Vi potitur. Quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames? Postquam pavor ossa reliquit, Delectos populi ad proceres primumque parentem Monstra deum refero, et, quae sit sententia, posco. 60 Omnibus idem animus, scelerata excedere terra, Linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros. Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens Aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae, Caeruleis maestae vittis atraque cupresso,

65

70

75

80

85

Et circum Iliades crinem de more solutae;
Inferimus tepido spumantia cymbia lacte
Sanguinis et sacri pateras, animamque sepulcro
Condimus, et magna supremum voce ciemus.

Inde, ubi prima fides pelago, placataque venti
Dant maria et lenis crepitans vocat auster in altum,
Deducunt socii naves et litora complent.

Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt.
Sacra mari colitur medio gratissima tellus
Nereidum matri et Neptuno Aegaeo,
Quam pius Arcitenens oras et litora circum
Errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit,
Immotamque coli dedit et contemnere ventos.
Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu
Accipit. Egressi veneramur Apollinis urbem.
Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos,
Vittis et sacra redimitus tempora lauro,

Occurrit; veterem Anchisen adgnoscit amicum.
Iungimus hospitio dextras, et tecta subimus.

Templa dei saxo venerabar structa vetusto :
"Da propriam, Thymbraee, domum; da moenia
fessis

Et genus et mansuram urbem; serva altera Troiae
Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli.

90

95

100

105

ΠΙΟ

115

Quem sequimur? quove ire iubes, ubi ponere sedes?
Da, pater, augurium, atque animis inlabere nostris.”
Vix ea fatus eram : tremere omnia visa repente,
Liminaque laurusque dei, totusque moveri
Mons circum, et mugire adytis cortina reclusis.
Summissi petimus terram, et vox fertur ad aures:
"Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum
Prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto

Accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem.
Hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris,
Et nati natorum, et qui nascentur ab illis."

Haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu
Laetitia, et cuncti, quae sint ea moenia, quaerunt,
Quo Phoebus vocet errantes iubeatque reverti.
Tum genitor, veterum volvens monumenta virorum,
"Audite, o proceres," ait, "et spes discite vestras.
Creta Iovis magni medio iacet insula ponto,
Mons Idaeus ubi, et gentis cunabula nostrae.
Centum urbes habitant magnas, uberrima regna;
Maximus unde pater, si rite audita recordor,
Teucrus Rhoeteas primum est advectus ad oras,
Optavitque locum regno. Nondum Ilium et arces
Pergameae steterant; habitabant vallibus imis.
Hinc mater cultrix Cybeli Corybantiaque aera
Idaeumque nemus; hinc fida silentia sacris,
Et iuncti currum dominae subiere leones.
Ergo agite, et, divum ducunt qua iussa, sequamur;
Placemus ventos et Cnosia regna petamus.
Nec longo distant cursu; modo Iuppiter adsit,
Tertia lux classem Cretaeis sistet in oris."

Sic fatus, meritos aris mactavit honores, Taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo, 120 Nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam.

Fama volat pulsum regnis cessisse paternis Idomenea ducem, desertaque litora Cretae, Hoste vacare domos, sedesque adstare relictas. Linquimus Ortygiae portus, pelagoque volamus, 125 Bacchatamque iugis Naxon viridemque Donusam, Olearon, niveamque Paron sparsasque per aequor Cycladas et crebris legimus freta concita terris. Nauticus exoritur vario certamine clamor; Hortantur socii, Cretam proavosque petamus. 130 Prosequitur surgens a puppi ventus euntes, Et tandem antiquis Curetum adlabimur oris. Ergo avidus muros optatae molior urbis, Pergameamque voco, et laetam cognomine gentem Hortor amare focos arcemque attollere tectis. Iamque fere sicco subductae litore puppes; Conubiis arvisque novis operata iuventus,

135

Iura domosque dabam: subito cum tabida membris,
Corrupto caeli tractu, miserandaque venit
Arboribusque satisque lues et letifer annus.

