41 Hunc, et incomtis Curium capillis, &c.] Virtutem paupertate educatam, ac celebrem factam, in tribus summis viris cum Horatio venerare, lector; in Fabricio, in Curio, in Camillo. Hos enimvero sæva paupertas, id est, magna frugalitas, tenuis admodum res familiaris, fundulus, sen pauca agri jugera sibi ab avis relicta, cum lare apto, id est, pariter modico, bello utiles fecit. Nimirum victu aspero indurati ad laborem, morum autem integritate ad virtutem omnem formati, egregiam Reipublicæ difficilli mis temporibus operam navaverunt; non tam suæ quam publicæ utilitati studentes: unde et summam laudem consecuti sunt.

Hunc] Nempe C. Fabricium Luscinum, ter Consulem, de quo ante: et Valer. Maxim. 1v. 3. Is 'honoribus et auctoritate omni civitate temporibus suis major, censu par unicuique pauperrimo; a Samnitibus, quos universos in clientela habebat, decem æris, et quinque pondo argenti, totidemque servos sibi missos, in Samnium remisit, continentiæ snæ beneficio sine pecunia prædives, sine usu familiæ abunde comitatus: quia locupletem illum faciebat, non multa possidere, sed modica desiderare. Ergo domus ejus, quemadmodum ære et argento et mancipiis Samnitum vacua, ita gloria, ex his contemtis parta, referta fuit,' &c. Vide et

ejusdem Valer. 11. 9.

Curium] Curius Dentatus 'exactissima norma Romanæ frugalitatis, idemque fortitudinis perspectissimum specimen, Samnitum legatis agresti se in scamno assidentem foco, atque ligneo catillo cœnantem (quales epulas, apparatus indicio est) spectandum præbuit.' Ille eorum divitias contemsit: paupertatem ejus Samnites mirati sunt. Offerentibus aurum respondit: Malle se locupletibus imperare, quam ipsum fieri locupletem :' et Curium nec acie vinci, nec pecunia corrumpi posse,' &c. quæ lege apud Valer. Maxim. 1v. 3. Vide et Aurelium Victorem de Viris Illustribus, Cic. de Senectute, &c.

Incomtis Curium capillis] Legunt quidam, cum Quintiliano quidem IX. 3. intonsis capillis: scilicet priscis temporibus nondum erant Romæ tonsores: et cultum negligebant maxime bellatores viri. Hoc quidem perinde significatur per vocem incomtis: sed non illud; quod sane ab Horatio spectari oportuit: sic Ovid. Fast. 11. 'Hoc apud intonsos nomen habebat avos.' Et Fast. iv. de Numa: "Bis caput intonsum fontana spargitur unda.' Codices tamen fere omnes habent, incomtis Curium capillis; unde ab ea lectione temere discedendum non fuit.

42 Camillum] M. Furius Camillus quinquies Dictator fuit, de Gallis bis

45

triumphavit, Romamque jam ab his captam strenue pugnando vindicavit. Ad annos octoginta Reipublicæ semper utilis vixit: hinc pater patriæ, alter Romulus, ac urbis conditor meritus appellari. Vide Liv. lib. v. &c.

45 Crescit, occulto velut arbor ævo, Fama Marcelli] Sicut arbor sensim ac nemine advertente crescit, occulto avo, labente clam tempore, progressu mensium et annorum, ita Marcelli fama in dies augetur ac celebrior evadit. Erasmus hunc locum sic illustrat: 'Solent præcocia subito flaccescere; sed quod paulatim accrescit, durabile est. Unde Horatius Marcelli famam velut cum robore arborem surgentem celebrat.'

46 Marcelli] Quis ille, non plane constat. Alii volunt M. Marcellum Octaviæ Augusti sororis filium, cui in Imperii successorem adoptato suam ille filiam desponderat Juliam. De eo Virgil. Æneid. vi. 861. et seq. et Seneca ad Marciam cap. 2. Verum cum is admodum juvenis, sola indole præclara nobilitatus obierit, quo pacto ejus fama crescere in dies ab Horatio dicatur? Itaque malim ego cum aliis intelligere M. Claudium Marcellum, quinquies Consulem, qui Gallos Germanosque debellavit, ipsumque Hannibalem invictum antea vinci posse docuit: atque ab eo de

mum circumventus ac cæsus etiam coli et observari meruit post mortem. Nam et honorifice cremandum Hannibal curavit, ejusque cineres urna argentea inclusos et corona aurea decoratos ad ejus filium misit. Plutarch. Liv. lib. xx. et seq. Virgil. Eneid. VI. 855.

Micat inter omnes Julium sidus] Sueton. Jul. cap. 88. ita scribit: 'In Deorum numerum relatus est, non ore modo decernentium, sed et persuasione vulgi: siquidem ludis, quos primo consecratos ei hæres Augustus edebat, stella crinita per septem dies continuos fulsit, exoriens circa undecimam horam: creditumque est animam esse Cæsaris in cœlum recepti: et hac de causa simulacro ejus in vertice additur stella.' Idem refertur in Epistolis Angusti. Virgil. Eclog. Ix. 47. Ecce Dionæi processit Cæsaris astrum.' Vide et Plutarch. Dion. lib. xLv. Senec. Quæst. Natural. vii. 17. Plin. 11. 25. ubi Augusti ipsius de crinito illo sidere testimonium refert. Porro cometes ille Christi Servatoris nostri natalem prænuntiasse multo melius creditur.

