Qui quondam, castra ut Danaum speculator adiret, 350 Ausus Pelidae pretium sibi poscere currus;

Illum Tydides alio pro talibus ausis

Adfecit pretio, nec equis adspirat Achillis.

Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto,
Ante levi iaculo longum per inane secutus,

355 Sistit equos biiuges et curru desilit, atque
Semianimi lapsoque supervenit, et pede collo
Impresso, dextrae mucronem extorquet et alto
Fulgentem tinguit iugulo, atque haec insuper addit:
"En, agros, et, quam bello, Troiane, petisti,
360 Hesperiam metire iacens: haec praemia, qui me
Ferro ausi temptare, ferunt; sic moenia condunt."
Huic comitem Asbyten coniecta cuspide mittit,
Chloreaque Sybarimque Daretaque Thersilochumque
Et sternacis equi lapsum cervice Thymoeten.
365 Ac velut Edoni Boreae cum spiritus alto
Insonat Aegaeo, sequiturque ad litora fluctus,
Qua venti incubuere, fugam dant nubila caelo:
Sic Turno, quacumque viam secat, agmina cedunt
Conversaeque ruunt acies; fert impetus ipsum,
370 Et cristam adverso curru quatit aura volantem.
Non tulit instantem Phegeus animisque frementem ;
Obiecit sese ad currum, et spumantia frenis
Ora citatorum dextra detorsit equorum.
Dum trahitur pendetque iugis, hunc lata retectum
Lancea consequitur, rumpitque infixa bilicem
Loricam, et summum degustat vulnere corpus.
Ille tamen clipeo obiecto conversus in hostem
Ibat, et auxilium ducto mucrone petebat,
Cum rota praecipitem et procursu concitus axis
380 Impulit effunditque solo, Turnusque secutus
Imam inter galeam summi thoracis et oras

Abstulit ense caput, truncumque reliquit harenae.
Atque ea dum campis victor dat funera Turnus,
Interea Aenean Mnestheus et fidus Achates
385 Ascaniusque comes castris statuere cruentum,
Alternos longa nitentem cuspide gressus.
Saevit, et infracta luctatur arundine telum
Eripere, auxilioque viam, quae proxima, poscit;
Ense secent lato vulnus, telique latebram
390 Rescindant penitus, seseque in bella remittant.
Iamque aderat Phoebo ante alios dilectus Iapyx
Iasides, acri quondam cui captus amore
Ipse suas artes, sua munera, laetus Apollo
Augurium citharamque dabat celeresque sagittas.
395 Ille, ut depositi proferret fata parentis,

Scire potestates herbarum usumque medendi
Maluit et mutas agitare inglorius artes.

Stabat acerba fremens, ingentem nixus in hastam Aeneas, magno iuvenum et maerentis Iuli 400 Concursu, lacrimis immobilis. Ille retorto Paeonium in morem senior succinctus amictu, Multa manu medica Phoebique potentibus herbis. Nequiquam trepidat, nequiquam spicula dextra Sollicitat prensatque tenaci forcipe ferrum. 405 Nulla viam Fortuna regit, nihil auctor Apollo Subvenit; et saevus campis magis ac magis horror Crebrescit, propiusque malum est. Iam pulvere caelum Stare vident, subeuntque equites, et spicula castris Densa cadunt mediis; it tristis ad aethera clamor Bellantum iuvenum et duro sub Marte cadentum. Hic Venus, indigno nati concussa dolore, Dictamnum genetrix Cretaca carpit ab Ida, Puberibus caulem foliis et flore comantem Purpureo; non illa feris incognita capris

415 Gramina, cum tergo volucres haesere sagittae.
Hoc Venus, obscuro faciem circumdata nimbo,
Detulit; hoc fusum labris splendentibus amnem
Inficit, occulte medicans, spargitque salubres
Ambrosiae sucos et odoriferam panaceam.
420 Fovit ea vulnus lympha longaevus Iapyx

425

Ignorans, subitoque omnis de corpore fugit Quippe dolor, omnis stetit imo vulnere sanguis. Iamque secuta manum, nullo cogente, sagitta Excidit, atque novae rediere in pristina vires. "Arma citi properate viro! quid statis?" Iapyx Conclamat, primusque animos accendit in hostem. "Non haec humanis opibus, non arte magistra Proveniunt, neque te, Aenea, mea dextera servat; Maior agit deus atque opera ad maiora remittit." 430 Ille avidus pugnae suras incluserat auro

Hinc atque hinc, oditque moras, hastamque coruscat. Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo est, Ascanium fusis circum complectitur armis, Summaque per galeam delibans oscula fatur: "Disce, puer, virtutem ex me verumque laborem, Fortunam ex aliis. Nunc te mea dextera bello Defensum dabit, et magna inter praemia ducet; Tu facito, mox cum matura adoleverit aetas, Sis memor, et te animo repetentem exempla tuorum. 440 Et pater Aeneas et avunculus excitet Hector."

