Sutilis, et multam accepit rimosa paludem.

415 Tandem trans fluvium incolumes vatemque virumque Informi limo glaucaque exponit in ulva.

Cerberus haec ingens latratu regna trifauci
Personat, adverso recubans immanis in antro.
Cui vates, horrere videns iam colla colubris,
420 Melle soporatam et medicatis frugibus offam
Obicit. Ille fame rabida tria guttura pandens
Corripit obiectam, atque immania terga resolvit
Fusus humi, totoque ingens extenditur antro.
Occupat Aeneas aditum custode sepulto,
425 Evaditque celer ripam inremeabilis undae.
Continuo auditae voces vagitus et ingens
Infantumque animae flentes in limine primo,
Quos dulcis vitae exsortes et ab ubere raptos
Abstulit atra dies et funere mersit acerbo.
430 Hos iuxta falso damnati crimine mortis.

Nec vero hae sine sorte datae, sinc iudice, sedes:
Quaesitor Minos urnam movet; ille silentum
Conciliumque vocat vitasque et crimina discit.
Proxima deinde tenent maesti loca, qui sibi letum
435 Insontes peperere manu, lucemque perosi

440

Proiecere animas. Quam vellent aethere in alto
Nunc et pauperiem et duros perferre labores!
Fas obstat, tristique palus inamabilis unda
Alligat, ct noviens Styx interfusa coercet.

Nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem
Lugentes campi; sic illos nomine dicunt.

Hic, quos durus amor crudeli tabe peredit,

Secreti celant calles et myrtea circum.

Silva tegit; curae non ipsa in morte relinquunt.

445 His Phaedram Procrimque locis, maestamque Eri

phylen,

450

Crudelis nati monstrantem vulnera, cernit,
Euhadnenque et Pasiphaen; his Laodamia

It comes, et iuvenis quondam, nunc femina, Caeneus,
Rursus et in veterem fato revoluta figuram.

Inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido
Errabat silva in magna: quam Troïus heros
Ut primum iuxta stetit adgnovitque per umbras
Obscuram, qualem primo qui surgere mense
Aut videt aut vidisse putat per nubila Lunam,
455 Demisit lacrimas, dulcique adfatus amore est:
"Infelix Dido, verus mihi nuntius ergo

Venerat exstinctam, ferroque extrema secutam?
Funeris heu tibi causa fui? Per sidera iuro,
Per superos et si qua fides tellure sub ima est,
460 Invitus, regina, tuo de litore cessi.

Sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras,
Per loca senta situ cogunt noctemque profundam,
Imperiis egere suis; nec credere quivi

Hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem.

465 Siste gradum, teque aspectu ne subtrahe nostro.
Quem fugis? extremum fato, quod te adloquor, höc est."
Talibus Aeneas ardentem et torva tuentem

Lenibat dictis animum, lacrimasque ciebat.
Illa solo fixos oculos aversa tenebat,
Nec magis incepto vultum sermone movetur,
Quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.
Tandem corripuit sese, atque inimica refugit
In nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi
Respondet curis aequatque Sychaeus amorem.
475 Nec minus Aeneas, casu concussus iniquo,
Prosequitur lacrimans longe, et miseratur euntem.

Inde datum molitur iter. Iamque arva tenebant
Ultima, quae bello clari secreta frequentant.

Hic illi occurrit Tydeus, hic inclutus armis 480 Parthenopaeus et Adrasti pallentis imago; Hic multum fleti ad superos belloque caduci Dardanidae, quos ille omnes longo ordine cernens Ingemuit, Glaucumque Medontaque Thersilochumque, Tres Antenoridas, Cererique sacrum Polyphoeten, 485 Idaeumque, etiam currus, etiam arma tenentem.

Circumstant animae dextra laevaque frequentes. Nec vidisse semel satis est; iuvat usque morari, Et conferre gradum, et veniendi discere causas. Et Danaum proceres Agamemnoniaeque phalanges Ut videre virum fulgentiaque arma per umbras, Ingenti trepidare metu; pars vertere terga, Ceu quondam petiere rates; pars tollere vocem Exiguam inceptus clamor frustratur hiantes. Atque hic Priamiden laniatum corpore toto 495 Deiphobum videt et lacerum crudeliter ora, Ora manusque ambas, populataque tempora raptis Auribus, et truncas inhonesto vulnere nares. Vix adeo adgnovit pavitantem et dira tegentem Supplicia, et notis compellat vocibus ultro:

500

Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri,
Quis tam crudeles optavit sumere poenas?

