415

Undique collecti invadunt, acerrimus Aiax, Et gemini Atridae, Doiopumque exercitus omnis: Adversi ruptō ceu quondam turbine venti Confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus Eōis Eurus equis; strīdunt siivae, saevitque tridenti Spūmeus atque imō Nereus ciet aequora fundō. Illī etiam, si quōs obscūrā nocte per umbram Fūdimus insidiīs tōtāque agitāvimus urbe, Apparent; primi clipeōs mentitaque tēla Adgnoscunt, atque ōra sonō discordia signant. Ilicet obruimur numerō; primusque Coroebus 425 Penelei dextrā dīvae armipotentis ad āram

420

Procumbit; cadit et Rīpheus, iūstissimus ūnus Qui fuit in Teucris et servantissimus aequi (Dis aliter visum); pereunt Hypanisque Dymasque Confixi ā sociis; nec tē tua plūrima, Panthū, Lābentem pietas nec Apollinis infula texit. Iliaci cineres et flamma extrēma meōrum, Testor, in occāsū vestrō nec tēla nec ullās Vītāvisse vices Danaum, et, si fata fuissent, Ut caderem, meruisse manu. Divellimur inde: 435 Īphitus et Peliās mēcum, quōrum Īphitus aevō Iam gravior, Peliās et vulnere tardus Ulixī; Protinus ad sēdēs Priami clamōre vocati.

Hic vērō ingentem pūgnam, ceu cētera nusquam
Bella forent, nūllī tōtā morerentur in urbe;
440 Sic Mārtem indomitum, Danaōsque ad tecta ruentēs
Cernimus, obsessumque actā testudine limen.

Haerent pārietibus scălae, postēsque sub ipsōs
Nituntur gradibus, clipeōsque ad tēla sinistrīs
Protecti obiciunt, prensant fastigia dextris.

445 Dardanidae contrā turrēs ac tecta domōrum

Culmina convellunt - hīs sē, quandō ultima cernunt,

Extrēmā iam in morte parant defendere tēlis
Aurātāsque trabēs, veterum decora alta parentum,
Devolvunt; aliī strīctīs mūcrōnibus īmās
450 Obsēdēre forēs; hās servant agmine dēnsō.
Instaurātī animi, rēgis succurrere tectis,
Auxiliōque levare virōs, vimque addere victis.

Limen erat caecaeque fores et pervius ūsus
Tēctōrum inter se Priami, postesque relicti
455 A tergō, infēlīx quā sē, dum rēgna manēbant,
Saepius Andromache ferre incomitāta solēbat
Ad socerōs, et avō puerum Astyanacta trahēbat.
Evādō ad summi fastīgia culminis, unde

Tēla manū miserī iactābant inrita Teucri.
460 Turrim in praecipiti stantem summisque sub astra
Eductam tectis, unde omnis Trōia vidērī

Et Danaum solitae nāvēs et Achāia castra,
Aggressi ferro circum, qua summa labantēs
Iūnctūrās tabulāta dabant, convellimus altis
465 Sēdibus, impulimusque; ea lāpsa repente ruinam
Cum sonitu trahit et Danaum super agmina lātē
Incidit. Ast alii subeunt, nec saxa, nec ullum

Tēlōrum interea cessat genus.

Vestibulum ante ipsum primōque in limine Pyrrhus

470 Exsultat, tēlis et lūce coruscus aēnā:

Quālis ubi in lucem coluber mala grāmina pāstus,
Frigida sub terra tumidum quem brūma tegēbat,
Nunc, positis novus exuviīs nitidusque iuventā,
Lubrica convolvit sublātō pectore terga

475 Arduus ad sōlem, et linguis micat ōre trisulcis.
Una ingēns Periphās et equōrum agitātor Achillis,
Armiger Automedōn, ūnā omnis Scỹria pūbēs
Succedunt tectō, et flammās ad culmina iactant.
Ipse inter primōs correptā dūra bipenni

480 Limina perrumpit, postēsque à cardine vellit Aerātōs; iamque excisa trabe firma cavāvit Rōbora, et ingentem lātō dedit ōre fenestram. Appäret domus intus, et atria longa patēscunt; Apparent Priami et veterum penetrālia rēgum, 485 Armātōsque vident stantēs in līmine prīmō.

