SATIRA DECIMA TERTIA.

Poeta Calvinum monet, ne nimiùm quasi in facinore inusitato perturbetur, eò quod amicus depositum abnegaverit.

EXEMPLO quodcunque malo committitur, ipsi
Displicet auctori. Prima est hæc ultio, quod, se
Judice, nemo nocens absolvitur; improba quamvis
Gratia fallaci prætoris vicerit urnâ.

Quid sentire putas omnes, Calvine, recenti

De scelere, et fidei violatæ crimine? Sed nec
Tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris
Jacturæ te mergat onus; nec rara videmus,
Quæ pateris: casus multis hic cognitus, ac jam
Tritus et e medio Fortunæ ductus acervo.
Ponamus nimios gemitus: flagrantior æquo
Non debet dolor esse viri, nec vulnere major.
Tu quamvis levium minimam exiguamque malorum
Particulam vix ferre potes, spumantibus ardens
Visceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus

1. Exemplo malo. Scelestum. Calvinum solatur poeta monendo scelestum minimè poenas effugere, quem nequitia conscientia angat.

4. Quamvis reus judicum gratiâ absolutus sit.

6. Sed nec. Aliæ sequuntur causæ, propter quas Calvino minùs dolendum sit; primùm quod tale damnum ei diviti parum nocere possit,-deinde quòd hujusmodi scelus minimè jam rarum aut mirum sit.

H

5

10

15

Depositum. Stupet hæc, qui jam post terga reliquit
Sexaginta annos, Fonteio consule natus?
An nihil in melius tot rerum proficis usu?
Magna quidem, sacris quæ dat præcepta libellis
Victrix Fortunæ Sapientia. Ducimus autem
Hos quoque felices, qui ferre incommoda vitæ,
Nec jactare jugum, vitâ didicêre magistrâ.
Quæ tam festa dies, ut cesset prodere furem,
Perfidiam, fraudes, atque omni ex crimine lucrum
Quæsitum, et partos gladio vel pyxide nummos?
Rari quippe boni: numerus vix est totidem, quot
Thebarum portæ, vel divitis ostia Nili.
Nona ætas agitur, pejoraque sæcula ferri
Temporibus; quorum sceleri non invenit ipsa
Nomen, et a nullo posuit Natura metallo.
Nos hominum Divûmque fidem clamore ciemus,
Quanto Fæsidium laudat vocalis agentem
Sportula. Dic, senior bullâ dignissime, nescis,
Quas habeat Veneres aliena pecunia? nescis,
Quem tua simplicitas risum vulgo moveat, cum
Exigis a quoquam, ne pejeret, et putet ullis

quæ

19. Magna est ea sapientia, præceptis suis libris traditis homines fortunæ minas contemnere docet, sed ii quoque felices sunt, qui hoc idem experientiâ didicêre.

22. Jactare jugum. Impatienter ferre incommoda vitæ.-Boves enim impatientes et feroces jugum quatiunt, et jactant.

23. Quotidie committuntur flagitia, neque ulla dies est tam sancta, ut in eâ nequeas furem comprehendere.

25. Gladio. Vi.-Pyxide. Venenoquod in eâ condebatur.

27. Thebarum porta. Septem numero, ut et ostia Nili.

28. Fingebant Etrusci rerum periodum

20

25

30

35

e decem sæculis constare.-Ex his autem octo præteriisse, e quibus unum quidque priore deterius fuerat.

30. Ita scelesta est ætas, ut natura ei nullum a metallo nomen imposuerit.

31. Nos, quasi in pio et casto sæculo viveremus, hominum Deûmque fidem testamur propter hujusmodi facinora exclamantes, tanto clamore, quanto utuntur Fæsidii clientes quum eum malè agentem laudant spe sportulæ.-Sportula. Turba spe sportulæ accipiendæ conducta.-I. 84.

33. Senior bullá dignissime. Senex digne qui inter pueros referaris propter rerum imperitiam.-Bulla puerorum est insigne.-V. 164.

34. Quas habeat Veneres. Quàm grata sit avaris.

35. Ridet te vulgus si quem speres perjurium timere, et Deos sceleris vindices.

Esse aliquod numen templis, aræque rubenti ?
Quondam hoc indigenæ vivebant more, prius quam
Sumeret agrestem, posito diademate, falcem
Saturnus fugiens: tunc, cum virguncula Juno,
Et privatus adhuc Idæis Jupiter antris;
Nulla super nubes convivia Coelicolarum,
Nec puer Iliacus, formosa nec Herculis uxor
Ad cyathos, et jam siccato nectare tergens
Brachia Vulcanus Liparæâ nigra tabernâ.
Prandebat sibi quisque Deus; nec turba Deorum
Talis, ut est hodie; contentaque sidera paucis
Numinibus miserum urgebant Atlanta minori
Pondere: nondum aliquis sortitus triste profundi
Imperium, aut Siculâ torvus cum conjuge Pluton.
Nec rota, nec Furiæ, nec saxum, aut vulturis atri
Pœna; sed infernis hilares sine regibus umbræ.
Improbitas illo fuit admirabilis ævo.
Credebant hoc grande nefas, et morte piandum,
Si juvenis vetulo non assurrexerat, et si
Barbato cuicumque puer, licet ipse videret
Plura domi fraga, et majores glandis acervos.
Tam venerabile erat præcedere quattuor annis;
Primaque par adeo sacræ lanugo senectæ !

37. Rubenti sanguine victimarum.

38. Indigene hoc sancto vivebant more aureo sæculo, quo regnavit Saturnus prius quam ex imperio a filio suo ejectus agros Latii coleret.

