et ecclesiasticae, consuetudo et praxis ab Ecclesia recepta.-4.° Decreta, seu Canones scripti et conditi a conciliis et summis Pontificibus, cum Canones auctoritate Pontificia nixi, sint propria et intranea principia, ex quibus canonista concludit.-5.o Jus civile Rom., cujus notitia est summe, et simpliciter necessaria ad intelligendum jus Canonicum, prout hodie in scholis et tribunalibus ecclesiasticis practicatur.-6. Hunc etiam pertinent dicta, et sententiae Patrum, philosophorum praesertim ethicorum, auctoritas historicorum, ratio naturalis, vel ex legibus elicita, aut in eis fundata.

22. Q. II. Quomodo Canonistae ex his principiis argumententur?

R. 1.° Allegando textum juris, quo res positive probetur; nam erubescimus sine lege, aut Canone loqui (Nov. 18. c. 5.); et ideo ab auctoritate negativa in jure validum est argumentum.-2.° A specie facti, vel a ratione legis aut canonis.—3.o A sensu contrario, dummodo non sequatur correctio jurium, poena, iniquitas, vel alium absurdum.-4. Ab exceptione ad regulam firmandam in casibus non exceptis.-5.° Denique a regulis juris, et axiomatibus in jure receptis, aliisque hujusmodi, ut a paritate, identitate rationis, a congrua et subtili interpretatione, a casu vero ad fictum, a connexis, a tacito ad expressum, et econtra, a causa ad effectum, etc. Subtilitates autem dialecticae cavendae sunt, v. g. an definitio sit rigorosa, an membra univoca, etc. Cetera de his vide in Controversiis nostris civilibus, et pro facilitate observa praxim et modum in jure versatorum.

23. Q. III. An in jure Can. reperiatur aliqua antinomia, seu contrarietas legum, aut canonum?

R. 1. In diversis partibus juris canonici non est dubium multa contraria reperiri, et tunc locus est regulae: Lex posterior derogat priori (l. fin. ff. de const. princip.), atque ita decreto Gratiani derogatur per Decretales Gregorianas, his per lib. Sextum, huic per Clementinas, et his omnibus per Conc. Trid. et alias Constitutiones pontificias posteriores, modo certae sint.-2.° In eadem parte, seu compilatione ejusdem Pontificis non facile admittenda est contrarietas (arg. l. 2. §. contrarium C. de V. J. E.); ne idem juris conditor in eodem opere sibi contradicat. Unde cum correctio jurium sit odiosa, omni possibili modo jura invicem concilianda sunt (l. 26. 27. 28. ff. de LL.); nisi expresse canon unus corrigat alterum, sicut c. 2. et 3. de censibus in 6.

24.Q. IV. Quis si usus juris Canonici praesertim in concursu juris civilis? R. Pro hoc tradi seqq. regulas: 1. Si agitur de materia spirituali et ecclesiastica, in utroque foro decisio, fieri debet ex jure Can., non attento civili, v. g. de sacramentis, beneficiis, decimis, etc. (tota dist. 10. et 96. c. 2. de Judic.); nam de rebus spiritualibus disponere est solius potestatis ecclesiasticae, non vero politicae, quae ultra materiam profanam se non extendit.-2. Si agitur de personis ecclesiasticis, vel ecclesiis, seu locis religiosis, in utroque foro attendi debet solum jus canonicum (c. Ecclesia 10. de Const.), ibi: Nos attendentes, quod laicis, etiam religiosis, super Ecclesiis et personis ecclesiasticis nulla sit attributa facultas, quos obsequendi manet necessitas, non auctoritas imperandi ; nam nulla jurisdictio laicis competit in ecclesias et personas ecclesiasticas. Quod verum est, etsi leges civiles contineant aliquem favorem, attamen mixtum mandato, obligatione et jurisdictione, ne praetextu favoris jurisdictio laica exerceatur in Clericos et Ecclesias (uti l. 14. C. de SS. Eccl., l. 47. C. de Episc. et Cler., etc.); at si leges civiles merum favorem Clericis vel Ecclesiis concedant absque ulla jurisdictionis et obligationis specie, deficiente jure canonico, servandae erunt in utroque foro (uti Auth.

