137 [CVR HIC MALO HOMINI BENE SIT VEL BONO MALE. EX LIBRO DE PROVIDENTIA DEI. Hinc maxime credendum est quod pietas praedicat, manifestum futurum esse iudicium, quia nunc uidemus humanas felicitates et clades indiscrete bonis et malis uelut sine ullo s iudicio esse communes, cum dei iustitia, cuius sic eminet in rebus exiguis prouidentia, nullo modo relinquat sine ullo .iudicio passim fluitare maiora. quid autem maius est non solum in ista humana uerum etiam in angelica creatura, quam ut mali iusta miseria puniantur, boni uero beatitudine per-10 fruantur? quod ergo nunc malo homini quasi bene est, occulta poena est felicitas falsa. quod autem homini bono male est, non praemium pietati negatur, sed ad maiora praemia patientia pietatis augetur. item quod aliquando et in hac uita malo homini male est, aut emendatio est aut afflictio peccatorum. 15 quando autem bono homini bene est, non est illius supernae patriae certissimum gaudium, sed huius periculosae peregrinationis qualecumque solacium. haec atque huius modi si cogitaret infidelis impietas, in gubernandis et ordinandis rebus humanis diuinam prouidentiam non negaret nec in suis tene-20 brosis et mortiferis uiribus contra lumen et uitam sapientiae perduraret. illud ergo attendat homo infidelis, quod dicere non potest ab hominibus institutum, ne deum neget rebus humanis ordinem dare, qui docuit apiculas cellas fauorum tam mirabiliter ordinare: ipsi quippe homini quis dedit inordinatis 25 1 cap. CXXXVII P CXXXVIII Gv: deest in MV bona G1 uero] uera P 12 filicitas P 6 commones P falsa P1: GPV ad T: om. GPv homine P1 13 pietati T: pietatis T: augeatur G1P augeantur G est P 16 homini GP: homine G1T 18 si] om. T1 14 augetur 15 homine P1 aut afflictio 17 peregrinationes P1 20 diuina v 22 dicere (t ras.) P 23 ne PT: et ne Gv deum GPv: dnm T 24 qui PT: quod Gv docuit PT: docuerit Gv 25 ipse P1 ipso G1v homine G1 rebus offendi et rerum ordine delectari? nonne hoc in suae animae natura inuenit, quam sibi ipse non fecit? nam quare ordine non inuento in rebus humanis deum res humanas gubernare non credit, nisi quia rebus inordinatis ordinatas 5 praeponere naturaliter nouit? ergone homo iudicat ordinationem potius quam perturbationem operibus conuenire diuinis et deus ordinatum iudicium non habet de hominibus uniuersis, qui ordini sensum creauit in singulis? habet plane, habet; non dubitet pietas, etsi non comprehendit infirmitas. opera 10 fabrorum ea nempe laudamus, quae inspicere possumus, mechanicorum autem stupemus et, nisi aperta atque monstrata fuerint, eos impossibilia potuisse miramur. cur ergo de iudiciis dei tam temere iudicamus et diuini operis ordinem, ubi non potuerimus uidere, festinamus negare, laudantes proui15 dentiam creatoris in arborum foliis et eam non putantes esse in rebus humanis, nec potius inuestigabiliter et latenter ordinem rerum humanarum currere credimus, quem uel immensum comprehendere uel occultum inspicere non ualemus? sed rerum diuinitus institutarum ordines manifesti, ex quibus 20 coniciantur occulti, feriunt etiam oculos impiorum.] rebus G2v 15 putantes esse PT: putant esse G1P'v institutarum PT: instituit ut harum G'v instititutarum 19 rerum G1PT: G1 20 imporum P VIIII. 29 138 CXXII. EX LIBRO DE CIVITATE DEI VICESIMO. QVID IN LIBRO ECCLESIASTE SALOMON DE HIS QVAE IN HAC VITA BONIS MALISQVE COMMVNIA SINT DISPVTARIT. Nunc quando non solum in malo sunt boni et in bono 5 mali, quod uidetur iniustum, uerum etiam plerumque et malis mala eueniunt et bonis bona proueniunt, magis inscrutabilia fiunt iudicia dei et inuestigabiles uiae eius, quamuis ergo nesciamus, quo iudicio deus ista uel faciat uel fieri sinat, apud quem summa uirtus est et summa sapientia, 10 summa iustitia, nulla infirmitas, nulla temeritas, nulla iniquitas, salubriter tamen discimus non magni pendere seu bona seu mala, quae uidemus bonis malisque esse communia, et illa bona quaerere, quae bonorum, atque illa mala maxime fugere, quae propria sunt malorum. cum uero ad illud dei 15 iudicium uenerimus, cuius tempus iam proprie dies iudicii et aliquando dies domini nuncupatur, non solum quaecumque tunc iudicabuntur uerum etiam quaecumque ab initio iudicata et quaecumque usque ad illud tempus adhuc iudicanda sunt, apparebunt esse iustissima. ubi hoc quoque manifesta- 20 bitur, quam iusto iudicio dei fiat, ut nunc tam multa ac paene omnia iusta iudicia dei lateant sensus mentesque mortalium, cum tamen in hac re piorum fidem non lateat iustum esse quod latet. Nempe Salomon, sapientissimus rex Israhel, qui regnauit 25 in Hierusalem, librum, qui uocatur Ecclesiastes et a Iudaeis 2 libro 1 cap. CXXXVIII P CXXXVIIII v; num. om. GT PT: libris GMVv uicesimo] XX titulo III Tv ecclesiaste (s ras.) P ecclesiastes GMTVv 3 salamon v his quae] hisq. T 4 sint communia T sunt communia Pv disputaret To post disputarit add. V: hic capitul. CCCXII et post illud istud 5 sunt] 6 uidetur] uidi v 7 eueniunt] ueniunt v bonis] bonas 9 quo Vv: quod T 10 uirtus est-sap. summa] add. T in mg. 13 esse bonis malisque Tv 15 dei Vv: om. T 18 ab initio quaecumque] om. v 23 fidem Tv: fide V 25 salamon v1 om. v v quoque habetur in sacrarum canone litterarum, sic exorsus est: uanitas uanitantium, dixit ecclesiastes, uanitas uanitantium, omnia uanitas. quae abundantia homini in omni labore suo, quo laborat sub sole? set cum ex hac sententia conecteret cetera, commemorans haerumnas erroresque uitae huius et uanescentes interea temporum lapsus, ubi nihil solidum, nihil stabile retinetur, in ea rerum uanitate sub sole illud etiam deplorat quodam modo, quod cum sit abundantia sapientiae super insipientiam sicut ab10 undantia lucis super tenebras, sapientisque oculi sint in capite ipsius et stultus in tenebris ambulet, unus tamen incursus incurrat omnibus, utique in hac uita, quae sub sole agitur, significans uidelicet ea mala, quae bonis et malis uidemus esse communia. dicit etiam illud quod et boni patiantur 13 mala, tamquam mali sint, et mali, tamquam boni sint, adipiscantur bona, ita loquens: est, inquit, uanitas, quae facta est super terram, quia sunt.iusti, super quos uenit sicut factum impiorum, et sunt impii, super quos uenit sicut factum iustorum. dixi quoniam 20 hoc quoque uanitas. in hac uanitate, cui quantum satis uisum est intimandae totum istum librum uir sapientissimus deputauit, - non utique ob aliud, nisi ut eam uitam desideremus, quae uanitatem non habet sub hoc sole, sed ueritatem sub illo qui fecit hunc solem in hac ergo uanitate 25 numquid nisi iusto dei rectoque iudicio similis eidem uanitati factus uanesceret homo? in diebus tamen uanitatis suae 139 interest plurimum, utrum resistat an obtemperet ueritati et utrum sit expers uerae pietatis an particeps, non propter uitae huius uel bona adquirenda uel mala uitanda uanescendo transeuntia, sed propter futurum iudicium, per quod erunt et bonis bona et malis mala sine fine mansura. denique iste s sapiens hunc librum sic conclusit, ut diceret: deum time et mandata eius custodi, quia hoc est omnis homo. quia hoc omne opus deus adducet in iudicium in omni despectu siue bonum siue malum. quid breuius, uerius, salubrius dici potuit? deum, inquit, time et man- 10 data eius custodi, quia hoc est omnis homo. quicumque enim est, hoc est, custos utique mandatorum dei, quoniam qui hoc non est, nihil est; non enim ad ueritatis imaginem reformatur remanens in similitudine uanitatis. quia omne hoc opus id est quod ab homine fit in hac uita — 15 siue bonum siue malum deus adducet in iudicium in omni despecto, id est in omni etiam, qui contemtibilis hic uidetur et ideo nec uidetur; quoniam deus et ipsum uidet nec eum despicit nec cum iudicat praeterit. CXXIII. ITEM EX EODEM LIBRO DE CIVITATE DEI XX. QVIBVS SENTENTIIS DOMINI DIVINVM IVDICIVM IN FINE FVTVRVM SAECVLI DECLARETVR. 20 Saluator cum obiurgaret ciuitates, in quibus uirtutes magnas fecerat neque crediderant, et eis alienigenas anteponeret: 25 То 6 (et 14) Eccle. 12, 13 sq. 4 et] om. v 6 librum] lilibrum v 8 hoc omne V: omne hoc adducet TV: ducit v 9 omni Tv: omne V despectu siue malum] si uel malum T tudinem V 16 adducit v 17 despecto V: despectu T dispecto 18 et ideo nec uidetur GPTv: om. MV 19 iudicat TV: TV: dispectu v diiudicato 14 simili 20 cap. CXXXI 7 CXXXVIIII P CXL v; num. om. G 22 diuinum MV: om. PTv genas TV: alienas v 23 declaratur v 25 alieni |