49 Gentis humanæ pater, &c.] Præclare ad Augustum, quo totus tendebat, laudandum venit tandem, per apostrophen ad Jovem, cui divisum cum ipso Imperium asserit.

50 Tibi cura magni Cæsaris fatis data] Duo nempe veteribus credita. Primum, Reges, Imperatores, Principes in tutela esse Jovis: alterum, fato sic omnia decerni, gubernari, subesse, ut ipsi Dii fati legibus tenerentur.

51 Tu secundo Cæsare regnes] Tu quidem ita supremum rerum omnium dominium habe, o Jupiter, ut Augustus sit a te secundus.

53 Ille, seu Parthos, &c.] Sueton. August. cap. 21. Parthi quoque et Armeniam vindicanti facile cesserunt: et signa militaria, quæ M. Crasso et M. Antonio ademerant, reposcenti reddiderunt, obsidesque insuper obtulerunt; denique pluribus quondam de regno concertantibus, nonnisi ab ipso electum comprobaverunt.' Vide et infra Od. xix. 12. Not.

Quoniam vero Parthos, antea victoriis feroces, Romanisque etiam terribiles, jam eo deduxerat Augusti fama, ut ultro virtuti Romanæ observantiam deferrent, hinc bene omina

tur Horatius, justo eos triumpho aliquando profligandos.

55 Sive subjectos Orientis ora Seras et Indos] Sive ille remotissimas nationes subegerit, vel Seras, vel Indos, de quibus, teste Diodoro Siculo, solus triumphavit Bacchus.

56 Seras] Seres interioris Æthiopiæ sunt populi: sunt etiam ex Orosio citerioris Indiæ: sunt et alii ad ortum extremi ultra Sinas, quorum regio Serica, nunc Catay, Metropolis autem Sera, serico opere celebres : de quibus Strabo, Ptolem. Ferrar. &c. Plin. vi. 17. Primi sunt hominum qui noscantur Seres lanificio sylvarum nobiles, perfusam aqua depectentes frondium canitiem.' Ammian. Marcellin. Seres,' inquit,' armorum expertes nulli finitimorum molesti.... Cœli apud eos jucunda salubrisque temperies; aëris facies munda, ventorum commodissimus flatus, et abunde sylvæ sublucidæ, a quibus arborum fœtus, aquarum asperginibus crebris, velut quæ

....

60

dam vellera molientes, ex lanugine et liquore mixtam subtilitatem tenerrimam pectunt, nentesque subtegmina conficiunt sericum, ad usum antehac nobilium, nunc etiam infimorum sine ulla discretione proficiens. Ipsi præter ceteros frugalissimi, pacatioris vitæ cultores,' &c.

Indos] Horum regio India Asiæ est ad Ortum amplissima ab Indo fluvio dicta: Gange fluvio item rigatur, et scinditur media: ab Ortu Sinas habet, a Septemtrione Tartariam, ab Occasu Persiam, ab Austro Ocea num Indicum. Parte Septemtrionali, inter Gangem et Indum fluvios, continetur hodie Imperium magni Mogolis, in quo numerantur provinciæ triginta septem satis amplæ.

57 Te minor latum reget æquus orbem, &c.] Sensus est: Augustus autem, o Jupiter, sic orbem hunc inferiorem, ita volentibus fatis, reget, ut se gerat semper minorem te, sicut decet et æquum est. Et quanquam Jaudibus omnium jam effertur, et 'virtutis moderationisque fama Indos etiam ac Scythas, auditu modo cognitos, pellexit ad amicitiam suam Populique Romani ultro per legatos pe

tendam;' (ex Sueton. Octav. cap. 21.) quanquam Parthos etiam nomi. nis sui splendore similiter perculit, eorumque ferociam sine armis fregit; attamen ille seu novis in dies triumphis augeatur, seu tot populos sibi subjectos cernat, nunquam tamen animos ultra quam fas est superbos tollet.

Latum] Virgil. Æneid. 1. 282. 'His ego nec metas rerum, nec tempora pono.' Legunt alii lætum, nimirum ob æquitatem' Angusti, qui jus summa lenitate pariter ac diligentia, dixisse scribitur Suetonio.

58 Tu gravi curru quaties Olympum] Tu in cœlo regnabis, indeque tonitru in hæc infima, cum fueris ad justam provocatus iram, vibrabis. Nempe vulgus opinabatur e curru Jovis cœlum quatiente formari tonitrua, et mitti fulmina.

59 Tu parum castis, &c.] Quoniam luci Diis sacri habebantur, hine, si aliquo scelere ac flagitio in iis perpetrato contaminati essent, Jovis exci tari credebant furorem, et sacrilegium vindicari, misso fulmine. Unde et satagebant expiare locum, et cæsis hostiis Numinis iram placare.