Cui tantum de te licuit? Mihi fama suprema
Nocte tulit fessum vasta te caede Pelasgum
Procubuisse super confusae stragis acervum.
505 Tunc egomet tumulum Rhoeteo litore inanem
Constitui, et magna Manes ter voce vocavi.
Nomen et arma locum servant; te, amice, nequivi
Conspicere et patria decedens ponere terra."

Ad quae Priamides: "Nihil o tibi amice relictum;

510 Omnia Deiphobo solvisti et funeris umbris. Sed me fata mea et scelus exitiale Lacaenae

His mersere malis; illa haec monumenta reliquit. Namque ut supremam falsa inter gaudia noctem Egerimus, nosti; et nimium meminisse necesse est. 515 Cum fatalis equus saltu super ardua venit

Pergama et armatum peditem gravis attulit alvo, Illa, chorum simulans, euhantes orgia circum Ducebat Phrygias; flammam media ipsa tenebat Ingentem, et summa Danaos ex arce vocabat. 520 Tum me, confectum curis somnoque gravatum, Infelix habuit thalamus, pressitque iacentem Dulcis et alta quies placidaeque simillima morti. Egregia interea coniunx arma omnia tectis Amovet, et fidum capiti subduxerat ensem; 525 Intra tecta vocat Menelaum, et limina pandit, Scilicet id magnum sperans fore munus amanti, Et famam exstingui veterum sic posse malorum. Quid moror? inrumpunt thalamo; comes additur una Hortator scelerum Aeolides. Di, talia Grais

530 Instaurate, pio si poenas ore reposco.

535

Sed te qui vivum casus, age, fare vicissim, Attulerint. Pelagine venis erroribus actus, An monitu divum? an - quae te Fortuna fatigat, Ut tristes sine sole domos, loca turbida, adires?" Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis Iam medium aetherio cursu traiecerat axem ; Et fors omne datum traherent per talia tempus, Sed comes admonuit breviterque adfata Sibylla est: "Nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas. 540 Hic locus est, partes ubi se via findit in ambas: Dextera quae Ditis magni sub moenia tendit. Hac iter Elysium nobis; at laeva malorum Exercet poenas, et ad impia Tartara mittit." Deiphobus contra: "Ne saevi, magna sacerdos;

545 Discedam, explebo numerum, reddarque tenebris. I decus, i, nostrum; melioribus utere fatis." Tantum effatus, et in verbo vestigia torsit.

Respicit Aeneas; subito et sub rupe sinistra Moenia lata videt, triplici circumdata muro, 550 Quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis, Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. Porta adversa ingens, solidoque adamante columnae, Vis ut nulla virum, non ipsi exscindere bello Caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras, 555 Tisiphoneque sedens, palla succincta cruenta, Vestibulum exsomnis servat noctesque diesque. Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare Verbera; tum stridor ferri, tractaeque catenae.

Constitit Aeneas, strepituque exterritus haesit. 560 "Quae scelerum facies? o virgo, effare; quibusve Urgentur poenis? quis tantus plangor ad auras?" Tum vates sic orsa loqui: "Dux inclute Teucrum, Nulli fas casto sceleratum insistere limen;

Sed me cum lucis Hecate praefecit Avernis, 565 Ipsa deum poenas docuit, perque omnia duxit. Cnosius haec Rhadamanthus habet, durissima regna, Castigatque auditque dolos, subigitque fateri, Quae quis apud superos, furto laetatus inani, Distulit in seram commissa piacula mortem. 570 Continuo sontes ultrix accincta flagello

Tisiphone quatit insultans, torvosque sinistra
Intentans angues vocat agmina saeva sororum.
Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae
Panduntur portae. Cernis, custodia qualis
575 Vestibulo sedeat? facies quae limina servet?
Quinquaginta atris immanis hiatibus Hydra
Saevior intus habet sedem. Tum Tartarus ipse