SECULA IV-V, ANNUS 401.

ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ

ГРИГОРІOY

ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ

ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ.

S. P. N. GREGORII

EPISCOPI NYSSENI

OPERA QUÆ REPERIRI POTUERUNT OMNIA.

(Ed. Moreli. 1638.)

NUNC DENUO CORRECTIUS ET ACCURATIUS EDITA ET MULTIS AUCTA.

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHECA CLERI UNIVERSE,

SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIÆ ECCLESIASTICÆ RAMOS Editore.

TOMUS SECUNDUS.

VENEUNT TRIA VOLUMINA 33 FRANCIS GALLICIS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IN VIA DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETIE PARISIORUM VULGO D'ENFER
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA,

1863

SECULA IV-V, ANNUS 401.

ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XLV CONTINENTUR.

Quæ slellula prænotantur, ea nune primum inter opera Gregorii Nysseni comparent.

:

S. GREGORIUS, NYSSENUS EPISCOPUS.

Monitum in scripta nonnulla quæ in duplici editione Gregorii Nysseni deerant et huic novissimæ accedunt.

S. GREGORII NYSSENI SCRIPTA DOGMATICA.

Oratio catechetica magna.

De Pythonissa ad Theodosium episcopum.

Quod non sint tres Dii, ad Ablabium.

De fide ad Simplicium.

Contra fatum, disputatio cum ethnico philosopho.
Tractatus adversus Græcos.

De anima.

Epistola canonica ad Letoium Melitinensem.

col. 9

11

107

115

135

145

175

187

221

Epistola ad Petrum Sebastenum cum Petri rescripto.
Contra Eunomium libri duodecim.

237

243

* Adversus Apollinarem, interprete et scholiaste Laur. Zacagnio. Adversus eumdem.

1123

1269

* Adversus Arium et Sabellium, ex nupera editione Romana.

* De Spiritu sancto adversus Pneumatomachos Macedonianos. Variorum notæ.

1275

1301

1335

256348

Parisiis. Ex Typis J.-P. MIGNE.

IN GREGORII NYSSENI SCRIPTA NONNULLA QUÆ IN DUPLICI EDITIONE OPERUM S. PATRIS DEERANT (a).

1. Editis jamdudum Gregorii Nysseni Operibus, A tur; cum verba illa Chrysostomi pannum esse huic

plurima nunc demum fit accessio: quod quidem superius de S. Gregorio Nazianzeno disserentes præmonuimus. Primum itaque sancti Patris Antirrheticum librum adversus Apollinarem proferimus, quem sæculo proxime elapso ex septingentorum circiter annorum codice Vaticano, Romæ in lucem protulit cum aliis ejusdem Nysseni episcopi scriptis v. cl. Laurentius Alexander Zacagnius (1). Præclarum hujusmodi opus vetustis Ecclesiæ scriptoribus memoratum videas, Leontio videlicet Byzantino (2), Joanni Damasceno (3), Euthymio Zigabeno (4), necnon in Actis sextæ synodi act. x (5), ut mittamus Nicephorum (6). Quo vero tempore Antirrheticum scripsit Nyssenus, haud est exploratum. Si editorem audias (7), opus istud elucubraverit sanctus Pater ante Apollinaris obitum, quem circa æræ Christianæ annum 380 accidisse putant. Nonnullos præterea dicendi modos pluribus explanat idem vir eruditus, qui non admodum exercitatis in Nysseni scriptis pervolutandis aliquid negotii facessere valeant: ut propterea ipsum hac de re consulere juverit.

II. Antirrheticum excipiunt Testimonia adversus Judæos, quæ Latine tantum ex Laurentii Sifani versione olim edita fuerant. Ea vero ex duobus Vaticanis codicibus invicem collatis vulgavit idem Zacagnius (8). De hujusce operis integritate nonnulli eo nomine dubitarunt, quod sub ejus finem

Nysseni operi assutum, ex Vaticano codice num. 1907 plane constet.

III. Sequuntur Orationes duæ (10), quarum prior est Homilia 1 in sanctum Stephanum protomartyrem, ex ms. Vaticano num. 446 descripta: siquiprodierat. Orationem vero posteriorem De Spirits dem Homilia jampridem inter opera Nysseniana

sancto, quæ antea ex Francisci Zini versione Latine tantum exstabat, nactus est editor in tribus codicibus Vaticanis, eamque nova interpretatione donavit.

num.

IV. His porro subjiciuntur Epistolæ XXII, quarum quindecim priores hausit ex codice Vaticano B 424 laudatus Zacagnius: septem autem posteriores e vetere libro membranaceo bibliotheca Medicea primus in lucem eduxit vulgavitque Florentiæ, anno 1731, v. cl. Joannes Baptista Caraciolus qui præterea epistolas a Zacagnio editas cum eodem codice Mediceo elegantibus litteris exarato contulit, pluribusque in locis emendavit. Nostra itaque interesse duximus, viri eruditissimi adnotata singulis subjicere epistolis, quas propterea multo emendatiores quam in Zacagnii edito exhibemus.

