alteri quandolibet tangeretur, quare prohibitum est, nisi ut ipsius per se bonum oboedientiae et ipsius per se malum inoboedientiae monstraretur? denique a peccante nihil aliud appetitum est nisi non esse sub dominatione, quando illud admissum est, in quo ne admitteretur sola deberet iussio 5 dominantis attendi. quae si sola attenderetur, quid aliud quam dei uoluntas attenderetur? quid aliud quam dei uoluntas amaretur? quid aliud quam dei uoluntas humanae uoluntati praeponeretur? dominus quidem cur iusserit, uiderit; faciendum est a seruiente quod iussit, et tunc forte uidendum est a 10 promerente, cur iusserit. sed tamen ut causam iussionis huius non diutius requiramus, si haec ipsa magna est utilitas homini quod deo seruit, iubendo deus utile facit quidquid iubere uoluerit, de quo metuendum non est, ne iubere quod inutile est possit. 15 Nec fieri potest ut uoluntas propria non grandi ruinae pondere super hominem cadat, si eam uoluntati superioris extollendo praeponat. hoc expertus est homo contemnens praeceptum dei et ex hoc experimento didicit quid interesset inter bonum et malum, bonum scilicet oboedientiae, malum autem 20 inoboedientiae, id est superbiae, contumaciae, peruersae imitationis dei et noxiae libertatis. hoc autem in quo ligno accidere potuit, ex ipsa re, ut iam supra dictum est, nomen accepit. malum enim nisi experimento non sentiremus, quia nullum esset, si non fecissemus. neque enim ulla natura mali 25 est, sed amissio boni hoc nomen accepit. bonum quippe incommutabile deus est; homo autem, quantum ad eius naturam, in qua eum deus condidit, pertinet, bonum est quidem, sed non incommutabile ut deus. mutabile autem bonum, quod 3 a om. v amitteretur PVv et] ut v 5 ammissum V amissum PTV 4 esse] esset P debueret P deretur-uoluntas om. P1v 8 humani P 16 uoluntatis P1V 19 ex V: om. PTv 21 id est inoboedientiae v 24 enim] autem Pv 25 ulla 18 est om. v iussit] sit v P 20 scilicet] sc. et P accedere P1 atten10 seruienti P1 17 extollenda experimentu P1 22 in] dein v malum illa V est post incommutabile bonum, melius bonum fit, cum bono incommutabili adhaeserit amando atque seruiendo rationali et propria uoluntate. ideo quippe et haec magni boni natura est, quia et hoc accepit, ut possit summi boni adhaerere 5 naturae; quod si noluerit, bono se priuat, et hoc ei malum est, unde per iustitiam dei etiam cruciatus consequitur. quid enim tam iniquum quam ut bene sit desertori boni? neque ullo modo fieri potest ut ita sit, sed aliquando amissi superioris boni non sentitur malum, cum habetur quod amatum 10 est inferius bonum. sed diuina iustitia est, ut qui uoluntate amisit quod amare debuit, amittat cum dolore quod amauit, dum naturarum creator ubique laudetur. adhuc enim est bonum quod dolet amissum bonum; nam nisi aliquod bonum remansisset in natura, nullus boni amissi dolor esset in poena. 15 cum autem sine mali experimento placet bonum, id est ut, antequam boni amissionem sentiat, eligat tenere ne amittat, supra omnes homines praedicandus est. sed hoc nisi cuiusdam singularis laudis esset, non illi puero tribueretur, qui ex genere Israhel factus Hemmanuhel nobiscum deus, reconciliauit 20 nos deo hominum et dei homo mediator; uerbum apud deum, caro apud nos; uerbum caro inter deum et nos. de illo quippe propheta dicit: priusquam sciat puer bonum aut malum, contemnet malitiam, ut eligat bonum. quomodo quod nescit aut contemnit aut eligit, nisi quia haec 25 duo sciuntur aliter per prudentiam boni, aliter per experientiam mali? per prudentiam boni malum scitur, etsi non 20 cf. I Tim. 2, 5 cf. Io. 1, 1 et 14 18 cf. Matth. 1, 23 22 Es. 7, 16 1 incommutabilem V; corr. m. 1 quaternio VIIII in D 2 ab incommutabili incipit adhaeret Pr adherit D1 rationale D1 rationabili T 4 accipit D 5 ei] et (t ex i corr.) D 6 per] super T sissi D D1 7 desertore P 8 ita] ista Dv 9 bono D1 13 dolit D' 16 tenire D1 non non T 10 uoluptate P1 12 creatur remansissit D1 14 nullus (i ras.) DP 19 emanuhel D emanuel Pv 20 mediatur D1 22 sciat (i ras.) D h expunxit m. 1 PTv 24 elegit P haec] hac D1v reconchiliauit V; 21 caro ap.] caro autem ap. D1 aut] at v sentitur; tenetur enim bonum, ne amissione eius sentiatur malum. item per experientiam mali scitur bonum, quoniam quid amiserit sentit cui de bono amisso male fuerit. priusquam sciret ergo puer per experientiam aut bonum, quo careret, aut malum, quod boni amissione sentiret, contemsit 5 malum, ut eligeret bonum, id est, noluit amittere quod habebat, ne sentiret amittendo quod amittere non debebat: singulare exemplum oboedientiae; quippe qui non uenit facere uoluntatem suam, sed uoluntatem eius a quo missus est; non sicut ille qui elegit facere uoluntatem suam, non eius a quo 10 factus est. merito sicut per unius inoboedientiam peccatores constituti sunt multi, ita et per unius oboedientiam iusti constituuntur multi; quia sicut