LVI.

QVOMODO INTELLEGENDVM SIT: IN QVIBVS DEVS SAECVLI HVIVS EXCAECAVIT MENTES INFIDELIVM. EX LIBRO

CONTRA FAVSTVM XXI.

Apostolus ait: deus saeculi huius excaecauit men-71 tes infidelium. quam quidem sententiam plerique nostrum ita distingunt, ut deum uerum dicant excaecasse infidelium mentes. cum enim legerint: in quibus deus, suspendunt pronuntiationem; at tunc inferunt: saeculi huius excae10 cauit mentes infidelium. quia etsi ita non distinguas, sed exponendi gratia ita uerborum ordinem mutes: „in quibus deus excaecauit mentes infidelium saeculi huius" idem qui in illa distinctione sensus elucet. potest enim etiam talis operatio, qua excaecantur mentes infidelium, secundum quendam 15 modum pertinere ad uerum deum. quod non facit malitia, sed iustitia, sicut idem Paulus alibi dicit: numquid iniquus deus, qui infert iram? item alibi: quid ergo dicemus? inquit; numquid iniquitas est apud deum? absit. Moses enim dicit: miserebor cui misertus ero, 20 et misericordiam praestabo cui misericors fuero. cum ergo praemisisset, quod inconcusse retinendum est, non esse iniquitatem apud deum, paulo post attende quid dicat: si autem uolens deus ostendere iram et demonstrare potentiam suam attulit in multa patientia

2 II Cor. 4, 4 19 Ex. 33, 19

16 Rom. 3, 5 23 Rom. 9, 22 sq.

17 Rom. 9, 14 sq.

1 cap. LXVIIII T LXXI D LXXII Gv; om. P 2 sit] om. D; sit illud apostoli T 4 XXI XXII T 6 sententia D1 plerumque Ply 7 distinguunt Pv distinguit P1 tiationem Pv at V: ac DPTv 10 distinguant P'T mutis D mutent P'T 12 huius saeculi v idem qui] idemque tales Pi

v

nere D1

9 praenun11 mutes]

15 perte

18 in

13 elucit D1 pontest (s ras.) D uerum] uersu D1 17 dicimus D'v dimus P quit om. D1v 19 moyses DP1v moysi P2 ero] fuero T

21 praemisissit D' promisisset T

24 attullit D

uasa irae, quae perfecta sunt in perditionem, et ut notas faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae, quae praeparauit in gloriam? et cetera. certe hic nullo modo dici potest alium deum esse, qui ostendit iram et demonstrat potentiam suam in uasis, quae perfecta 5 sunt ad perditionem, et alium qui ostendit diuitias in uasis misericordiae. nam unum eundemque deum facere apostolica doctrina testatur. hinc est et illud: propter hoc tradidit illos deus in concupiscentiam cordis eorum in immunditia, ut contumeliis afficiant corpora sua in 10 semet ipsis; et paulo post: propterea tradidit illos deus in passiones ignominiae; item paulo post: et quoniam non probauerunt deum habere in notitiam, tradidit illos deus in reprobum sensum. ecce quomodo uerus deus et iustus excaecat mentes infidelium. 15 neque enim umquam in his apostoli uerbis, quae commemoraui, alius deus intellectus est quam ille qui filium suum misit dicentem: in iudicium ueni in hunc mundum, ut qui non uident uideant et qui uident caeci fiant. nam et hic satis apparet mentibus fidelium, quomodo 20 deus excaecet mentes infidelium. praecedit enim aliquid occultum in occultis, ubi deus agat iustissimum examen iudicii sui, ut quorundam mentes excaecentur, quorundam inluminentur. cui uerissime dictum est: iudicia tua abyssus multa. cuius profunditatis impenetrabilem altitudinem apo- 25 stolus admiratus exclamat: o altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae dei; quam inscrutabilia sunt iudicia eius et cetera. uos autem non ualetis discernere

DPv

immunditiam DPTv

16 commemorauit D1P1

21 excaecat Ply excaecauit P

habyssus v

6 ostendit] odit MV 8 tradit P1 9 concupiscentias 10 contumiliis D

13 notitia

18 iudicium (om. in) P1 23 excaecantur v 24 abysus DT

28 ualetis] ualentes D'Pv discernere] discere T

quid faciat deus beneficio, quid iudicio, quia et a corde et ab ore uestro longe est psalterium nostrum; ubi dicitur: misericordiam et iudicium cantabo tibi, domine.

LVII.