140 Linquebant dulces animas, aut aegra trahebant
Corpora; tum steriles exurere Sirius agros;
Arebant herbae, et victum seges aegra negabat.
Rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso
Hortatur pater ire mari, veniamque precari,
145 Quam fessis finem rebus ferat; unde laborum.
Temptare auxilium iubeat; quo vertere cursus.

Nox erat, et terris animalia somnus habebat : Effigies sacrae divum Phrygiique Penates, Quos mecum a Troia mediisque ex ignibus urbis 150 Extuleram, visi ante oculos adstare iacentis In somnis, multo manifesti lumine, qua se Plena per insertas fundebat luna fenestras. Tum sic adfari et curas his demere dictis :

“Quod tibi delato Ortygiam dicturus Apollo est, 155 Hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit. Nos te, Dardania incensa, tuaque arma secuti, Nos tumidum sub te permensi classibus aequor, Idem venturos tollemus in astra nepotes,

Imperiumque urbi dabimus. Tu moenia magnis 160 Magna para, longumque fugae ne linque laborem. Mutandae sedes. Non haec tibi litora suasit

Delius aut Cretae iussit considere Apollo.

Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, Terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; 165 Oenotri coluere viri; nunc fama minores Italiam dixisse ducis de nomine gentem: Hae nobis propriae sedes; hinc Dardanus ortus, Iasiusque pater, genus a quo principe nostrum. Surge age, et haec laetus longaevo dicta parenti 170 Haud dubitanda refer; Corythum terrasque requirat Ausonias. Dictaea negat tibi Iuppiter arva." Talibus attonitus visis et voce deorum ·

175

Nec sopor illud erat, sed coram adgnoscere vultus
Velatasque comas praesentiaque ora videbar;
Tum gelidus toto manabat corpore sudor —
Corripio e stratis corpus, tendoque supinas
Ad caelum cum voce manus, et munera libo
Intemerata focis. Perfecto laetus honore

Anchisen facio certum, remque ordine pando.
180 Adgnovit prolem ambiguam geminosque parentes,
Seque novo veterum deceptum errore locorum.
Tum memorat: "Nate, Iliacis exercite fatis,
Sola mihi tales casus Cassandra canebat.

Nunc repeto haec generi portendere debita nostro, 185 Et saepe Hesperiam, saepe Itala regna vocare. Sed quis ad Hesperiae venturos litora Teucros

Crederet? aut quem tum vates Cassandra moveret?
Cedamus Phoebo, et moniti meliora sequamur."
Sic ait, et cuncti dicto paremus ovantes.

190 Hanc quoque deserimus sedem, paucisque relictis Vela damus, vastumque cava trabe currimus aequor. Postquam altum tenuere rates, nec iam amplius ullae

Apparent terrae, caelum undique et undique pontus, Tum mihi caeruleus supra caput adstitit imber, 195 Noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. Continuo venti volvunt mare magnaque surgunt Aequora; dispersi iactamur gurgite vasto; Involvere diem nimbi, et nox umida caelum Abstulit; ingeminant abruptis nubibus ignes. Excutimur cursu, et caecis erramus in undis. Ipse diem noctemque negat discernere caelo, Nec meminisse viae media Palinurus in unda.. Tres adeo incertos caeca caligine soles

200

Erramus pelago, totidem sine sidere noctes. 205 Quarto terra die primùm se attollere tandem Visa, aperire procul montes, ac volvere fumum. Vela cadunt, remis insurgimus; haud mora, nautae Adnixi torquent spumas et caerula verrunt.

Servatum ex undis Strophadum me litora primum 210 Excipiunt; Strophades Graio stant nomine dictae, Insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam Clausa domus, mensasque metu liquere priores. Tristius haud illis monstrum, nec saevior ulla Pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis. Virginei volucrum vultus, foedissima ventris Proluvies, uncaeque manus, et pallida semper Ora fame.

215