in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes uiuificabuntur. Frustra autem nonnulli acute obtusi sunt, cum requirunt, 15 quomodo potuerit appellari lignum dinoscentiae boni et mali, antequam in eo transgressus esset homo praeceptum atque ipsa experientia dinosceret quid interesset inter bonum, quod amisit, et malum, quod admisit. lignum enim tale nomen accepit, ut eo secundum prohibitionem non tacto caueretur 20 quod eo contra prohibitionem tacto sentiretur. neque enim iquia inde contra praeceptum manducauerunt, ideo factum est llud lignum dinoscentiae boni et mali, sed utique etiam si oboedientes essent et nihil inde contra praeceptum usurpassent, 8 cf. Io. 6, 38 1 amissio D1P1v qui D1P1v (om. per) T 11 cf. Rom. 5, 19 13 I Cor. 15, 22 sentiat v 2 quoniam] quod v amissio v 3 quid] sensit P 4 experientia quo] quod D1PV 5 ammissione P amissio D'v 6 elegeret T eligerit D1 7 nec sentire T debeat pi om. T; post qui ras. 2 litt. in D 9 uoluntate meus T 8 qui 10 eli 13 constituentur T (et 14) om- 19 admisit] amisit P 15 obtunsi P obliti v dinoscerit D nis D1 caueritur et 21 senteritur D 23 dignum (d in 1 corr.) DP v pactum v entis D1 22 inde quia 24 oboedi id recte uocaretur quod ibi eis accideret, si usurpassent. quemadmodum si uocaretur arbor saturitatis, quod inde possent homines saturari, numquid, si nemo accessisset, ideo nomen illud esset incongruum, quando quidem cum accederent 5 et saturarentur, tunc probarent quam hoc recte arbor illa uocaretur? Et quomodo, inquiunt, intellegeret homo quod ei dicebatur lignum dinoscentiae boni et mali, quando ipsum malum quid esset omnino nesciebat? hoc qui sapiunt, parum attendunt 10 quemadmodum a contrariis notis sic pleraque intellegantur ignota, ut etiam uerba rerum, quae non sunt, cum in loquendo interponuntur, nullus caliget auditor. hoc enim quod omnino non est, nihil uocatur; et has duas syllabas nemo non intellegit, qui latine audit et loquitur. unde nisi cum 15 sensus intuetur id quod est, et eius priuatione quid etiam non sit agnoscit? sicut inane cum dicitur, intuendo corporis plenitudinem priuatione eius tamquam contraria quid dicatur inane intellegimus; sicut audiendi sensu non solum de uocibus uerum etiam de silentio iudicamus. sic ex uita, quae inerat 20 homini, posset eius cauere contrarium, id est uitae priuationem, quae mors uocatur; et ipsam causam, qua perderet quod amabat, id est quodlibet factum suum, quo fieret ut amitteret uitam, quibuslibet syllabis appellaretur -quemadmodum latine cum dicitur peccatum uel malum — tamquam signum eius in25 tellegeret quod mente discerneret. nos enim quomodo in tueretur P DPTV priuatione P accederet V acciderit D saturitates D1 accessissit D1 6 uocaritur D1 10 contraris P1 calliget D'P1 calligit D1 et om. P1 cum] con P 16 agnuscit D' quid ideo] idoneo 7 intelle 12 inter 14 non 15 in sicut] sic et inanem D1 17 plenitudinem] pulchritudinem MV contrariam D1 21 perderit D amitterit D1 23 quibus (om. libet) v tellegerit et 25 discernerit D sen 22 quo] 24 in tellegimus cum dicitur resurrectio, quam numquam experti sumus? nonne quia sentimus quid sit uiuere, eius rei priuationem uocamus mortem, unde reditum ad id quod sentimus resurrectionem appellamus? et si quo alio nomine in quacumque lingua id ipsum appellatur, menti utique signum in- 5 sinuatur in uoce loquentium, quo sonante agnoscat quod etiam sine signo cogitaret. mirum est enim quemadmodum rerum, quas habet, amissionem etiam inexperta natura deuitet. quis enim pecora docuit deuitationem mortis nisi sensus uitae ? quis enim paruulum puerum adhaerescere baiulo suo, si eum 10 fuerit ex alto iacere minitatus? quod ex quodam tempore incipit, sed tamen antequam aliquid huius modi expertus sit. sic ergo illis primis hominibus iam uita erat dulcis, quam profecto amittere deuitabant, idque ipsum quibuscumque modis uel sonis significantem deum intellegere poterant; nec aliter 15 eis posset persuaderi peccatum, nisi prius persuaderetur eos ex illo facto non esse morituros, id est illud quod habebant et se habere gaudebant non amissuros: unde suo loco loquendum est. aduertant itaque, si quos mouet, quomodo potuerunt intellegere inexperta nominantem uel minantem 20 deum, et uideant nos omnium inexpertorum nomina non nisi ex contrariis, quae iam nouimus, si priuationum sunt, aut ex similibus, si specierum sunt, sine ullo aestu dubitationis agnoscere. 1 expertissumus D1 4 resurregtionem P quo] quod MV 5 id] in id DPv appellaturi v mentiq. P1 mentis v gnoscat P deuitatione V 7 cogitarit D1 8 habit D1 6 an9 peccora P 10 enim MV: om. DPTV paruolum D uaiulo MV baiolo Dv 11 minutatus V minatus Tv incipit P in rasura 13 iam] tam D1PT 14 profectu (u ex o corr.) D 15 sonis] personis v significante D sent P possit D persuadere DPv 18 se] si D1 gaudibant D1 16 eis] eius Dpr. pos 17 moriturus D1P1 amissurus D'P 19 mouit |