5 DE, ID QUOD AIT IDEM APOSTOLVS, DEVS TEMPERAVIT CORPVS. EX EODEM LIBRO CONTRA FAVSTVM XXI.

Dicit apostolus: deus temperauit corpus; et dicit iste: 72 „hyle, non deus". quid apertius his inimicitiis ante anathemandis quam refellendis. numquid et hic apostolus cum di10 ceret: deus, addidit: huius saeculi? ubi si quis etiam diabolum intellexerit, excaecare diabolum mentes infidelium, non negamus, malis suasionibus; quibus qui consentiunt iustitiae lumen amittunt deo retribuente quod iustum est. haec omnia legimus in scripturis sanctis. nam et illud dictum est 15 de seductione extrinsecus ueniente: timeo ne, sicut serpens Euam seduxit in uersutia sua, corrumpantur mentes uestrae a simplicitate et castitate, quae est in Christo. cui simile est: corrumpunt mores bonos colloquia mala; et illud, quod et sibi quisque 20 seductor sit: qui autem putat se esse aliquid, cum nihil sit, se ipsum seducit; et illud de dei uindicta quod supra commemoraui: tradidit illos deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conueniunt. ita et in ueteribus libris, cum praedixisset: deus mortem non

15, 33

15 II Cor. 11, 3 18 I Cor. 24 Sap. 1, 13

22 Rom. 1, 28

2 Ps. 100, 1
20 Gal. 6, 3

5 I Cor. 12, 24

a] ad D'

v; om. GP perat D1

4 cap. LXX T LXXII D LXXIII

5 id MV: eo DPTv 6 XXI uigisimo v 7 tem

8 hyle D2

non] nom MV inimicitiis] inimici 9 refellendis] repellendis D1 refaldicerit D1 10 etiam si quis DPTv diabolum om. DPv mentis infidilium

anathaemandis D cum] dum D

uitiis v

lentis v

D1 12 qui om. P1v 16 corrumpantur] ita corrumpantur DPv 19 bonus D1 quisquae D

20 putant P1

22 commemo

23 et] ut DP1v 24 praedixixisset D

fecit nec laetatur in perditione uiuorum, paulo post: inuidia, inquit, diaboli mors intrauit in orbe terrarum. et rursus de ipsa morte, ne se homines extra culpam ponerent: impii autem manibus et uerbis, inquit, accersierunt illam, et extimantes illam ami- 5 cam defluxerunt; alibi autem: bona et mala, uita et mors, diuitiae et paupertas a domino deo sunt. hic perturbati homines non intellegunt in uno eodemque opere malo non postea consequente alia quae manifesta erit, sed quadam continuo comitante uindicta aliud uenire de astutia 10 suadentis, aliud de nequitia uolentis, aliud de iustitia punientis: cum diabolus suggerit, homo consentit, deus deserit. quocirca in opere malo, id est excaecatione infidelium, si intellegatur et diabolus propter suadendi malignitatem, ut sic distinguatur: deus huius saeculi, non mihi uidetur ab- 15 surdum. neque enim sine additamento dicitur deus, cum adiungitur huius saeculi, id est hominum impiorum non nisi in hoc saeculo florere uolentium; secundum quod dicitur et malum saeculum, sicut scriptum est: ut eximeret nos de praesenti saeculo maligno. tale est enim et illud: 20 quorum deus uenter; nisi esset ibi quorum, nullo modo. diceret: deus uenter. nec in psalmo daemonia possent dii appellari, nisi adderetur gentium; sic enim scriptum est: quoniam di gentium daemonia. hic autem nec deus huius saeculi nec quorum deus uenter nec di genti- 25

1 perdictione D1 5 accersierant v existimantes DPTv tantur D'Pv

punientes D1 intellegantur P1

6 Eccli. 11, 14 24 Ps. 95, 5

19 Gal.

2 orbem D'PTv orbi D1 3 ne om. D1 et om. Plv extimantes MV (cf. p. 159, 17): 9 consequenti D1 manefesta D1

uindictę v

11 suadentes D1

10 comiuolentes D1

13 quodcirca D quae circa v excaecatione D1v
14 et] ut D1 suadenti P

malignitate

D1 15 distenguatur D1 18 et om. P1 19 exemeret Pi 20 enim est T 21 modo om. T 22 dicerit D1 dii] di T 23 adderitur D1 addiretur Pi gentium] gentium daemonia T sicdaemonia om. T 24 (et 25) dii DPv 25 nec di] ne dii DP1

um daemonia, sed simpliciter positum est: deus temperauit corpus; qui non potest intellegi nisi deus uerus omnium creator. illa enim cum uituperatione dicuntur, hoc autem cum laude dictum est. nisi forte deum temperasse corpus non 5 dispositione membrorum, hoc est fabricando et construendo, sed admixtione lucis suae Faustus intellegit, ut scilicet haec membra ita distincta et locata suis sedibus alter posuerit, qui haec fabricauit; deus autem miscendo bonitatem suam huius fabricae malitiam temperauit. talibus enim fabulis pueriles 10 animas hebetant; sed neque hoc eos posse dicere permisit subueniens deus paruulis per ora sanctorum. habes enim et paulo superius: deus posuit membra singulum quodque eorum in corpore prout uoluit. quis iam non intellegat secundum hoc dictum deum temperatorem corporis, 15 quod ex multis membris corpus fabricauit, officia diuersorum operum in unitatis compage seruantibus?

20

LVIII.

EXEMPLO ABRAHAE CELANTIS CONIVGEM DOCET: QVANDO HABET HOMO QVOD FACIAT, NON TEMTET DEVM. EX LIBRO CONTRA FAVSTVM XXII.

Dicet aliquis: „cur non potius ita de deo suo praesumsit 73 Abraham, ut fateri non timeret uxorem? neque enim deus ab illo non poterat mortem repellere, quam timebat, eumque cum coniuge sua in illa peregrinatione tutari, ut nec uxor