Obrázky na stránke
PDF
ePub

QUESTIO

DE AQUA ET TERRA.

QUÆSTIO AUREA AC PERUTILIS

EDITA PER DANTEM ALAGHERIUM, POETAM FLORENTINUM CLARISSIMUM, DE NATURA DUORUM ELEMENTORUM AQUÆ ET TERRÆ DISSERENTEM.

Universis et singulis præsentes litteras inspecturis, Dantes Alagherii de Florentia, inter vere philosophantes minimus, in Eo salutem, qui est principium veritatis et lumen.

§ I. Manifestum sit omnibus vobis, quod, existente me Mantuæ, quæstio quædam exorta est, quæ dilatata multoties, ad apparentiam magis quam ad veritatem, indeterminata restabat. Unde quum in amore veritatis a pueritia mea continue sim nutritus, non sustinui quæstionem præfatam linquere indiscussam; sed placuit de ipsa verum ostendere, nec non argumenta facta contra dissolvere, tum veritatis amore, tum etiam odio falsitatis. Et ne livor multorum, qui absentibus viris invidiosis mendacia confingere solent, post tergum bene dicta transmutent, placuit insuper in hac cedula meis digitis exarata, quod determinatum fuit a me relinquere, et formam totius disputationis calamo designare.

Quæstio.

§ II. Quæstio igitur fuit de situ et figura, sive forma duorum elementorum Aquæ videlicet et Terræ; et voco hic formam illam, quam Philosophus ponit in quarta specie qualitatis in Prædicamentis. Et restricta fuit quæstio ad hoc, tamquam ad principium investigandæ veritatis, ut quæreretur:

LA QUESTIONE

DELL'ACQUA E DELLA TERRA.

AUREA QUISTIONE ED UTILISSIMA

PUBBLICATA DALL' ECCELLENTISSIMO POETA FIORENTINO DANTE ALIGhieri INTORNO ALLA NATURA DE' DUE ELEMENTI ACQUA E TERRA

A tutti ed a ciascuno in particolare, che questo scritto vedranno, Dante Alighieri, il minimo fra' veri filosofi, augura salute in Colui, ch'è principio e lume della verità.

§ I. Sia manifesto a voi tutti, come, essendo io in Mantova, insorse una certa quistione, la quale amplificata assai volte, rimanevasi più in apparenza, che realmente indeterminata. Laonde, comeché io fossi fin dalla fanciullezza continuamente nutrito nello studio della verità, non soffersi di lasciare indiscussa la prefata quistione; ma piacquemi dimostrare il vero intorno ad essa, e gli argomenti addotti in contrario risolvere, si per amore della verità, come per avversione alla falsità. Ed affinchè il livore di molti, i quali sogliono fabbricar menzogne a danno degli assenti degni d'invidia, non abbia a trasmutare le cose dette bene, ho voluto inoltre sopra questo foglio scritto di mio pugno lasciar ciò che da me fu determinato, ed accennare colla penna la forma di tutta la disputa.

Quistione.

§ II. Versò dunque la quistione intorno al sito e alla figura, ossia forma de' due elementi, dell' Acqua cioè e della Terra. E chiamo io qui forma, quella che il Filosofo pone nella quarta specie della qualità ne' Predicamenti e fu la quistione ristretta a questo, come a principio d' investigare la verità, cioè di ricer

utrum aqua in sphæra sua, hoc est in sua naturali circumferentia, in aliqua parte esset altior terra, quæ emergit ab aquis, et quam communiter quartam habitabilem appellamus; et arguebatur quod sic multis rationibus, quarum, quibusdam omissis propter earum levitatem, quinque retinui, quæ aliquam efficaciam habere videbantur.

Prima Ratio.

§ III. Prima fuit talis: Duarum circumferentiarum inæqualiter a se distantium impossibile est idem esse centrum: circumferentia aquæ et circumferentia terræ inæqualiter distant; ergo etc. Deinde procedebatur: Quum centrum terræ sit centrum universi, ut ab omnibus confirmatur; et omne quod habet positionem in mundo aliam ab eo, sit altius; quod circumferentia aquæ sit altior circumferentia terræ concludebatur, quum circumferentia sequatur undique ipsum centrum. Major principalis syllogismi videbatur patere per ea, quæ demonstrata sunt in geometria; minor per sensum, eo quod videmus in aliqua parte terræ circumferentiam includi a circumferentia aquæ, in aliqua vero excludi.