At domus interior gemitu miserōque tumultū Miscetur, penitusque cavae plangōribus aedēs Fēmineīs ululant; ferit aurea sidera clamor. Tum pavidae tēctīs mātrēs ingentibus errant, 490 Amplexaeque tenent postēs atque ōscula figunt. Instat vi patria Pyrrhus; nec claustra, neque ipsī Cūstōdēs sufferre valent; labat āriete crēbrō Iānua, et ēmōti procumbunt cardine postēs. Fit via vi: rumpunt aditūs, primosque trucidant 495 Immissi Danai, et lātē loca milite complent. Nōn sic, aggeribus ruptis cum spūmeus amnis Exiit oppositasque ēvicit gurgite mōlēs, Fertur in arva furēns cumulo, campōsque per omnes Cum stabulis armenta trahit. Vīdī ipse furentem Caede Neoptolemum geminōsque in limine Atrīdās; Vidi Hecubam centumque nurūs, Priamumque per āräs Sanguine foedantem, quos ipse sacrāverat, īgnēs. Quinquaginta illi thalami, spēs tanta nepōtum, Barbaricō postēs aurō spoliisque superbi,

500

505 Procubuere; tenent Danaī, quā dēficit īgnis.

Forsitan et, Priami fuerint quae fata, requīrās.
Urbis uti captae cāsum convulsaque vidit

Limina tēctōrum et medium in penetralibus hostem,
Arma diū senior dēsuēta trementibus aevõ

510 Circumdat nequiquam umeris, et inutile ferrum.
Cingitur, ac densōs fertur moriturus in hostes.
Aedibus in mediis nūdōque sub aetheris axe

Ingēns āra fuit iuxtaque veterrima laurus,

Incumbens ārae atque umbră complexa Penātēs. 515 Hic Hecuba et natae nequiquam altāria circum, Praecipitēs ātrā ceu tempestāte columbae,

Condensae et dīvum amplexae simulacra sedēbant. Ipsum autem sumptis Priamum iuvenalibus armis Ut vidit, "Quae mēns tam dīra, miserrime coniunx, 520 Impulit his cingi tēlīs? aut quō ruis?" inquit. “Nōn tālī auxiliō nec dēfēnsōribus istīs

Tempus eget; nōn, sī ipse meus nunc adforet Hector. Huc tandem concede; haec āra tuēbitur omnēs, Aut moriere simul." Sic ōre effāta recepit 525 Ad sēsē et sacra longaevum in sēde locavit. Ecce autem ēlāpsus Pyrrhi dē caede Polītēs, Unus nātōrum Priami, per tēla, per hostēs Porticibus longis fugit, et vacua ātria lūstrat Saucius illum ārdēns infēsto vulnere Pyrrhus 530 Insequitur, iam iamque manu tenet et premit hastā. Ut tandem ante oculōs ēvāsit et ōra parentum, Concidit, ac multō vītam cum sanguine fūdit.

Hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur, Non tamen abstinuit, nec voci iraeque pepercit: 535 "At tibi prō scelere," exclāmat, “prō tālibus ausīs, Di, si qua est caelō pietās, quae tālia curet, Persolvant grātēs dīgnās, et praemia reddant Debita, qui nātī cōram mē cernere lētum Fēcisti et patriōs foedāsti fūnere vultūs. 540 At nōn ille, satum quō tē mentiris, Achilles Tālis in hoste fuit Priamō; sed iūra fidemque Supplicis erubuit, corpusque exsangue sepulcrō Reddidit Hectoreum, meque in mea rēgna remisit." Sic fātus senior, tēlumque imbelle sine ictu

545 Coniecit, raucō quod prōtinus aere repulsum

Et summō clipei nequiquam umbōne pependit. Cui Pyrrhus: "Referēs ergo haec et nuntius ībis. Pēlidae genitōrī; illi mea tristia facta Degeneremque Neoptolemum nārrāre memento. 550 Nunc morere."

Hoc dicens altāria ad ipsa trementem Traxit et in multō lāpsantem sanguine nāti, Implicuitque comam laevā, dextraque coruscum Extulit ac lateri capulō tenus abdidit ensem. Haec finis Priami fātōrum; hic exitus illum 555 Sorte tulit, Trōiam incēnsam et prōlāpsa videntem Pergama, tot quondam populis terrisque superbum Rēgnātōrem Asiae. Iacet ingens litore truncus, Avulsumque umerīs caput, et sine nōmine corpus.

At mē tum primum saevus circumstetit horror.

560 Obstipui; subiit cārī genitōris imāgō,
Ut regem aequaevum crūdēlī vulnere vidi
Vitam exhalantem; subiit deserta Creūsa,
Et direpta domus, et parvi cāsus Iūlī.
Respiciō, et, quae sit me circum cōpia, lūstrō.
565 Deseruere omnēs dēfessi, et corpora saltū
Ad terram misère aut ignibus aegra dedēre.
Iamque adeo super ūnus eram, cum līmina Vestae.
Servantem et tacitam sēcrētā in sēde latentem
Tyndarida aspicio; dant clara incendia lūcem
Erranti passimque oculos per cuncta ferenti.
Illa sibi infēstōs ēversa ob Pergama Teucrōs
Et poenas Danaum et déserti coniugis īrās
Praemetuens, Trōiae et patriae commūnis Erinys,
Abdiderat sēsē atque ārīs invīsa sedebat.

575 Exārsēre īgnēs animō; subit īra cadentem
Ulcisci patriam et scelerātās sūmere poenās.

"Scilicet haec Spartam incolumis patriäsque Mycēnās