V. Sermonem, seu potius epistolam, De dirinitale, ad Evagrium monachum, quæ inter Nazianzeni opera circumfertur (11), cum virorum doctorum sententiam, tum mss. codicum veterumque scriptorum

citetur Chrysostomus qui post Nysseni ætatem cla- C auctoritatem secuti, Nysseno vindicamus. Nam ruit, in illud Joan. xix, 34, Statim exivit sanguis et aqua. Verum (9) non est cur amplius hoc opus Nysseno abjudicent, si eo tantum argumento nitan(1) Zac., Collect. mon. vet. Eccl. Gr. p. 123-287. (2) Leont. lib. De sect. act. 8, Bibl. PP. Paris. 1644. tom. XI, pag. 526. Id. lib. 1, contra Nestor. et Eutych. tom I. Thes. Canis. pag. 552.

(3) J. Dam. De duab. vol. § 35. Opp. t. I. p. 548. (4) Euthym. Panopl. part. 11, tit. 13 et 15 (Patr. zom. CXXX).

utrumque Gregorium, librariorum sive dolo, sive
incuria, sæpe fuisse confusos haud est incomper-
tum. Petavius enimvero vir doctissimus locum re-
(5) Concil. tom. VII, pag. 822 edit. Ven. Labb.
(6) Niceph. Hist. eccl. lib. xi, cap. 19.
(7) Zacagn. Præfat. § 19, pag. 19 seqq.
(8) Id. l. c., pagg. 288-299.
(9) Id. l. c., § 31, pag. 38.
(10) Id. I. c., pagg. 330-353.

(11) Gr. Naz. Orat. XLV, Opp. t. I, p. 717 seqq.

(a) Veterum Patrum Bibliotheca, VI, Proleg. pag. XIV.

citans ex eodem sermone (12) Vere quidem A cum Francisci Zini versione superiore sæculo in

istud, inquit, in Oratione XLV, supposititius Gregorius. Ut enim Gregorii illius Nazianzeni gerinanam esse non putem, cogit tumstilt. dissimilitudo, tum pedestris illius ac plebeius sermo, minimeque Nazianzçi elegentiam et granditatem redolens Quid quod neque Nicetas eamdem Orationem tanquam Nazianzeni fetum agnovisse videtur, qui eam videlicet in suis commentariis præterierit (13)? Quin et Euthymius ex Nysseni Sermone Πρὸς Εὐάγριον μοναχὸν περὶ θεότηToç, excerpta duo descripsisse comperitur (14). His demum accedit codicum miss. fides, quos laudant Cotelerius (15) et Fabricius (16).

B

eunte Parisiis in lucem emissa. De ea videas, in pri inis Suaresium (22), ut Fabricium omittamus (23).

VIII. Jam vero superest, ut nonnulla de Fragmentis ex operibus sancti Patris deperditis nunc demum collectis observemus.

Primum itaque occurrit supplementum textus Orationis Adversus fornicarios ex Vaticano codice num. 445 Græce tantum a Zacagnio editum (24), quod in Appendice operum Nysseni a Gretsero evulgata desideratur. Latinam versionem Galliciolius meus adornavit.

Secundum fragmentum exhibet insiguem locum De Spiritu sancto: desumptumque est ex Nysseni Sermone in orationem Dominicam. De eo pluribus agit docte simul et erudite Lequienius (25); qui præ cæteris, ad rem nostram hæc habet: In nullo, inquit, ejusdem doctoris sermone in Dominicam orationem locus iste comparet: imo neque in Sermone qui in editis censetur tertius; in cujus tamen fine de Spiritus sancti deitate et consubstantialitate disputatur. Verum tanquam a Nysseno acceptus citatur ab Hugone Etheriano (26). Quin et ex Euthymio certum fit (27) genuinum eum transsumptumque ex ea sermonis in orationem Dominicam parte, quæ homilia tertia censetur. >

esse,

Quartum fragmenturn ex Regio codice 5451 in lucem extulit laudatus Lequienius (28), ubi hoc scholion reperit : Τοῦ Νύσσης ἐκ τοῦ εἰς τὸν Ἰωσὴφ καὶ τὴν Μαρίαν. Gregorii Nysseni ex oratione in Joseph et Mariam (29).

