670 "Quis furor iste novus? quo nunc, quo tenditis" inquit, "Heu miserae cives? non hostem inimicaque castra Argivum, vestras spes uritis. En, ego vester Ascanius!" Galeam ante pedes proiecit inanem, Qua ludo indutus belli simulacra ciebat.

675 Accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum.
Ast illae diversa metu per litora passim

Diffugiunt, silvasque et sicubi concava furtim
Saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque
Mutatae adgnoscunt, excussaque pectore Iuno est.
680 Sed non idcirco flammae atque incendia vires
Indomitas posuere; udo sub robore vivit.
Stuppa vomens tardum fumum, lentusque carinas
Est vapor, et toto descendit corpore pestis,
Nec vires heroum infusaque flumina prosunt.
Tum pius Aeneas umeris abscindere vestem,
Auxilioque vocare deos, et tendere palmas:
"Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum.
Troianos, si quid pietas antiqua labores

685

Respicit humanos, da flammam evadere classi 690 Nunc, Pater, et tenues Teucrum res eripe leto. Vel tu, quod superest, infesto fulmine morti, Si mereor, demitte, tuaque hic obrue dextra." Vix haec ediderat, cum effusis imbribus atra Tempestas sine more furit, tonitruque tremescunt 695 Ardua terrarum et campi; ruit aethere toto

Turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris; Implenturque super puppes; semusta madescunt Robora; restinctus donec vapor omnis, et omnes, Quattuor amissis, servatae a peste carinae. 700 At pater Aeneas, casu concussus acerbo, Nunc huc ingentes, nunc illuc pectore curas Mutabat versans, Siculisne resideret arvis,

Oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.
Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas
705 Quem docuit multaque insignem reddidit arte-
Haec responsa dabat, vel quae portenderet ira
Magna deum, vel quae fatorum posceret ordo —
Isque his Aenean solatus vocibus infit:

"Nate dea, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur; 710 Quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. Est tibi Dardanius divinae stirpis Acestes:

Hunc cape consiliis socium et coniunge volentem ;
Huic trade, amissis superant qui navibus, et quos
Pertaesum magni incepti rerumque tuarum est;
715 Longaevosque senes ac fessas aequore matres,
Et quidquid tecum invalidum metuensque pericli est,
Delige, et his habeant terris sine moenia fessi;
Urbem appellabunt permisso nomine Acestam."
Talibus incensus dictis senioris amici,

720 Tum vero in curas animo diducitur omnes.
Et Nox atra polum bigis subvecta tenebat:
Visa dehinc caelo facies delapsa parentis
Anchisae subito tales effundere voces:

"Nate, mihi vita quondam, dum vita manebat,

725 Care magis, nate, Iliacis exercite fatis,

Imperio Iovis huc venio, qui classibus ignem
Depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est.
Consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes
Dat senior; lectos iuvenes, fortissima corda,
730 Defer in Italiam; gens dura atque aspera cultu
Debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante
Infernas accede domos, et Averna per

alta

Congressus pete, nate, meos. Non me impia namque.
Tartara habent tristes umbrae, sed amoena piorum

735 Concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla

740

Nigrarum multo pecudum te sanguine ducet.

Tum genus omne tuum, et quae dentur moenia, disces.
Iamque vale; torquet medios Nox umida cursus,
Et me saevus equis Oriens adflavit anhelis."

Dixerat, et tenues fugit, ceu fumus, in auras. Aeneas, "Quo deinde ruis? quo proripis?" inquit, "Quem fugis? aut quis te nostris complexibus arcet?" Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignes, Pergameumque Larem et canae penetralia Vestae 745 Farre pio et plena supplex veneratur acerra.

Extemplo socios primumque arcessit Acesten,
Et Iovis imperium et cari praecepta parentis
Edocet, et quae nunc animo sententia constet.
Haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes.
750 Transcribunt urbi matres, populumque volentem
Deponunt, animos nil magnae laudis egentes.
Ipsi transtra novant, flammisque ambesa reponunt
Robora navigiis, aptant remosque rudentesque,
Exigui numero, sed bello vivida virtus.