Haec ubi dicta dedit, portis sese extulit ingens, Telum immane manu quatiens; simul agmine denso Antheusque Mnestheusque ruunt, omnisque relictis Turba fluit castris. Tum caeco pulvere campus 445 Miscetur, pulsuque pedum tremit excita tellus. Vidit ab adverso venientes aggere Turnus,

Videre Ausonii, gelidusque per ima cucurrit

Ossa tremor; prima ante omnes Iuturna Latinos Audiit adgnovitque sonum, et tremefacta refugit. 450 Ille volat, campoque atrum rapit agmen aperto. Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus

It mare per medium; miseris, heu, praescia longe Horrescunt corda agricolis; dabit ille ruinas Arboribus, stragemque satis; ruet omnia late; 455 Ante volant, sonitumque ferunt ad litora venti: Talis in adversos ductor Rhoeteius hostes Agmen agit; densi cuneis se quisque coactis Agglomerant. Ferit ense gravem Thymbraeus Osirim, Arcetium Mnestheus, Epulonem obtruncat Achates, 460 Ufentemque Gyas; cadit ipse Tolumnius augur, Primus in adversos telum qui torserat hostes. Tollitur in caelum clamor, versique vicissim Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros. Ipse neque aversos dignatur sternere morti, 465 Nec pede congressos aequo nec tela ferentes Insequitur; solum densa in caligine Turnum Vestigat lustrans, solum in certamina poscit.

Hoc concussa metu mentem Iuturna virago Aurigam Turni media inter lora Metiscum 470 Excutit, et longe lapsum temone relinquit; Ipsa subit, manibusque undantes flectit habenas, Cuncta gerens, vocemque et corpus et arma Metisci. Nigra velut magnas domini cum divitis aedes Pervolat et pennis alta atria lustrat hirundo, 475 Pabula parva legens nidisque loquacibus escas, Et nunc porticibus vacuis, nunc umida circum Stagna sonat: similis medios Iuturna per hostes Fertur equis, rapidoque volans obit omnia curru; Iamque hic germanum, iamque hic ostentat ovantem, 480 Nec conferre manum patitur; volat avia longe.

Haud minus Aeneas tortos legit obvius orbes,
Vestigatque virum et disiecta per agmina magna
Voce vocat. Quotiens oculos coniecit in hostem
Alipedumque fugam cursu temptavit equorum,
485 Aversos totiens currus Iuturna retorsit.

Heu, quid agat? Vario nequiquam fluctuat aestu,
Diversaeque vocant animum in contraria curae.
Huic Messapus, uti laeva duo forte gerebat
Lenta, levis cursu, praefixa hastilia ferro,
490 Horum unum certo contorquens derigit ictu.
Substitit Aeneas, et se collegit in arma,

Poplite subsidens; apicem.tamen incita summum
Hasta tulit, summasque excussit vertice cristas.
Tum vero adsurgunt irae; insidiisque subactus,
495 Diversos ubi sentit equos currumque referri,
Multa Iovem et laesi testatus foederis aras,
Iam tandem invadit medios, et Marte secundo
Terribilis saevam nullo discrimine caedem
Suscitat, irarumque omnes effundit habenas.

500

Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes
Diversas, obitumque ducum, quos aequore toto
Inque vicem nunc Turnus agit, nunc Troïus heros,
Expediat? Tanton' placuit concurrere motu,
Iuppiter, aeterna gentes in pace futuras?

505 Aeneas Rutulum Sucronem, ea prima ruentes
Pugna loco statuit Teucros haud multa morantem,
Excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum
Transadigit costas et crates pectoris ensem.

Turnus equo deiectum Amycum fratremque Diorem, 510 Congressus pedes, hunc venientem cuspide longa, Hunc mucrone ferit curruque abscisa duorum Suspendit capita, et rorantia sanguine portat. Ille Talon Tanaimque neci fortemque Cethegum,