а

ingressi, et siqua mulier. C. de SS. Eccl., etc.); nam favor et beneficium cuique extraneo, etiam non subdito, concedi potest.-3.a Si in quacumque materia, etiam profana, agitur de conscientia et peccato, in utroque foro observari debet jus canonicum, non vero civile ab illo discordans; nam disponere circa ea, quae salutem animae tangunt, est solius potestatis spiritualis (cap. 6. de M. et O., extrav. 1. eod, inter com.). Sic praescriptio cum mala fide reprobatur cap. fin. de praescript. et per cap. fin. de sepult. haeredes secundum vires haereditatis tenentur exonerare conscientiam defuncti, qui ex delicto damnum intulit contra lib. un. C. ex delicto defuncti, quae non obligat haeredes ad satisfaciendum, nisi in quantum ex delicto, ut furto, aliquid ad eos pervenit.-4. Si jus canonicum et civile disponant in materia profana, ubi non tangitur ratio conscientiae et peccati, quodlibet jus, etsi contrarium sit, in suo foro observandum est, v. g. circa solemnitates testamentorum, contractuum, poenarum, etc.; nam in tali materia potestates istae decretae sunt, et una non subordinatur alteri (can. 8. d. 10. et can. 6. d. 96.); ubi Nicolaus Papa ait: cum ad verum ventum est, ultra sibi nec Imperator jura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen imperatorium usurpavit.-5. Si in materia profana jus civile vel nihil, vel dubie disponit, jus vero canonicum clare, sequenda est dispositio juris canonici et econtra, Nov. 83. c. 1. et cap. 1. et 2. de N. O. N. ; ubi in cap. 1. ponitur celeberrimus et quotidianus textus: Sicut leges non dedignantur sac. Canones imitari, ita et sacrorum statuta Canonum principum constitutionibus adjuvantur. Unde Bald, in Proem, decr. num. 2. ait: Juris Canonici sanctitatem juris civilis sublimitate decorari, et juris civilis majestatem Canonum auctoritate firmari.

§. VI.

a

De modo citandi, et discendi Jus Canonicum.

25. Q. I. Quomodo citetur aliquis textus ex Decreto Gratiani?

Ante resp. nota tres esse partes Decreti. Prima continet 101. distinctiones, divisas in capitula seu canones. Secunda continet causas 36. quae dividuntur in quaestiones, et hae in capita, seu canones. In causa 33. q. 3. intermiscetur tractatus de poenitentia, divisus in 7, distinctionis. Tertia pars continet 5. distinctiones de consecratione, subdivisas in capitula seu canones.

R. 1.° Decreti prima pars citatur allegato capitulo et distinctione, sive capitulum seu canon allegetur primo sive ultimo loco, sive per initiale vocabulum, sive per numerum, sive per utrumque; v. g. Can. erit. d. 4., vel Can 2. dist. 4., vel' c. erit 2. d. 4., vel c. 2. erit. d. 4., vel d. 4. c. grit. hoc est, in prima parte Decreti, distinctione quarta, canone seu capite quod incipit ab hoc verbo Erit.-2.° Decreti secunda pars citatur allegato capite, seu Canone, causa et quaestione, v. g. c. audi 11. q. 3., vel 11. q. 3. c. 21. audi, hoc est, in secunda parte decreti causa undecima, quaestione tertia, et Canone vigesimo primo incipiente, audi; ubi adverte, quod numerus sive romanus, sive barbarus hodie usitatus praecedens litteram q semper significet causam. In citatione causae trigesimae tertiae, quaestionis tertiae, plerumque omittitur numerus causae et quaestionis, allegato solum canone et distinctione cum addito de poenitentia, v.g. c. multi, de poenit. d. 2., hoc est, in causa 33. q. 3. de poenitentia, distinctione secunda, Canone seu capite incipiente: multi.-3.o Decreti tertia pars citatur, sicut prima, sed cum

:

addito de consecratione, v. g. c. panis, 39. de consecr. d. 2, vel de consecr. d. 2. c. 39, hoc est, in tertia parte Decreti de consecratione, distinctione secunda, capite 39., incipiente: panis.

26. Q. II. Quomodo citentur textus ex reliquis partibus Juris Canonici ?

R. Decretales Gregorianae citantur allegato capite et titulo, et olim addebatur X. vel x., hoc est extra, non quod textus sit ex constitutionibus extravagantibus, sed extra decretum Gratiani, v. g. c. Qualiter, de pactis, vel c. 2, de pactis, vel c. 2. X. de pactis, hoc est, in decretalibus Gregorianis sub titulo de pactis, capite secundo incipiente: Qualiter. Ceterae partes eodem modo citantur cum hac differentia, quod liber VI, significetur per hoc additum in 6., hoc est, libro sexto; Clementinae per initialem voculum Clem., hoc est, Clementina, puta constitutione. Si textus est Joannis XXII. additur nomen hujus Papae; si vero textus est ex Extravagantibus communibus, additur: inter communes. Accipe singulorum exempla: c. 2. de pactis in 6., hoc est, in libro sexto Decretalium sub tit. de pactis. Clem. Abbates, de rescr. vel Clem. I. de rescr., hoc est, Clementina prima incipiente Abbates sub titulo de rescriptis; seu in Clementinis constitutionibus sub titulo de rescriptis. Cap. 1. Extrav. Execrabilis Joann. XXII. de praebend., hoc est, in Extravagante, puta constitutione, Joannis XXII. incipiente: Execrabilis, sub titulo de praebendis Extrav. un. Dispendiis, de postul. inter comm., hoc est, Extravagante unica inter communes, incipiente Dispendiis, sub titulo de postulatione, seu in Extravagantibus communibus sub titulo de postulatione, cap. unico incipiente Dispendiis. Bullae extra Corpus Juris allegari solent per initiale vocabulum cum nomine Pontificis, si opus est, addito paragrapho, versiculo, die et anno, v. g. Gregorius XIV. constitutione incipiente Onus Apostolicae 1591. 13. Martii, vel Constit. Gregor. XIV. incip., etc.

27. Q. III. Quomodo incipientes studere Juri, vel alii ignari, qui proprium cujusque tituli locum nesciunt, facile in praxi quamlibet citationem invenire possint? R. Hoc modo: 1. secundum allatam instructionem videatur, an textus sit ex Decretalibus Gregorianis, an ex libro Sexto, Clementinis, aut Extravagantibus: 2. inspiciatur titulus, a qua littera alphabetica incipiat, et mox quaeratur in indice in fine operis.

28. Q. IV. Quis modus citandi jus civile ?

R. Institutiones citari allegato pr., hoc est, principio, vel §. et quandoque versiculo cum titulo, v. g. §. 1. mandantis in de mandato, vel Inst. de mandat. §. 1., hoc est, in Institutionibus sub titulo de mandato §. 1. incipiente: mandantis.-Pandectae citantur allegata lege, titulo et ff. aut D. seu pandectis, aut digestis, v. g. l. 7. §. 4. sed cum ff. de pactis, vel D. de pactis 1. juris gentium §. sed cum, hoc est, in pandectis sub titulo De pactis, lege septima incipiente: Juris gentium, paragrapho quarto incipiente: Sed cum.- Codex eodem modo citatur praeterquam quod ponatur majuscula C. quae Codicem significat, et quandoque loco legis citatur authentica minusculis inserta, v. g. l. 12. privilegia pr. C. de sacr. Eccl. vel ̊C. de sacr. Eccl. l. 12. pr., hoc est, in Codice subtitulo de sacr. Ecclesiis, lege duodecima incipiente: privilegia, in principio: et auth, cassa C. de sacr. Eccl., hoc est, authentica incipiente: cassa in Codice sub titulo de sacrosanctis Ecclesiis. -Authenticum, seu volumen novellarum constitutionum citatur allegata collatione, titulo et capite; hodie autem brevius allegato numero novellae v. g. in auth. de nuptiis coll. 4. c. 1. duo igitur, vel brevius nov. 22. c. 1., hoc est, in authentico sub titulo de nuptiis, cap. 1. incipiente: duo agitur, vel novella

22. c. 1.-Libri feudales citantur allegato titulo, vel numero tituli, et capite, et quandoque §. vel versiculo, cum numero libri, v. g. lib. 1. F. vel FF. tit 7. c. un., hoc est, in libro primo feudorum titulo septimo, capite unico de natura feudi. Ceterum ut citationem ex Institutionibus, pandectis, et codice (in aliis enim non est difficultas) facile invenias, consule indices secundum instructionem praecedenti quaestione datam, donec seriem titulorum perspectam habeas.