755 Interea Aeneas urbem designat aratro

Sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam. Esse iubet. Gaudet regno Troianus Acestes, Indicitque forum et patribus dat iura vocatis. Tum vicina astris Erycino in vertice sedes 760 Fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos Ac lucus late sacer additur Anchiseo.

Iamque dies epulata novem gens omnis, et aris
Factus honos; placidi straverunt aequora venti,
Creber et adspirans rursus vocat Auster in altum.
765 Exoritur procurva ingens per litora fletus;

Complexi inter se noctemque diemque morantur.
Ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam
Visa maris facies et non tolerabile nomen,

Ire volunt, omnemque fugae perferre laborem. 770 Quos bonus Aeneas dictis solatur amicis,

Et consanguineo lacrimans commendat Acestae.
Tres Eryci vitulos et Tempestatibus agnam
Caedere deinde iubet, solvique ex ordine funem.
Ipse, caput tonsae foliis evinctus olivae,

775 Stans procul in prora pateram tenet, extaque salsos
Proicit in fluctus ac vina liquentia fundit.
Prosequitur surgens a puppi ventus euntes;
Certatim socii feriunt mare et aequora verrunt.

At Venus interea Neptunum exercita curis 780 Adloquitur, talesque effundit pectore questus: "Iunonis gravis ira nec exsaturabile pectus Cogunt me, Neptune, preces descendere in omnes; Quam nec longa dies, pietas nec mitigat ulla, Nec Iovis imperio fatisque infracta quiescit. 785 Non media de gente Phrygum exedisse nefandis Urbem odiis satis est, nec poenam traxe per omnem; Reliquias Troiae, cineres atque ossa peremptae Insequitur. Causas tanti sciat illa furoris. Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis

790 Quam molem subito excierit; maria omnia caelo
Miscuit, Aeoliis nequiquam freta procellis,
In regnis hoc ausa tuis.

Per scelus ecce etiam Troianis matribus actis
Exussit foede puppes, et classe subegit

795 Amissa socios ignotae linquere terrae.
Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas
Vela tibi, liceat Laurentem attingere Thybrim,
Si concessa peto, si dant ea moenia Parcae."

Tum Saturnius haec domitor maris edidit alti: 800 "Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis,

Unde genus ducis. Merui quoque; saepe furores Compressi et rabiem tantam caelique marisque. Nec minor in terris, Xanthum Simoentaque testor, Aeneae mihi cura tui. Cum Troïa Achilles 805 Exanimata sequens impingeret agmina muris, Milia multa daret leto, gemerentque repleti Amnes, nec reperire viam atque evolvere posset In mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti Congressum Aenean nec dis nec viribus aequis 810 Nube cava rapui, cuperem cum vertere ab imo Structa meis manibus periurae moenia Troiae. Nunc quoque mens eadem perstat mihi; pelle timorem. Tutus, quos optas, portus accedet Averni.

Unus erit tantum, amissum quem gurgite quaeres ; 815 Unum pro multis dabitur caput."

His ubi laeta deae permulsit pectora dictis,
Iungit equos auro genitor, spumantiaque addit
Frena feris, manibusque omnes effundit habenas.
Caeruleo per summa levis volat aequora curru ;
820 Subsidunt undae, tumidumque sub axe tonanti
Sternitur aequor aquis, fugiunt vasto aethere nimbi.
Tum variae comitum facies, immania cete,

Et senior Glauci chorus,. Inousque Palaemon,
Tritonesque citi, Phorcique exercitus omnis;
825 Laeva tenet Thetis, et Melite, Panopeaque virgo,
Nesaee, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque.

Hic patris Aeneae suspensam blanda vicissim
Gaudia pertemptant mentem; iubet ocius omnes
Attolli malos, intendi bracchia velis.

830 Una omnes fecere pedem, pariterque sinistros,

Nunc dextros solvere sinus; una ardua torquent

Cornua detorquentque; ferunt sua flamina classem.