VI. Sequitur De anima disputatio, ad Tatianum. Hanc vero primus edidit Moguntiæ anno 1604 inter opera Gregorii Thaumaturgi Gerardus Vossius: eamdemque deinceps tanquam adhuc ineditam Parisiis anno 1697 iterum evulgavit Nicolaus Nourryus (17) ex codice bibliothecæ Regiæ, qui Gregorii tantum sine addito nomen præferebat. Hujusmodi autem opusculum episcopo Neocæsariensi adjudicant eruditi ad unum omnes, si Vossium excipias. Fabricius quidem ejus auctorem Thaumaturgum primo agnoverat (18): verum mutato deinde consilio, illud Gregorio Nysseno attribuit (19), licet nullo argumento sententiam suam confirmarit. Existimaverim equidem et ipse hanc Disputationem jure optimo Nysseno episcopo vindicandam: ea utique ratione adductus, quod illam sanctus antistes Tatiano inscripserit. Nimirum sanctus Basilius ad Amphilochium scribens, Tatiani cujusdam meminit (20), qui primum presbyter, mox vero episcopus Myrensis concilio CP. interfuit; ejusque communionem expetebat magnus ille Cæsariensis episcopus; propterea quod ipsum ex iis esse sciebat, qui, Valente imperante, rectam fidem omni studio profitebantur, ut probe advertit cl. Lequienius (21). Huic itaque Tatiano disputationem suam De anima nuncupaverit Nyssenus, Basilii germanus frater; et fortasse quidem antequam is ecclesiasticæ militia nomen dederit, quippe θαυμάσιος Τατιανός a Nysseno appellatur. Temporis enimvero notatio,nomen que viri ejusque præstantia, opusculi auctorem fuisse Nyssenum evincere, nedum suadere videntur. D ribus junctiin edendis consilium inierit præ

VII. Operum Nyssenianorum supplementum claudit Expositio Cantici canticorum paraphrastica, collecla ex sanctorum Gregorii Nyssæ pontificis, Maximi et Nili commentariis, cum Pselli orizois πολιτικοῖς ἐξηγητικοίς', ex codice Vaticano eruta et

(12) Petav. Dogm. theol. t. I, lib. 11, cap. 6, § 3.
(13) Gr. Naz. Opp. tom. II, pag. 1265.
(14) Euthym. Panopl. part. 1, til. 2, p. 17, ed. laud.
(15) Cotel. Monum. Eccl. Gr. tom III, pag. 550.
(16) Fabric. Bibl. tom. VIII, pag. 162.

(17) Nourr. App. ad Bibl. PP. t. II, p. 736-740.
(18) Fabric. Bibl. Gr. tom. V, pag. 253.

(19) Id. in Delect. argument. cap. 2, § 20, p. 87. (20) Basil. ep. CCXVII, al. ccccm, Opp. t. III, p. 331. (21) Lequien. Or. Christ. tom. I. pag. 968.

Exstat inter Pselli Opera, tom. CXXII. EDIT.

C

De quinto autem jam suo loco verba fecimus : ubi viri docti censuram fragmenti sinceritatem impugnantis minime probandam demonstravimus. Quibus nunc addenda sancti Joannis Damasceni auctoritas, fragmentum idem tanquam Nyssenianum, contra Jacobitas usurpantis.

Nihil porro est, cur diutius immoremur in fragmentis recensendis quæ nobis servavit Euthymius sive ex Nysseni libro inscripto De cognitione Dei, sive ex oratione contra Ablabium desumpta, quæque sub n. 7 et 8 repræsentamus. Cæterum si quis in posterum de Nyssenianis ope

ter ista que alibi omissa hic protulimus, haud ipsi prætermittendus erit ejusdem sancti Patris Dialogus de anima et resurrectione, quem jamdiu editum, contulit cum duobus probæ notæ codicibus, et in suis Anecd. Græcis evulgavit cl. Wolfius (30).

(22) Suares. ad Nili opusc. pag. 637.

(23) Fabric. Bibl. Gr. tom. VIII, pag. 162, n. 76.
(24) Zacagn. Collect. monum. Eccl. Gr. pag. 353.
(25) Lequien. Dissert. 1 Damasc. § 47, p. xx11.
(26) Hug. Ether. lib. 1, cap. 3.

(27) Euthym. Panopl. part. 11, tit. 12.
(28) Lequien. ad Opp. Damasc. t. I, p. 258, n.
(29) J. Damasc. Opp. tom. 1, pag. 424.

21

(50) Wolf. Anecd. Gr. tom. II, pag. 274-330, et to. III, pagg. 1-47.

ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ

ΛΟΓΟΣ ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΟΣ

Ο ΜΕΓΑΣ

ΕΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΙΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΝΤΑ ΔΙΗΡΗΜΕΝΟΣ.

S. P. N. GREGORII

EPISCOPI NYSSENI

ORATIO CATECHETICA MAGNA

DIVISA IN QUADRAGINTA CAPITA.

Gentiano Hervela interprete.

A

B