uersa est, non in quod uersa est, quia in id etiam reuersa est: et ideo hoc uocari debebat quod principaliter erat. quid ergo dicendum est de uirgis magorum? utrum et ipsae ueri dracones factae fuerant, sed ea ratione uirgae appellatae sunt, 5 qua et uirga Aaron? an potius uidebantur esse quod non erant, ludificatione uenefica? cur ergo ex utraque parte et uirgae dicuntur et dracones, ut de figmentis illis nihil differat loquendi modus? sed demonstrare difficile est quomodo, etiam si ueri dracones facti sunt ex uirgis magorum, non fuerunt tamen 10 creatores draconum nec magi nec angeli mali, quibus ministris illa operabantur. insunt enim rebus corporeis per omnia elementa mundi quaedam occultae seminariae rationes, quibus cum data fuerit opportunitas temporalis atque causalis, prorumpunt in species debitas suis modis et finibus. et sic non 15 dicuntur angeli, qui ista faciunt, animalium creatores, sicut nec agricolae segetum uel arborum uel quorumcumque in terra gignentium creatores dicendi sunt, quamuis nouerint praebere quasdam uisibiles opportunitates et causas, ut illa nascantur. quod autem isti faciunt uisibiliter, hoc angeli inuisibiliter; 20 deus uero solus unus creator est, qui causas ipsas et rationes seminarias rebus inseuit. res breuiter dicta est; quae si exemplis et copiosa disputatione explicetur, ut facilius intellegatur, longo sermone opus est, a quo se ratio nostrae festinationis excusat.

111

XCVI.

VNDE POTVERINT INCANTATORES AQVAM IN SANGVINEM VERTERE, SI IAM VBIQVE FACTVM ERAT. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Fecerunt autem similiter et incantatores Aegyp- 5 tiorum ueneficiis suis, et eduxerunt ranas super terram Aegypti. quaeritur unde, si iam ubique factum erat. sed similis quaestio est, unde et aquam in sanguinem uerterint, si tota aqua Aegypti in sanguinem conuersa iam fuerat. proinde intellegendum est regionem, ubi filii Israhel 10 habitabant, plagis talibus non fuisse percussam; et inde potuerunt incantatores uel aquam haurire, quam in sanguinem uerterent, uel aliquas ranas educere ad solam demonstrationem magicae potentiae. quamquam potuerunt etiam, posteaquam illa compressa sunt, facere; sed scriptura cito narrando con- 15 iunxit quod etiam postea fieri potuit.

XCVII.

ITEM DE INDVRATIONE CORDIS PHARAONIS. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

112 Et uidit Pharao quoniam facta est refrigeratio; 20 et ingrauatum est cor eius, et non exaudiuit eos, sicut dixerat dominus. hic apparet non illas tantum fuisse causas obdurationis cordis Pharaonis, quod incantatores eius similia faciebant, uerum etiam ipsam dei patientiam, qua

om. G

m. 2) T

V

10 ubi GM'PTv: ibbi M1V

18 ex eodem-exodi om. T 21 ingratum (ua add. 23 fuesse P cordis pharaonis] om. v cordis] cardis 24 etiam] etiam et T

patientiam] patiendam P

parcebat. patientia dei secundum corda hominum quibusdam utilis ad paenitendum, quibusdam inutilis ad resistendum deo et in malo perseuerandum. non tamen per se ipsa inutilis est, sed secundum cor malum, sicut iam diximus. hoc et 5 apostolus dicit: ignoras quia patientia dei ad paenitentiam te adducit? secundum autem duritiam cordis tui et cor impaenitens thesaurizas tibi iram in die irae et reuelationis iudicii dei, qui reddet unicuique secundum opera eius. nam et alibi cum di10 ceret: Christi bonus odor sumus in omni loco, etiam illud adiunxit: et in his qui salui fiunt et in his qui pereunt. non dixit Christi bonum se odorem esse his qui salui fiunt, malum autem his qui pereunt; sed tantum bonum odorem se dixit. illi uero tales sunt, ut et bono odore pereant 15 secundum sui cordis, ut saepe dictum est, qualitatem, quae mutanda est bona uoluntate in dei gratia, ut incipiant ei prodesse iudicia dei, quae malis cordibus nocent. unde ille mutato in melius corde cantabat: uiuet anima mea et laudabit te, et iudicia tua adiuuabunt me. non dixit: 20 munera tua" uel praemia tua", sed: iudicia tua. multum est autem, ut sincera fiducia dici possit: proba me, domine, et temta me; ure renes meos et cor meum. et ne sibi aliquid ex suis uiribus tribuisse uideatur, continuo addidit: quoniam misericordia tua ante oculos meos est, et 25 complacui in ueritate tua. factam erga se commemorat

1 patia (tien add. m. 2) V patia (enti add. m. 2) M

tendum PT: patiendum Vo

3 malu P
5 ignorans P patientia
7 impaenitens

2 paeni.

ipsam v

4 iam]

(m ras.)

cor v

8 in

6 adducet P' adduxit v dicii V: iusti iudicii PTv dixit] T in ras. 12 his] in his v (qui om.) T 14 odore] odore de re 23 aliquis P tribusse T cummemorat V

25 ergo P

uideatur V: uideretur PTV

misericordiam, ut complacere posset in ueritate, quoniam uniuersae uiae domini misericordia et ueritas.