Secunda Ratio.

§ IV. Nobiliori corpori debetur nobilior locus; aqua est nobilius corpus quam terra: ergo aquæ debetur nobilior locus. Et cum locus tanto sit nobilior, quanto superior, propter magis propinquare nobilissimo continenti, qui est cælum primum; ergo etc. Relinquo, quod locus aquæ sit altior loco terræ, et per consequens quod aqua sit altior terra, quum situs loci et locati non differat. Major et minor principalis syllogismi hujus rationis quasi manifeste dimittebantur.

care se l'acqua nella sua sfericità, vale a dire nella propria naturale circonferenza, fosse in qualche parte più alta della terra, la quale emerge dalle acque, ed è comunemente chiamata quarta abitabile; ed argomentavasi affermativamente per molte ragioni, delle quali, tralasciate alcune per la loro leggerezza, cinque ritenni, che aver sembravano qualche efficacia.

Prima Ragione.

§ III. Fu questa la prima: Due circonferenze l' una dall' altra inegualmente distanti è impossibile che abbiano un centro comune; La circonferenza dell' acqua e quella della terra distano inegualmente: Dunque ecc. Indi procedevasi: Essendo il centro della terra centro dell' universo, siccome da tutti si conferma ; e tutto ciò che ha nel mondo una posizione diversa da quello, è più alto; concludevasi, che la circonferenza dell' acqua fosse più alta della circonferenza della terra, avvegnachè la circonferenza segua d'ogni intorno lo stesso centro. La maggiore del principale sillogismo appariva manifesta per le dimostrazioni, che porge la geometria; la minore pel senso, in quanto che vediamo in qualche parte la circonferenza della terra essere inchiusa nella circonferenza dell' acqua, in alcuna parte poi esserne esclusa.

Seconda Ragione.

§ IV. A più nobile corpo è dovuto più nobile luogo : l'acqua è corpo più nobile della terra; dunque devesi all' acqua luogo piú nobile. Ed essendo tanto più nobile il luogo, quanto è superiore pel suo approssimarsi di più al nobilissimo de' continenti, ch'è il primo cielo ; dunque ecc. Tralascio, che il luogo dell' acqua sia più alto di quello della terra, e in conseguenza che l'acqua sia più alta della terra, non essendo differente il sito del luogo da quello della cosa locata. La maggiore e la minore del principal sillogismo di questo ragionamento quasi manifestamente si escludevano.

DANTE. 2.

28

Tertia Ratio.

§ V. Tertia ratio erat: Omnis opinio, quæ contradicit sensui, est mala opinio; Opinari, aquam non esse altiorem terra, est contradicere sensui: Ergo est mala opinio. Prima dicebatur patere per Commentatorem super tertio de Anima: secunda, sive minor, per experientiam nautarum, qui vident, in mari existentes, montes sub se; et probant dicendo, quod ascendendo malum vident eos, in navi vero non vident; quod videtur accidere propter hoc, quod terra valde inferior sit et depressa a dorso maris.

Quarta Ratio.

§ VI. Quarto arguebatur sic: Si terra non esset inferior ipsa aqua, terra esset totaliter sine aquis, saltem in parte detecta, de qua quæritur; et sic nec essent fontes, neque flumina, neque lacus; cujus oppositum videmus: quare oppositum ejus, ex quo sequebatur, est verum, quod aqua sit altior terra. Consequentia probabatur per hoc, quod aqua naturaliter fertur deorsum: et cum mare sit principium omnium aquarum (ut patet per Philosophum in Meteoris suis), si mare non esset altius quam terra, non moveretur aqua ad ipsam terram; quum in omni motu naturali aquæ principium oporteat esse altius.

Quinta Ratio.

§ VII. Item arguebatur quinto: Aqua videtur maxime sequi motum Lunæ, ut patet in accessu et recessu maris; cum igitur orbis Lunæ sit excentricus, rationabile videtur, quod aqua in sua sphæra excentricitatem imitetur orbis Lunæ, et per consequens sit excentrica: et quum hoc esse non pos

« PredošláPokračovať »