250

255

Vertitur interea caelum et ruit ōceanō Nox,
Involvens umbrā māgnā terramque polumque
Myrmidonumque dolōs; fūsi per moenia Teucri
Conticuere; sopor fessōs complectitur artūs.
Et iam Argiva phalanx instrūctīs nāvibus ibat
Ā Tenedō, tacitae per amīca silentia lunae
Litora nōta petēns, flammās cum regia puppis
Extulerat, fatisque deum defēnsus iniquis
Inclusōs uterō Danaōs et pinea fūrtim

Laxat claustra Sinōn. Illōs patefactus ad aurās 260 Reddit equus, laetique cavō sẽ rōbore prōmunt Thessandrus Sthenelusque ducēs et dīrus Ulixēs, Dēmissum lāpsi per fūnem, Acamāsque, Thoāsque, Pēlīdēsque Neoptolemus, primusque Machāōn, Et Menelaus, et ipse doli fabricator Epēos. 265 Invādunt urbem somno vīnōque sepultam ; Caeduntur vigilēs, portisque patentibus omnēs Accipiunt sociōs atque āgmina cōnscia iungunt.

Tempus erat quō prima quiēs mortālibus acgris Incipit et dōnō dīvum grātissima serpit.

270 In somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector Visus adesse mihi, largōsque effundere flētūs; Raptātus bīgīs, ut quondam, āterque cruentō Pulvere, perque pedēs traiectus lōra tumentēs. Ei mihi, quālis erat! quantum mūtātus ab illō 275 Hectore, qui redit exuvias indūtus Achilli,

Vel Danaum Phrygiōs iaculātus puppibus īgnēs! Squalentem barbam et concrētōs sanguine crīnēs Vulneraque illa gerens, quae circum plūrima mūrōs Accepit patriōs. Ultrō flens ipse videbar 280 Compellare virum et maestās exprōmere vōcēs:

"O lux Dardaniae, spēs ō fidissima Teucrum, Quae tantae tenuēre morae? quibus Hector ab ōris

Exspectate venis? ut tē post multa tuōrum Funera, post varios hominumque urbisque labōrēs 285 Dēfessi aspicimus! quae causa indigna serēnōs Foedavit vultus? aut cur haec vulnera cernō?"

Ille nihil, nec me quaerentem vāna morātur, Sed graviter gemitus imō de pectore dūcēns, "Heu fuge, nāte deā, tēque hīs" ait "ēripe flammis. Hostis habet mūrōs; ruit altō a culmine Trōia. Sat patriae Priamoque datum; si Pergama dextrā Defendi possent, etiam hac defēnsa fuissent. Sacra suosque tibi commendat Trōia Penātēs; Hōs cape fātōrum comitēs, his moenia quaere, 295 Magna pererrātō statuēs quae denique ponto." Sic ait, et manibus vittās Vestamque potentem Aeternumque adytis effert penetralibus ignem. Diversō interea miscentur moenia luctu,

Et magis atque magis, quamquam sēcrēta parentis 300 Anchisae domus arboribusque obtecta recessit, Clarescunt sonitūs, armōrumque ingruit horror. Excutior somnō, et summi fastigia tecti

Ascensū superō, atque arrectīs auribus adstō: In segetem veluti cum flamma furentibus austrīs 305 Incidit, aut rapidus montānō flūmine torrēns Sternit agrōs, sternit sata laeta boumque labōrēs, Praecipitesque trahit silvās stupet inscius altō Accipiens sonitum saxi de vertice păstor. Tum vērō manifesta fides, Danaumque patescunt Insidiae. Iam Deiphobi dedit ampla ruinam, Vulcano superante, domus, iam proximus ārdet Ucalegōn; Sigea īgni freta lāta relucent. Exoritur clamorque virum clangorque tubārum. Arma āmēns capiō; nec sat ratiōnis in armīs;

310

315 Sed glomerāre manum bello et concurrere in arcem

Cum sociis ardent animi; furor iraque mentem Praecipitant, pulchrumque mori succurrit in armis. Ecce autem tēlis Panthūs ēlāpsus Achīvum, Panthus Othryadēs, arcis Phoebique sacerdos, 320 Sacra manu victōsque deōs parvumque nepōtem Ipse trahit, cursūque āmēns ad līmina tendit. "Quō rēs summa loco, Panthū? quam prendimus arcem?"