XCVIII.

PROPTER HOC IPSVM, INQVIT, EXCITAVI TE, QVI OSTENDAM IN TE VIRTVTEM MEAM. EX EODEM LIBRO 5 QVAESTIONVM.

113 Et propter hoc ipsum conseruatus es, ut ostendam in te uirtutem meam et ut annuntietur nomen meum in uniuersa terra. haec scripturae uerba et apostolus posuit, cum in eodem loco perdifficili uersaretur. ubi 10 autem et hoc ait: si autem uolens deus ostendere iram et demonstrare potentiam suam attulit in multa patientia uasa irae parcendo utique his quos malos futuros esse praesciebat: quae uasa dicit perfecta in perditione et ut notas, inquit, faceret diuitias gloriae 15 suae in uasa misericordiae. unde uasorum misericordiae uox est in psalmis: deus meus, misericordia eius praeueniet me; deus meus demonstrauit mihi in inimicis meis. nouit ergo deus bene uti malis, in quibus tamen humanam naturam non ad malitiam creat, sed perfert eos patien-20 ter, quousque scit oportere; non inaniter, sed utens eis ad admonitionem uel exercitationem bonorum. ecce enim ut

1 possit Pv hoc quaestionum] Item de eadem re T propter P: pro MV inquit om. P1

1 Ps. 24, 10

4 (et 7) Ex. 9, 16

11 Rom. 9, 22 et 23

17 Ps. 58, 11

3 cap. CXIII P CXIIII v; om. GT

4 propter propter-inquit om. Gv excitaui te GPv: excitauit

MV qui (i ex e corr. m. 2 in V) MV: ut GPv 6 quaestionum]

om. v 18 in inimicis T: inimicis V inimicos v inter

16 suae
inimicos P
19 meos Pv
от. Т
20 perfert] fert T
citationem] excitationem P

annuntiaretur nomen dei in uniuersa terra, uasis misericordiae utique prodest. ad eorum utique utilitatem Pharao seruatus est, sicut et scriptura testatur et exitus docet.

XCVIIII.

5 ITEM DE EO QVOD AIT: EGO INGRAVAVI COR PHARAONIS. EX EODEM LIBRO QUAESTIONVM EXODI.

Dixit deus ad Mosen: intra ad Pharaonem; ego 114 enim grauaui cor eius et seruorum eius, ut ordine superueniant signa mea haec super eos. ita dicit: 10 ego enim ingrauaui cor eius, ut ordine superueniant signa mea haec super eos, tamquam opus habeat deus cuiusquam malitiam. sed sic intellegendum est, ac si diceret: „ego enim patiens fui super eum et seruos eius, ut non eos auferrem, ut ordine superueniant signa mea super eos". 15 quia enim patientia dei opstinatior fiebat malus animus, ideo pro eo quod est: patiens in eum fui" dicitur: grauaui cor eius.

20

C.

ET NON RELICTA LVCVSTA INDVRAVIT COR PHARAO-
NIS. EX EODEM LIBRO QVAESTIONVM EXODI.

Et non est relicta lucusta una in omni terra 115 Aegypti. et indurauit dominus cor Pharaonis. beneficium certe dei commemorauit scriptura, quod abstulit

19 (et 21) Ex. 10, 19 sq.

3 exitus (om. et) 5 Item exodi] item 7 deus] dominus GPTv

5 (et 7) Ex. 10, 1 1 dei] domini T utique misericordiae v 4 cap. CXIIII P CXV v; om. GT de eadem re T de eo] om. GPv moysen Pv 8 grauaui] graui T 9 superueniant (eū add. m. 2) P ita dicit-super eos] om. T1 10 ingrauauit T2 grauaui P1v litiam V: malitia PTv si] sic T 14 auferem P1

ut v

15 obstinatior PTv

16 fui] om. v CXVI v; om. GT (et 21) locusta Pv

12 maut] sed malos animos P malis animis v

grauaui] graui T cor om. T 18 cap. CXV P 19 Et non-exodi] Item de eadem re T