29. Q. V. Quis modus discendi jus Canonicum?

Licet pro varietate talentorum et animorum possit esse varius, tamen ut ordinate discatur:

R. Sequentia utiliter observari posse: 1.° faciendum est systema generale materiarum totius juris Canonici, tum ut generaliter, et quasi in confuso sciatur quid in quolibet loco tractetur; tum ut excitata memoria promptitudo quidlibet faciliter in juri reperiendi acquiratur ; tum denique ut a generali et confusa notitia felicior sit progressus ad specialem et distinctam scientiam.-2.° legendus est aliquis auctor, qui methodo doctrinali et plana materiam cujuslibet tituli pertractet sine magnis ambagibus et argumentis coacervatis ad disputandum, tum ut sciatur quid in puncto juris tenendum sit, tum ne magis utilia per inutilia impediantur. Moderatae tamen disputationes permittuntur, imo suadentur iis, qui sufficienter doctrinalibus sunt imbuti, cum exercitium disputandi ad diligentius legendum et inquirendum inducat.—3.o intellecta doctrina tituli, ad fontem recurrendum est, et singula capitula tituli cum casibus ibi relatis evolvenda, praesertim glossa, vel alio interprete adhibito; uti et specialiter excerpendae erunt illae sententiolae, quae instar maximarum capitulis interseri solent; v. g. c. 2. de Const. Rem., quae culpa caret, in damnum vocari non convenit. Valent enim ad decisionem plurium materiarum.-4.° faciendae sunt crebrae reflexiones antea lectorum, et gradatim a titulo ad titulum sine saltu procedendum.

Synopsis Decreti Gratiani.

30. Prima pars Decreti dividi potest in quinque principales notas: in prima notabis, quod a dist. 1. usque ad 24. agatur de juribus, puta de jure naturali, divino, gentium, civili, constitutionibus principum, Canonico, consuetudine, Conciliis, Epistolis decretalibus, de ministris, seu exequutoribus Sar. Canonum, praeeminentia, ordinatione, et examine, ac probitate ordinandorum.-In secunda notabis, quod a dist. 25. usque ad 50. agatur de tredecim regulis, seu praeceptis Apostolicis oportet Episcopum esse sine crimine, unius uxoris virum (ubi multum de continentia Clericorum), non vinolentum, prudentem, in litteris et negotiis versatum, ornatum honestate interiori et exteriori, hospitalem, pudicum, doctorem, non percussorem, non litigiosum, non cupidum, domui suae bene praepositum, non neophytum ; quae capitula recapitulantur in d. 49. et in seq. d. 50. subditur de lapsu et reparatione Clericorum.-In tertia notabis, quod a d. 51. usque ad 60. agatur de irregularibus et non admittendis ad Ordines, uti sunt curiales et obligati ad ratiocinia, per saltum promoti, servi, corpore vitiati, bigami, illiterati, publice poenitentes, illegitimi, in aegritudine baptizati, monachi sine consensu proprii Abbatis.—In quarta notabis, quod a d. 60. usque ad 94. agatur de electione Clericorum ad dignitates, eorum ordinatione, litteris, aliisque requisitis ordinandorum, temporibus ordinationum, de vita et honestate Clericorum.-In

quinta notabis, quod a d. 94. usque ad ultimam agatur de Legatis Apostolicis, delegatis praesulum, principibus laicis, litteris scribendis et subscribendis, Primatibus, pallio Archiepiscopali, et tandem ue in una Provincia plures sint Metropolitani.

Secunda pars decreti continet graviores causas 36. circa varia delicta, judicia, Episcopos, Clericos, monachos, et ultimo a causa 27. circa sponsalia et matrimonia. In seqq. catalogo asignatur materia cujusque causae: prior numerus denotat causam, posterior vero quot quaestiones sint in illa causa.