325

330

Vix ea fātus eram, gemitū cum tālia reddit:

"Vēnit summa diēs et inēlūctābile tempus
Dardaniae. Fuimus Trões, fuit Ilium et ingēns
Gloria Teucrōrum; ferus omnia Iuppiter Argōs
Transtulit; incēnsā Danai dominantur in urbe.
Arduus armātōs mediīs in moenibus adstāns
Fundit equus, victorque Sinōn incendia miscet
Insultāns. Portis alii bipatentibus adsunt,
Milia quot māgnīs umquam vēnēre Mycēnīs;
Obsēdēre alii tēlīs angusta viārum

Oppositi; stat ferri aciēs mucrone coruscō
Stricta, parāta necī; vix prīmī proelia temptant
335 Portārum vigilēs, et caecō Märte resistunt."
Tālibus Othryadae dictis et nūmine dīvum
In flammās et in arma feror, quo tristis Erinys,
Quō fremitus vocat et sublātus ad aethera clamor.
Addunt sẽ sociōs Ripheus et māximus armis
340 Epytus, oblātī per lūnam, Hypanisque Dymasque,
Et lateri agglomerant nostrō, iuvenisque Coroebus,
Mygdonides. Illis ad Trōiam forte diebus
Vēnerat, insanō Cassandrae incensus amōre,
Et gener auxilium Priamō Phrygibusque ferebat,
345 Infelix, qui nōn spōnsae praecepta furentis

Audierit.

Quōs ubi confertōs audēre in proelia vīdī,

FRIEZE'S AENEID 5

Incipio super his: "Iuvenes, fortissima frustrā
Pectora, si vōbis audentem extrēma cupidō
350 Certa sequi — quae sit rēbus fortūna vidētis:
Excessere omnēs, adytis ārīsque relictis,

355

Di, quibus imperium hōc steterat; succurritis urbī
Incēnsae— moriāmur, et in media arma ruāmus.
Una salūs victis, nullam spērāre salūtem."

Inde lupi ceu

Sic animis iuvenum furor additus.
Raptōrēs ātrā in nebula, quōs improba ventris.

Exegit caecōs rabies, catulique relicti

Faucibus exspectant siccis, per tēla, per hostes Vadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenēmus 360 Urbis iter; nox ātra cavā circumvolat umbrā.

Quis cladem illius noctis, quis fūnera fandō Explicet, aut possit lacrimis aequare labōrēs? Urbs antiqua ruit, multōs domināta per annōs; Plūrima perque vias sternuntur inertia passim 365 Corpora perque domōs et religiosa deōrum

370

Limina. Nec sõli poenas dant sanguine Teucri;
Quondam etiam victīs redit in praecordia virtūs
Victōresque cadunt Danai. Crūdēlis ubique
Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imāgō.

Primus sē Danaum, māgnā comitante caterva,
Androgeōs offert nōbīs, socia āgmina crēdēns
Inscius, atque ultro verbis compellat amicis:
"Festināte, viri. Nam quae tam sēra morātur
Sēgnities? alii rapiunt incēnsa feruntque

375 Pergama; võs celsis nunc primum ā nāvibus ītis."
Dixit, et extemplo (neque enim responsa dabantur
Fida satis) sēnsit medios dēlāpsus in hostēs.
Obstipuit, retrōque pedem cum vōce repressit.
Imprōvisum aspris veluti qui sentibus anguem

380 Pressit humi nītēns, trepidusque repente refugit

Attollentem īrās et caerula colla tumentem; Haud secus Androgeōs visu tremefactus abībat. Inruimus, densis et circumfundimur armis, Ignārōsque loci passim et formidine captōs 385 Sternimus. Adspīrat prīmō fortūna labōri. Atque hic successū exsultāns animisque Coroebus "O socii, quã prima" inquit "fortūna salūtis Mönstrat iter, quaque ostendit sẽ dextra, sequāmur; Mūtēmus clipeōs, Danaumque insignia nōbīs

390 Aptēmus. Dolus an virtūs, quis in hoste requirat? Arma dabunt ipsi." Sic fātus, deinde comantem Androgei galeam clipeique insigne decōrum Induitur, laterique Argivum accommodat ensem. Hōc Ripheus, hōc ipse Dymās omnisque iuventus 395 Laeta facit; spoliīs sẽ quisque recentibus armat. Vādimus immixti Danais haud numine nostrō, Multaque per caecam congressi proelia noctem Conserimus, multos Danaum demittimus Orcō Diffugiunt alii ad nāvēs, et litora cursu

400 Fida petunt; pars ingentem formidine turpi Scandunt rursus equum et nōtā conduntur in alvō. Heu nihil invitis fãs quemquam fidere divis! Ecce trahēbātur passīs Priamēia virgō Crinibus à templo Cassandra adytisque Minervae, 405 Ad caelum tendens ärdentia lūmina frūstrā, —

Lūmina, nam tenerās arcēbant vincula palmās.
Nōn tulit hanc speciem furiātā mente Coroebus,
Et sēsē medium iniecit peritūrus in āgmen.
Consequimur cuncti et densis incurrimus armis.
410 Hic primum ex altō dēlūbrī culmine tēlis

Nostrōrum obruimur, oriturque miserrima caedēs
Armōrum facie et Grāiarum errōre iubārum.

Tum Danai gemitu atque ereptae virginis īrā