esse trinitatem, qua nihil praestantius, intellegentius et beatius inuenire perfecta ratio potest. ideoque etiam, cum ueritas quaeritur, plus quam tria genera quaestionum esse non possunt, utrum omnino sit, utrum hoc an aliud sit, utrum approbandum 5 improbandumue sit. DE DEO ET CREATVRA. Quod incommutabile est, aeternum est; semper enim eius- 353 dem modi est. quod autem commutabile est, tempori obnoxium est; non enim semper eiusdem modi est et ideo aeternum 10 non recte dicitur. quod enim mutatur, non manet; quod non manet, non est aeternum. idque inter immortale et aeternum est, quod omne aeternum immortale est, non omne immortale satis subtiliter et aeternum dicitur, quia, etsi semper aliquid uiuat, tamen, si mutabilitatem patiatur, non proprie aeternum 15 appellatur, quia non semper eiusdem modi est, quamuis immortale, quia semper uiuit, recte dici possit. uocatur tamen aeternum interdum etiam quod immortale est. illud uero quod et mutationem patitur et animae praesentia, cum anima non sit, uiuere dicitur, neque immortale ullo modo et multo minus 20 aeternum intellegi potest. in aeterno enim, cum proprie dicitur, neque quicquam praeteritum, quasi transierit, neque quicquam futurum, quasi nondum sit, sed quidquid est, tantummodo est. 6 cap. CCCXLIII P CCCXLVIIII G de deo et creatura a: om. GP, initium capitis litteris uncialibus scriptum pro titulo exhibentes: Quod incommutabile est aeternum est (Quod in add. G2) 7 eiusdem a: eius GP 12 est quod GP: interest quod a 13 aliquit G1 14 si a: om. GP mutabilitate P 15 eiusdem a: eius GP 17 interdum G: ut dum P 18 et animae] et animae (ex add. m. 3) G praesentia P: presentiam G1 presentiua G3 non sit G'P: insit G2 20 in acterno] in aeternum GP 21 quicquam praeteritum G: praeteritum praeteritum P 22 quasi G: quam si P ex 354 355 DE LOCO DEI. Deus non alicubi est. quod alicubi enim est, continetur loco; quod continetur loco, corpus est. deus autem non est corpus. non igitur alicubi est. et tamen, quia est et in loco non est, in illo sunt potius omnia quam ipse alicubi. nec s tamen ita in illo, [ut ipse alicubi, nec tamen ita in illo] ut ipse sit locus. locus enim in spatio est, quod longitudine, latitudine, altitudine corporis occupatur; nec deus tale aliquid est: et omnia igitur in ipso sunt et locus non est. locus tamen dei abusiue dicitur templum dei, non quod eo conti- 10 neatur, sed quod ei praesens sit. id autem nihil melius quam anima munda intellegitur. DE PROVIDENTIA DEI. Fieri potest, ut per malum hominem diuina prouidentia et puniat et opituletur. nam Iudaeorum impietas et Iudam 15 supplantauit et gentibus saluti fuit. item fieri potest, ut diuina prouidentia per hominem bonum et damnet et adiuuet, sicut ait apostolus: aliis sumus odor uitae in uitam, aliis autem odor mortis in mortem. sed cum omnis tribulatio aut poena impiorum sit aut exercitatio iustorum 20 quia eadem tribula et paleam concidit et frumenta a paleis exuit, unde tribulatio nomen accepit rursum cum pax et quies a molestiis saecularibus et bonos lucretur et corrumpat malos, omnia haec diuina prouidentia pro meritis moderatur animarum. sed tamen non sibi eligunt boni 25 ministerium tribulationis nec mali amant pacem. quare ipsi 18 II Cor. 2, 16 1 cap. CCCXLIII P CCCL G clusi): om. G1 6 ut ipse-ita in illo GP (inut ipse sit a: ut in illo ut ipse sit GP 7 spatio 13 cap. CXXX T (cf. p. 447, 24 not.) CCCXLV P 18 aliis sumus G: alii s. T aliisu 21 tribula P: tribulaet T tribulatio bonus P1 (a ex e corr.) G s. P G paleam G'PT: paleas G2 et corrumpat] ut corrumpat G elegunt Gi P 23 molestis P 25 moderatus P sibi GT: si 26 ipse P quoque per quos id agitur quod ignorant, non iustitiae, quae refertur ad deum, sed maliuolentiae suae mercedem accipiunt. quemadmodum nec bonis imputatur, quod ipsis prodesse uolentibus nocetur alicui, sed bono animo beniuolentiae prae5 mium tribuitur: ita etiam cetera creatura pro meritis animarum rationalium uel sentitur uel latet uel molesta uel commoda est. summo enim deo cuncta bene administrante, quae fecit, nihil inordinatum in uniuerso nihilque iniustum est siue scientibus siue nescientibus nobis. sed in parte offenditur anima 10 peccatrix: tamen, quia pro meritis ibi est ubi esse talem decet et ea patitur quae talem pati aequum est, uniuersum dei regnum nulla sua foeditate deformat. quam ob rem quoniam non omnia nouimus, quae de nobis bene agit ordo diuinus, in sola bona uoluntate secundum legem agimus, in ceteris autem 15 secundum legem agimur, cum lex ipsa incommutabilis maneat et omnia mutabilia pulcherrima gubernatione moderetur. gloria igitur in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis.] CCCXXV. 