Centum oratores augusta ad moenia regis

Ire iubet, ramis velatos Palladis omnes,

155 Donaque ferre viro, pacemque exposcere Teucris.
Haud mora, festinant iussi rapidisque feruntur
Passibus. Ipse humili designat moenia fossa,
Moliturque locum, primasque in litore sedes
Castrorum in morem pinnis atque aggere cingit.

160

Iamque iter emensi turres ac tecta Latinorum
Ardua cernebant iuvenes, muroque subibant.
Ante urbem pueri et primaevo flore iuventus
Exercentur equis, domitantque in pulvere currus,
Aut acres tendunt arcus, aut lenta lacertis
165 Spicula contorquent, cursuque ictuque lacessunt:
Cum praevectus equo longaevi regis ad aures
Nuntius ingentes ignota in veste reportat
Advenisse viros. Ille intra tecta vocari
Imperat, et solio medius consedit avito.

170

Tectum augustum, ingens, centum sublime columnis,
Urbe fuit summa, Laurentis regia Pici,
Horrendum silvis et religione parentum.

Hic sceptra accipere et primos attollere fasces
Regibus omen erat; hoc illis curia templum,
175 Hae sacris sedes epulis; hic ariete caeso
Perpetuis soliti patres considere mensis.
Quin etiam veterum effigies ex ordine avorum
Antiqua e cedro, Italusque paterque Sabinus
Vitisator, curvam servans sub imagine falcem,
180 Saturnusque senex Ianique bifrontis imago,
Vestibulo adstabant, aliique ab origine reges,
Martiaque ob patriam pugnando vulnera passi.
Multaque praeterea sacris in postibus arma,
Captivi pendent currus, curvaeque secures,
185 Et cristae capitum, et portarum ingentia claustra,

Spiculaque clipeique ereptaque rostra carinis.
Ipse Quirinali lituo, parvaque sedebat
Succinctus trabea, laevaque ancile gerebat

Picus, equum domitor; quem capta cupidine coniunx 190 Aurea percussum virga versumque venenis Fecit avem Circe, sparsitque coloribus alas. Tali intus templo divum patriaque Latinus Sede sedens Teucros ad sese in tecta vocavit; Atque haec ingressis placido prior edidit ore: "Dicite, Dardanidae neque enim nescimus et urbem

195

Et genus, auditique advertitis aequore cursum, Quid petitis? quae causa rates aut cuius egentes Litus ad Ausonium tot per vada caerula vexit? Sive errore viae, seu tempestatibus acti, 200 Qualia multa mari nautae patiuntur in alto, Fluminis intrastis ripas portuque sedetis, Ne fugite hospitium, neve ignorate Latinos Saturni gentem, haud vinclo nec legibus aequam, Sponte sua veterisque dei se more tenentem. 205 Atque equidem memini-fama est obscurior annisAuruncos ita ferre senes, his ortus ut agris

210

Dardanus Idaeas Phrygiae penetrarit ad urbes
Threrciamque Samon, quae nunc Samothracia fertur.
Hinc illum, Corythi Tyrrhena ab sede profectum,
Aurea nunc solio stellantis regia caeli

Accipit et numerum divorum altaribus auget."
Dixerat; et dicta Ilioneus sic voce secutus:
"Rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos
Atra subegit hiems vestris succedere terris,
215 Nec sidus regione viae litusve fefellit;

Consilio hanc omnes animisque volentibus urbem
Adferimur, pulsi regnis, quae maxima quondam

220

Extremo veniens Sol aspiciebat Olympo.