40. Tunc non ita multi colebantur Dei. -Juno virguncula erat; Jupiter puer in Idæ montis Cretensis antris latebat, neque adhuc in cœlum venerant qui vinum funderent, puer Iliacus Ganymedes, neque Herculis uxor Hebe, neque Vulcanus brachia sua nigra detergens postquam pocula nectaris ebiberat.-Liparæá. Vulcani officina in insulâ Lipará esse fingebatur.

46. Sibi quisque. Unusquisque solus. -Neque enim luxuriæ dediti sunt.

48. Atlanta. Atlas mons cœlum humeris suis ferre dicebatur.-Sidera itaque

40

45

50

55

Nunc, si depositum non inficietur amicus,

Si reddat veterem, cum totâ ærugine, follem,
Prodigiosa fides, et Tuscis digna libellis,
Quæque coronatâ lustrari debeat agnâ.

60

Egregium sanctumque virum si cerno, bimembri
Hoc monstrum puero, aut miranti sub aratro
Piscibus inventis, et fetæ comparo mulæ,

65

75

Tam facile et pronum est superos contemnere testes,
Si mortalis idem nemo sciat! Adspice, quantâ
Voce neget! quæ sit ficti constantia vultûs!
Per Solis radios, Tarpeiaque fulmina, jurat,
Et Martis frameam, et Cirrhæi spicula vatis,
Per calamos venatricis pharetramque Puellæ,
Perque tuum, pater Ægæi Neptune, tridentem:
Addit et Herculeos arcus, hastamque Minervæ,
Quidquid habent telorum armamentaria coli.
Si vero et pater est: Comedam, inquit, flebile nati
Sinciput elixi, Pharioque madentis aceto.

61. Nunc si quis depositum justè reddat, mirum habetur.-Follem crumenam, saccum.-Cum totâ ærugine. Cum totâ pecuniâ intactâ, et quæ eam ob causam æruginem contraxit.

62. Prodigium esse videtur dignum, quod cum aliis prodigiis in haruspicum libris notetur, et sacrificiis lustretur.Tuscis. Ex Etruriâ haruspices plurimi

erant.

66. Comparo. Par prodigium esse

censeo.

68. Uvá. Globo apes inter se nectuntur in formam racemi.-Prodigia autem hîc

80

85

enumerata apud Livii historias persæpe celebrantur.

73. Arcana.

Secretò apud aliquem deposita, ita ut nequeant testes proferri.

78. Juramenta omnia suscipiet.-Fulmina Tarpeia Jovis Capitolini.--Frameam gladium sive hastam. Cirrhæi vatis. Apollinis a Cirrhâ Phocidis oppido.

84. Si pater est addit horribilem imprecationem, se filii sui sinciput (hic pro capite) manducaturum, nisi verum sit, quod asseverat.

85. Facetè addit poeta quali cum condi

Sunt, in Fortunæ qui casibus omnia ponant,
Et nullo credant mundum rectore moveri,
Naturâ volvente vices et lucis et anni;

Atque ideo intrepidi quæcumque altaria tangunt.
Est alius, metuens ne crimen pœna sequatur:
Hic putat esse Deos, et pejerat, atque ita secum:
Decernat, quodcumque volet, de corpore nostro
Isis, et irato feriat mea lumina sistro,

Dummodo vel cæcus teneam, quos abnego, nummos.
Et phthisis, et vomica putres, et dimidium crus
Sunt tanti? Pauper locupletem optare podagram
Ne dubitet Ladas, si non eget Anticyrâ, nec
Archigene quid enim velocis gloria plantæ
Præstat, et esuriens Pisææ ramus olivæ ?

90

95

Ut sit magna, tamen certe lenta ira Deorum est.
Si curant igitur cunctos punire nocentes,
Quando ad me venient? sed et exorabile Numen
Fortasse experiar: solet his ignoscere: multi
Committunt eadem diverso crimina fato:
Ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema.

100

105

Sic animum, diræ trepidum formidine culpæ, Confirmat: tunc te sacra ad delubra vocantem Præcedit, trahere immo ultro, ac vexare paratus. Nam, cum magna malæ superest audacia causæ, Creditur a multis fiducia. Mimum agit ille,

mento filii caput edere paratus sit.Phario. Ægyptio. Pharos. Ægypti insula parva.

86. Qui Fortunæ casibus omnia dirigi credunt, ii minimè timebunt juramentum falsò suscipere, quum Deos esse, qui pœnas exigant, negent.

90. Alius. Etiamsi metuat ne pœna sequatur, tamen se lucro præsente solatur.

93. Sistro. Æreum crepitaculum erat sistrum quod Isis, et sacerdotes ejus gerebant.

95. Anne hæ Deorum pœnæ, inquit pauper, tantæ sunt ut timeam eas simul cum divitiis accipere?

96. Locupletem. Cum divitiis conjunctam.

110

97. Ladas. Agilis quilibet et velox, qualis erat Ladas Alexandri cursor qui in olympicis palmam tulit.-Melius est tardum esse et divitem, quam velocem ac pauperem.-Si non eget Anticyra. Nisi demens sit. In Anticyrâ enim nascebatur Hellebori (insanis medicina) genus optimum.-Archigene. Medico.

99. Esuriens ramus. Præmium cum paupertate.

108. Trahere ultrò paratus. abest ab eo ut timeret.

Tantum

109. Cum magna adsit audacia, creditur a multis innocentiæ fiducia esse.

110. Mimum agit. Partes agit, quales scurra in Catulli mimo aliquo.