20 DE EO QVOD SCRIPTVM EST: ET HABITV INVENTVS VT HOMO. EX LIBRO QVAESTIONVM LXXXIIII. Multis modis habitum dicimus: uel habitum animi, sicuti 356 est cuiusque disciplinae perceptio usu roborata atque firmata; 17 Luc. 2, 14 20 Philipp. 2, 7 2 deum GT: dominum P lentiae P 5 cetera GP: ceteris a T T 6 rationabilium GP GT: commodata P nihil] nihil fecit P G'PT 4 alicui GT: aliqui P beneuoanimarum GP: animalum molesta GT: modesta G1P commoda 7 amministrante GT: aministrante P fecit, 8 inordinato P in uniuerso G3: uniuerso 10 pro GT: per P tale T 13 ordo G3T: credo G'P 15 agi 9 in T: om. GP 12 foeditate GT: uidet a te P mur PT: agimus G de alimentis (p. 1038) in G 20 de eo] deo P V: om. P 18 sequitur cap. 137 (p. 448) in T, cap. 356 GP 19 cap. CCCXLVIII P CCCLIIII et V: om. GP 21 ex libro-LXXXIIII 23 cuiusque V: cuiuscumque GP uel habitum corporis, secundum quem dicimus alium alio esse suculentiorem et ualidiorem, quae magis proprie habitudo dici solet; uel habitus eorum quae membris nostris commodantur extrinsecus, secundum quem dicimus uestitum, calciatum, armatum et si quid eius modi est. in quibus omnibus gene- 5 ribus si quidem nomen hoc dictum est ab illo uerbo, quod est habere manifestum est in ea re dici habitum, quae accidit alicui, ita ut iam possit etiam non habere. nam et doctrina accidit animo et sucus ac robur corporis et uestis atque arma non dubium est quod accidant membris nostris, ita ut et 10 imperitus possit esse animus, si ei doctrina non accederet, exile atque languidum corpus sine suco uiscerum et robore et nudus sine ueste et inermis sine armis et pede nudus sine calciamentis esse homo potest. habitus ergo in ea re dicitur, quae nobis ut habeatur accedit. uerum tamen hoc interest, 15 quod quaedam eorum quae accidunt nobis, ut habitum faciant, non mutantur a nobis, sed ipsa nos mutant in se ipsa integra et inconcussa manentia: sicuti sapientia cum accidit homini, non ipsa mutatur, sed hominem mutat, quem de stulto sapientem facit. quaedam uero sic accidunt, ut et mutent et zo mutentur: sicuti cibus et ipse amittens speciem suam in corpus nostrum uertitur, et nos refecti cibo ab exilitate atque languore in robur atque ualentiam commutamur. tertium genus est, cum ipsa quae accidunt mutantur, ut habitum faciant, et quodam modo formantur ab eis quibus habitum 25 faciunt, sicuti est uestis. nam cum proiecta uel proposita est, non habet eam formam, quam sumit, cum induitur atque inducitur membris. inducta ergo accipit formam, quam non habebat exuta, cum ipsa membra, et cum induuntur et cum exuuntur, in suo statu manent. potest esse etiam quartum 30 genus, cum ea quae accidunt ad faciendum habitum nec mutant quibus accidunt nec ab eis ipsa mutantur, sicut anulus digito, si non nimis subtiliter attendatur. uerum tamen hoc genus aut nullum est, si diligenter discutias, aut omnino 5 rarissimum. Cum igitur apostolus de unigenito filio loqueretur, quantum pertinet ad diuinitatem eius, secundum id, quod uerissime deus est, aequalem esse dixit patri, quod non ei fuit tamquam rapina, id est quasi alienum appetere, si semper manens in ea aequali10 tate nollet homine indui et hominibus ut homo apparere; sed semet ipsum exinaniuit, non formam suam mutans, sed formam serui accipiens, neque conuersus aut transmutatus in hominem amissa incommutabili stabilitate, sed tamquam uerum hominem suscipiendo ipse susceptor in 15 similitudine hominum factus, non sibi, sed eis quibus in homine apparuit, et habitu inuentus est ut homo, id est habendo hominem inuentus ut homo est. non enim poterat inueniri ut homo ab his qui cor immundum habebant, et uerbum apud patrem uidere non poterant nisi hoc suscipi20 endo quod possent uidere et per quod ad illud lumen interius ducerentur. iste autem habitus non est ex primo genere; non enim manens in se natura hominis naturam dei commutauit. neque ex secundo; non enim immutauit homo deum, ut mutatus ab illo est. neque ex quarto; non enim sic assumtus 25 est homo, ut neque ipse mutaret deum nec ab illo mutaretur. sed potius ex tertio; sic enim assumtus est, ut commutaretur ineffabiliter et excellentius atque coniunctius quam uestis ab homine, cum induitur. hoc ergo nomine habitus satis significauit apostolus, quemadmodum dixerit: in similitudinem homi30 num factus, quia non transfiguratione in hominem, sed habitu |