Ab Iove principium generis; Iove Dardana pubes Gaudet avo; rex ipse Iovis de gente suprema, Troĭus Aeneas, tua nos ad limina misit. Quanta per Idaeos saevis effusa Mycenis. Tempestas ierit campos, quibus actus uterque Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis, 225 Audiit, et si quem tellus extrema refuso Summovet Oceano, et si quem extenta plagarum Quattuor in medio dirimit plaga Solis iniqui. Diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti

Dis sedem exiguam patriis litusque rogamus 230 Innocuum et cunctis undamque auramque patentem.. "Non erimus regno indecores, nec vestra feretur Fama levis, tantique abolescet gratia facti, Nec Troiam Ausonios gremio excepisse pigebit. Fata per Aeneae iuro dextramque potentem, 235 Sive fide seu quis bello est expertus et armis : Multi nos populi, multae - ne temne, quod ultro Praeferimus manibus vittas ac verba precantia — Et petiere sibi et voluere adiungere gentes; Sed nos fata deum vestras exquirere terras 240 Imperiis egere suis. Hinc Dardanus ortus; Huc repetit; iussisque ingentibus urget Apollo Tyrrhenum ad Thybrim et fontis vada sacra Numici. Dat tibi praeterea Fortunae parva prioris Munera, reliquias Troia ex ardente receptas. 245 Hoc pater Anchises auro libabat ad aras; Hoc Priami gestamen erat, cum iura vocatis More daret populis, sceptrumque sacerque tiaras Iliadumque labor vestes."

Talibus Ilionei dictis defixa Latinus

250 Obtutu tenet ora, soloque immobilis haeret,

Intentos volvens oculos.

Nec purpura regem

255

Picta movet, nec sceptra movent Priameia tantum, Quantum in conubio natae thalamoque moratur; Et veteris Fauni volvit sub pectore sortem. Hunc illum fatis externa ab sede profectum Portendi generum, paribusque in regna vocari Auspiciis; hinc progeniem virtute futuram Egregiam, et totum quae viribus occupet orbem. Tandem laetus ait: "Di nostra incepta secundent 260 Auguriumque suum! Dabitur, Troiane, quod optas. Munera nec sperno. Non vobis, rege Latino, Divitis uber agri Troiaeve opulentia deerit. Ipse modo Aeneas, nostri si tanta cupido est, Si iungi hospitio properat sociusque vocari, 265 Adveniat, vultus neve exhorrescat amicos.

270

Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni.
Vos contra regi mea nunc mandata referte.
Est mihi nata, viro gentis quam iungere nostrae
Non patrio ex adyto sortes, non plurima caelo
Monstra sinunt; generos externis adfore ab oris,
Hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum
Nomen in astra ferant. Hunc illum poscere fata
Et reor, et, si quid veri mens augurat, opto."

Haec effatus equos numero pater eligit omni 275 (Stabant ter centum nitidi in praesaepibus altis); Omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci Instratos ostro alipedes pictisque tapetis (Aurea pectoribus demissa monilia pendent; Tecti auro, fulvum mandunt sub dentibus aurum), 280 Absenti Aeneae currum geminosque iugales Semine ab aetherio, spirantes naribus ignem, Illorum de gente, patri quos daedala Circe Supposita de matre nothos furata creavit.

Talibus Aeneadae donis dictisque Latini 285 Sublimes in equis redeunt, pacemque reportant.

290

Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis
Saeva Iovis coniunx, aurasque invecta tenebat,
Et laetum Aenean classemque ex aethere longe
Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno.
Moliri iam tecta videt, iam fidere terrae,
Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore;
Tum quassans caput haec effundit pectore dicta:
"Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris
Fata Phrygum! num Sigeis occumbere campis,
295 Num capti potuere capi? num incensa cremavit
Troia viros? medias acies mediosque per ignes
Invenere viam. At, credo, mea numina tandem
Fessa iacent, odiis aut exsaturata quievi,-

Quin etiam patria excussos infesta per undas 300 Ausa sequi, et profugis toto me opponere ponto. Absumptae in Teucros vires caelique marisque. Quid Syrtes, aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis Profuit? optato conduntur Thybridis alvec, Securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem 305 Immanem Lapithum valuit; concessit in iras

Ipse deum antiquam genitor Calydona Dianae:
Quod scelus aut Lapithas tantum, aut Calydona me-
rentem?

Ast ego, magna Iovis coniunx, nil linquere inausum.
Quae potui infelix, quae memet in omnia verti,

310 Vincor ab Aenea. Quod si mea numina non sunt Magna satis, dubitem haud equidem implorare quod usquam est.

Flectere si nequeo superos, Acheronta movebo.

Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis,