change would seem to have been
made in the simple Syriac, for if the
word re-vixit had stood second in order,
it is scarcely possible that any amount
of carelessness should have placed it
first before mortuus est; the same will
apply to ἀν-έζησεν.

4 GRABE observes that CLEM. AL.
also inserts the word 'Inooûv.

5 id est fini, the translator's interpolation.

6 Compare TERTULLIAN, c. Judæos, 14; de Carne Chr. 15; c. Marc. III. 7; CYPRIAN, Testim. c. Jud. II. 10; also HIERONYM. in loc.

PASSUS.

I

2

97

3.

GR III. xx.

xviii. 3.

ἐπιφέρει, τὴν αἰτίαν ἀποδιδοὺς τῆς σαρκώσεως αὐτοῦ· ἐπειδὴ LIB. II. xix. γὰρ δι ̓ ἀνθρώπου ὁ θάνατος, * καὶ δι' ἀνθρώπου ἀνάστασις ἐκ νεκρῶν. Καὶ πανταχοῦ ἐπὶ τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου ἡμῶν, καὶ τῆς ἀνθρωπότητος αὐτοῦ, καὶ τῆς νεκρώσεως, τῷ τοῦ Χριστοῦ κέχρηται ὀνόματι, ὡς ἐπὶ τοῦ, Μὴ τῷ βρώματί σου ἐκεῖνον ἀπόλλυε, ὑπὲρ οὗ Χριστὸς ἀπέθανε· καὶ πάλιν, Μ 210. Νυνὶ δὲ ἐν Χριστῷ, οἱ ποτὲ ὑμεῖς ὄντες μακρὰν, ἐγενήθητε ἐγγὺς, ἐν τῷ αἵματι τοῦ Χριστοῦ· καὶ πάλιν, Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα· γέγραπται γὰρ, ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου.

1 Cor. viii 11.

resurrexit, intulit, rationem reddens incarnationis ejus: Quoniam 1Cor. xv. 21.
per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Et
ubique in passione Domini nostri, et humanitate, et mortificatione
ejus, Christi usus est nomine, quemadmodum in illo: Noli esca Rom. xiv. 15.
tua perdere illum, pro quo Christus mortuus est. Et iterum:
Nunc autem in Christo vos qui aliquando fuistis longe, facti estis Ephes. ii. 13.
proximi in sanguine Christi. Et iterum: Christus nos redemit de Gal. iii. 13.
maledicto Legis, factus pro nobis maledictum: quoniam scriptum
est, Maledictus omnis qui pendet in ligno. Et iterum: Et periet Deut. xxi. 23.
infirmus in tua scientia frater, propter quem Christus mortuus est;
significans, quoniam non Christus impassibilis descendit in Jesum,
sed ipse, Jesus Christus cum esset, passus est pro nobis, qui
decubuit et resurrexit, qui descendit et ascendit, Filius Dei, filius
hominis factus: quemadmodum et ipsum nomen significat. In
Christi enim nomine subauditur qui unxit, et ipse qui unctus est,
et ipsa unctio in qua unctus est. Et unxit quidem Pater, unctus.
est vero Filius, in Spiritu, qui est unctio; quemadmodum per
Esaiam ait sermo: Spiritus Dei super me, propter quod unxit me; Esai. Ixi. 1.
significans et unguentem Patrem, et unctum Filium, et unctionem,
qui est Spiritus.

4. Et ipse autem Dominus manifestum 'facit eum qui est
passus. Cum enim interrogasset discipulos: Quem me homines Matt. xvi. 13
dicunt esse Filium Hominis? et Petrus cum respondisset: Tu es

1 καὶ, SCHULTZ, and INT.

2 The particle ek is here cancelled by STIEREN on the authority of SCHULTZ; the translation also ignores it.

VOL. II.

3 CL. inserts est, indicating its usual
order, Christus Jesus.

4 CL., Voss., FECARD. marg., al. fecit,
5 CLERM, omits et.

7

seq.

4.

MASS.

LIB. III. xix. Christus Filius Dei vivi; et cum laudatus esset ab eo, Quoniam
GR. III. XX. caro et sanguis non revelavit ei, sed Pater qui est in cœlis, manifes-
xviii. 4. tum fecit, quoniam Filius Hominis hic est Christus Filius Dei
Matt. xvi. 21. vivi: Ex eo enim, inquit, cœpit demonstrare discentibus, quoniam

25.

3

oportet illum Hierosolymam ire, et multa pati a sacerdotibus, 1et reprobari, et crucifigi, et tertia die resurgere. Ipse qui agnitus est a Petro Christus, qui eum beatum dixit, quoniam Pater ei revelavit Filium Dei vivi, dixit, semetipsum oportere multa pati et crucifigi: et tunc Petro increpavit, 2secundum opinionem hominum putanti eum esse Christum, et passionem ejus aversanti, et Matt. xvi. 24, dixit discipulis: Si quis vult post me venire, neget se, et tollat crucem suam, et sequatur me. Qui enim voluerit animam suam 1 salvare, perdet illam: et qui eam perdiderit propter me, salvabit eam. Hæc enim Christus manifeste dicebat, ipse exsistens Salvator eorum, qui propter suam confessionem in mortem traderentur, et perderent animas suas. Si autem ipse non erat passurus, sed Savolaret a Jesu, quid et adhortabatur discipulos tollere crucem, et sequi se, quam ipse non tollebat secundum ipsos, sed relinquebat "dispositionem passionis? Quoniam enim non de agnitione superioris crucis dicit hoc, quemadmodum quidam audent exponere; sed de passione, quam oportebat illum pati, et ipsi discipuli ejus futurum erat ut paterentur, intulit: Quicunque enim salvaverit animam suam, perdet eam: et qui perdiderit, inveniet eam; et G. 247quoniam passuri erant discipuli ejus propter eum, dicebat Judæis: Ecce, ego mitto ad vos prophetas, et sapientes, et doctores, et ex his interficietis, et crucifigetis; et discipulis dicebat, Ante duces et reges stabitis propter me, et ex vobis flagellabunt, et interficient, et persequentur a civitate in civitatem; sciebat igitur et eos qui persecutionem passuri essent, sciebat et eos qui flagellari et occidi haberent propter eum: et non altera de cruce, sed de passione,

Matt. xxiii.

34.

Matt. x. 17,

18.

1 et reprobari, Irenæus ex Marc. viii. 31, et Luc. ix. 22, inseruit, nisi et quidam S. Matthæi Codd. id olim habuerint. GRABE.

i. e. Thinking that if he was Christ, a death of suffering would be inconsistent with his mission. Joh. xii. 34.

3 putanti...aversanti, governed, as GRABE points out, by èreriunoe. The CLERM. MS. has Petro, of which GRABE was not aware in leaving Petrum.

salvare...salvabit. The readings

of the CLERM., AR., Voss. MSS., except
that the latter has salvavit. GRABE and
the earlier EDD. have salvam facere...
inveniet. The text as quoted below is
also in accordance with MSS.

5 avolaret, cf. 1. 62, 212; II. 54, 4.
6 f. 1. dispositio, dréλrev, deficiebat.
7 IRENEUS applies our Lord's words
without formally quoting Scripture.

8 non altera de cruce, i. e. the crux
superior or Horus, of which he had spoken
in the commencement of this period of

4.

MASS. III.

seq.

xviii. 5.

quam passurus esset ipse prior, post deinde discipuli ejus. Erat LIB. III. xix. ergo sermo ejus 1adhortans etiam illos: Nolite timere eos qui occi- GR. III. XX. dunt corpus, animam autem non possunt occidere: timete autem magis eum, qui habet potestatem et corpus et animam mittere in Matt. x. 28. gehennam; et 'servare eas quæ essent ad eum confessiones. Etenim ipse confessurum se promittebat coram Patre eos qui con- Matt. x. 32 fiterentur nomen suum coram hominibus; negaturum autem eos qui negarent eum, 'et confusurum qui confunderentur confessionem Mare. viii. 38. ejus. Et cum hæc ita se habeant, ad tantam temeritatem progressi sunt quidam, ut etiam martyres spernant, et vituperent eos qui propter Domini confessionem occiduntur, et sustinent omnia a Domino prædicta, et secundum hoc conantur vestigia assequi passionis Domini, passibilis martyres facti; quos et concedimus ipsis martyribus. Cum enim inquiretur sanguis eorum, et gloriam consequentur, tunc a Christo confundentur omnes qui inhonoraverunt eorum martyrium.

5. Et ex hoc autem quod Dominus in cruce dixerit: Pater Luc. xxiii.34. dimitte eis, non enim sciunt quid faciunt, longanimitas, et patientia, et misericordia, et bonitas Christi ostenditur, 10ut et ipse pateretur, et ipse excusaret eos qui se male 11tractassent. Verbum enim Dei quod nobis dixit: Diligite inimicos vestros, et orate pro eis qui cos Matt. v. 44. oderunt, ipse hoc fecit in cruce, in tantum diligens humanum 211. genus, ut etiam pro his qui se interficerent, postularet. Si quis autem 12 quasi duorum exsistentium, judicium de his faciat, invenietur multo melior, et patientior, et vere bonus, qui in vulneribus ipsis, et plagis, et reliquis quæ in eum commiserunt, beneficus est, nec memor est in se commissæ malitiæ, eo qui avolavit, nec ullam injuriam, neque opprobrium passus est. Hoc autem idem et illis occurrit, qui dicunt eum putative passum. Si enim non vere passus est, nulla gratia ei, cum nulla fuerit passio: et nos, cum incipiemus vere pati, seducens videbitur, adhortans nos Matt. v. 39.

twelve lines; the words dicit hoc may be considered as still filling out the sense.

1 AR., but CLERM., Voss. adhortantis. 2 Tηpeîv, observare, as well as servare. 3 CLERM. and Voss. omit suo, which the AR. has. The CL. reads confitentur. 4 καὶ ἐπαισχυνθησόμενον τοὺς ἐπαισχυνθέντας τὴν ὁμολογίαν αὐτοῦ.

CL., Voss., AR., FEU. marg.,al. sequi. 6 τοῦ παθητοῦ, Christi sc.

7 οὓς καὶ συγχωροῦμεν τοῖς μάρτυσι, i. e. connumeramus.

8 The AR. copy omits autem.

9 CLERM. and Voss. remitte.

10 GR. ut ipse et; the CL. et ipse, but ut was easily lost in the preceding syllable. Gr. ὥστε ὁ αὐτὸς καὶ ἔπαθεν, καὶ ὁ αὐτὸς παρητήσατο τοὺς κακοποιήσαντας αὐτόν. 11 CL. tract' sunt.

19 ὡσεὶ δύο ὑπαρχόντων, i. e. Χριστῶν.