Nec prius amissam respexi animumque reflexi,
Quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacrātam
Vēnimus; hic demum collectis omnibus ūna.

Defuit, et comitēs nātumque virumque fefellit. 745 Quem non incūsāvī āmēns hominumque deōrumque, Aut quid in eversā vīdi crūdēlius urbe?

Ascanium Anchisenque patrem Teucrōsque Penātēs
Commendō sociis et curva valle recondō;

Ipse urbem repetō et cingor fulgentibus armis.
750 Stat cāsūs renovāre omnēs, omnemque reverti
Per Trōiam, et rūrsus caput obiectare periclis.
Principiō mūrōs obscūraque līmina portae,
Qua gressum extuleram, repetō, et vestigia retrō
Observata sequor per noctem et lūmine lūstrō.
755 Horror ubique animōs, simul ipsa silentia terrent.
Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,

Mē referō. Inruerant Danai, et tectum omne tenebant
Ilicet ignis edax summa ad fastīgia ventō
Volvitur; exsuperant flammae, furit aestus ad aurās.
760 Procedō et Priami sēdēs arcemque revisō.

Et iam porticibus vacuis Iūnōnis asylō
Custōdēs lecti Phoenix et dīrus Ulixēs

Praedam adservābant. Huc undique Trōïa gaza
Incensis erepta adytīs, mēnsaeque deōrum,

765 Crātērēsque auro solidi, captivaque vestis

Congeritur. Pueri et pavidae longō ōrdine mātrēs
Stant circum.

Ausus quin etiam võcēs iactāre per umbram
Implēvi clamōre vias, maestusque Creūsam

770 Nequiquam ingemināns iterumque iterumque vocavi.
Quaerenti et tectis urbis sine fine furenti
Infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae
Visa mihi ante oculos et nōta maior imāgō.

Obstipui, steteruntque comae et võx faucibus haesit. 775 Tum sic adfāri et cūrās his demere dictis:

"Quid tantum însãnō iuvat indulgere dolōrī,
O dulcis coniunx? non haec sine numine dīvum
Eveniunt; nec te hinc comitem asportare Creūsam
Fãs aut ille sinit superi regnator Olympi.

780 Longa tibi exsilia, et vāstum maris aequor arandum,
Et terram Hesperiam venics, ubi Lýdius arva
Inter opima virum lēnī fluit āgmine Thỹbris:
Illic rēs laetae regnumque et rēgia coniunx
Parta tibi. Lacrimās dīlēctae pelle Creūsae:
785 Non ego Myrmidonum sēdēs Dolopumve superbās
Aspiciam, aut Grãis servitum mātribus ībō,
Dardanis, et divae Veneris nurus;

790

795

Sed mē māgna deum Genetrix his detinet ōris.
Iamque vale, et nati serva communis amorem."

Haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem Dicere deseruit, tenuesque recessit in aurās. Ter cōnātus ibi collo dare bracchia circum; Ter frustra comprensa manus effugit imagō, Pār levibus ventis volucrique simillima somnō. Sic demum socios consumptā nocte revisō. Atque hic ingentem comitum adfluxisse novōrum Invenio admiráns numerum, matresque, virōsque, Collectam exsiliō pūbem, miserābile vulgus. Undique convenēre, animis opibusque parāti, 800 In quascumque velim pelagō deducere terrās. Iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae Ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant Limina portarum, nec spēs opis ūlla dabātur; Cessi et sublātō montēs genitōre petivi.

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

5

10

15

20

LIBER TERTIUS

Postquam res Asiae Priamique evertere gentem
Immeritam visum superis, ceciditque superbum
Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia,
Diversa exsilia et desertas quaerere terras
Auguriis agimur divum, classemque sub ipsa
Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae,
Incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur,

Contrahimusque viros. Vix prima inceperat aestas,
Et pater Anchises dare fatis vela iubebat :

Litora cum patriae lacrimans portusque relinquo
Et campos, ubi Troia fuit. Feror exsul in altum
Cum sociis natoque Penatibus et magnis dis.

Terra procul vastis colitur Mavortia campis
Thraces arant-acri quondam regnata Lycurgo,
Hospitium antiquum Troiae sociique Penates,
Dum Fortuna fuit. Feror huc, et litore curvo
Moenia prima loco, fatis ingressus iniquis,
Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.
Sacra Dionaeae matri divisque ferebam
Auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem
Caelicolum regi mactabam in litore taurum.
Forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo

25

30

35

40

Virgulta et densis hastilibus horrida myrtus.
Accessi, viridemque ab humo convellere silvam
Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,
Horrendum et dictu video mirabile monstrum.
Nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos
Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae
Et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror
Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
Rursus et alterius lentum convellere vimen

Insequor et causas penitus temptare latentes;
Ater et alterius sequitur de cortice sanguis.

Multa movens animo Nymphas venerabar agrestes
Gradivumque patrem, Geticis qui praesidet arvis,
Rite secundarent visus omenque levarent.

Tertia sed postquam maiore hastilia nisu

Aggredior genibusque adversae obluctor harenae — Eloquar, an sileam?-gemitus lacrimabilis imo. Auditur tumulo, et vox reddita fertur ad aures "Quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto; Parce pias scelerare manus. Non me tibi Troia Externum tulit, aut cruor hic de stipite manat. Heu! fuge crudeles terras, fuge litus avarum. 45 Nam Polydorus ego. Hic confixum ferrea texit Telorum seges et iaculis increvit acutis."

Tum vero ancipiti mentem formidine pressus Obstipui, steteruntque comae et vox faucibus haesit. Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno 50 Infelix Priamus furtim mandarat alendum Threicio regi, cum iam diffideret armis

55

Dardaniae cingique urbem obsidione videret.
Ille, ut opes fractae Teucrum, et Fortuna recessit,
Res Agamemnonias victriciaque arma secutus,
Fas omne abrumpit; Polydorum obtruncat, et auro

FRIEZE'S AENEID - 6

Vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames? Postquam pavor ossa reliquit, Delectos populi ad proceres primumque parentem Monstra deum refero, et, quae sit sententia, posco. 60 Omnibus idem animus, scelerata excedere terra, Linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros. Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens Aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae, Caeruleis maestae vittis atraque cupresso,

65

70

75

Et circum Iliades crinem de more solutae;
Inferimus tepido spumantia cymbia lacte
Sanguinis et sacri pateras, animamque sepulcro
Condimus, et magna supremum voce ciemus.

Inde, ubi prima fides pelago, placataque venti
Dant maria et lenis crepitans vocat auster in altum,
Deducunt socii naves et litora complent.

Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt. Sacra mari colitur medio gratissima tellus Nereidum matri et Neptuno Aegaeo, Quam pius Arcitenens oras et litora circum Errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit, Immotamque coli dedit et contemnere ventos. Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu Accipit. Egressi veneramur Apollinis urbem. 80 Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, Vittis et sacra redimitus tempora lauro,

85

Occurrit; veterem Anchisen adgnoscit amicum.
Iungimus hospitio dextras, et tecta subimus.
Templa dei saxo venerabar structa vetusto :
"Da propriam, Thymbrace, domum; da moenia
fessis

Et genus et mansuram urbem; serva altera Troiae
Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli.