TYRTAEI ELEGIAE DUAE

A B

HUGONE GROTIO IN LATINUM CONVERSAE.

I.

Audite, invicti quando genus Herculis estis:
Obstipo nondum Iuppiter est capite.

Ne stantum contra numerum trepidate virorum,
Sed parmam primis obiicite agminibus.

Proicite ex animo hanc animam, nec lumina Solis
Quaerite prae Mortis nocte soporifera :

Scitis enim, saevi quam facta illustria Martis,
Quam sit bellorum nobilis ille furor,
Saepe fugam experti, fugientes saepe secuti :
O iuvenes, sors vos ista, nec ista latet.
Nam qui consertis clipeorum umbonibus audent
Cominus in primos volnera ferre viros,
Saepe minus pereunt et servant poue sequentes :
At timidis virtus undique disperiit.

Nec quisquam fando valeat memorare, malorum
Degeneres animos milia quanta premunt.
Turpe etenim trepido fugientem proelia cursu
Imbelli dorso volnera suscipere:

Turpe et pulverea stratum tellure cadaver,

Cuius ab hostili cuspide terga rubent.
Sed bene progressus miles pede calcet utroque
Tellurem et labrum dente premat tacito :

Crus latosque humeros et pectus forte femurque
Ventroso clipeus ferreus orbe tegat;
Dextera sed validam summa vi torqueat hastam,
Pennata et galeam crista supervolitet.
Discite belligeram faciendo fortiter artem,
Eclogae Poët. Lat.

22

5

10

15

20

25

μηδ ̓ ἐκτὸς βελέων ἑστάτω ἀσπίδ ̓ ἔχων.

ἀλλά τις ἐγγὺς ἰων, αὐτοσχεδὸν ἔγχει μακρᾷ

ἢ ξίφει οὐτάζων, δήιον ἄνδῷ ἑλέτω·

καὶ πόδα πὰρ ποδὶ θείς, καὶ ἐπ ̓ ἀσπίδος ἀσπίδ ̓ ἐρείσας,

ἐν δὲ λόφον τε λόγῳ καὶ κυνέην κυνέῃ

καὶ στέρνον στέρνῳ πεπλημένος, ἀνδρὶ μαχέσθ...

ἢ ξίφεος κώπην ἢ δόρυ μακρὸν ἑλών.

3

ὑμεῖς δ ̓, ὦ γυμνῆτες, ὑπ ̓ ἀσπίδος ἄλλοθεν ἄλλος
πτώσσοντες, μεγάλοις βάλλετε χερμαδίοις,
δούρασί τε ξεστοῖσιν ἀκοντίζοντες ἐς αὐτούς,
τοῖσι πανοπλίταις πλησίον ἱστάμενοι.

II.

Οὔτ ̓ ἂν μνησαίμην, ούτ ̓ ἐν λόγῳ ἄνδρα τιθείμην,
οὔτε ποδῶν ἀρετῆς, οὔτε παλαισμοσύνης
οὐδ ̓ εἰ Κυκλώπων μὲν ἔχοι μέγεθός τε βίην τε,
νικῴη δὲ θέων Θρηίκιον Βορέην,

οὐδ ̓ εἰ Τιθωνοῖο φυὴν χαριέστερος εἴη,

πλουτοίη δὲ Μίδεω καὶ Κινύρας πλέον,
οὐδ ̓ εἰ Τανταλίδεω Πέλοπος βασιλεύτερος εἴη,
γλῶσσαν δ ̓ Αδρήστου μειλιχόγηρυν ἔχοι,
οὐδ ̓ εἰ πᾶσαν ἔχοι δόξαν, πλὴν θούριδος ἀλκῆς,
(οὐ γὰρ ἀνὴρ ἀγαθὸς γίγνεται ἐν πολέμῳ)
εἰ μὴ τετλαίη μὲν ὁρῶν φόνον αἱματόεντα,
καὶ δηίων ὀρέγοιτ', ἐγγύθεν ἱστάμενος.

ἡ δ ̓ ἀρετὴ τό τ' ἄεθλον ἐν ἀνθρώποισιν ἄριστον
κάλλιστόν τε φέρειν γίγνεται ἀνδρὶ νέῳ.
Ξυνὸν δ ̓ ἐσθλὸν τοῦτο πόληί τε παντί τε δήμῳ,
ὅςτις ἀνὴρ διαβὰς ἐν προμάχοισι μένῃ,
νωλεμέως, αἰσχρᾶς δὲ φυγῆς ἐπὶ πάγχυ λάθηται,
ψυχὴν καὶ θυμὸν τλήμονα παρθέμενος,
θαρσύνῃ δὲ πεσεῖν τὸν πλησίον ἄνδρα παρεστώς
οὗτος ἀνὴρ ἀγαθὸς γίγνεται ἐν πολέμῳ.

Αἶψα δὲ δυςμενέων ἀνδρῶν ἔτρεψε φάλαγγας τρηχείας, σπουδῇ δ ̓ ἔσχεθε κῦμα μάχης.

Αὐτὸς δ ̓ ἐν προμάχοισι πεσὼν φίλον ὤλεσε θυμόν, ἄστυ τε καὶ λαοὺς καὶ πατέρ ̓ εὐκλείσας,

πολλὰ διὰ στέρνοιο καὶ ἀσπίδος ὀμφαλοέσσης

καὶ διὰ θώρηκος πρόσθεν εληλαμένος.

30

35

5

10

15

20

25

Munitum scuto tela timere nefas.
Cominus aggrediens, protentam quilibet hastam
Vel gladium hostili deprimat in latere:
Haereat et scutum scuto stabilisque pedi pes,
Tum conus cono, tum galeae galea:
Pectora pectoribus coëant; sic ipsius hostis

Vel telum manibus prendite vel capulum.
Tu vero interea veles post scuta latescens,
Nec lapidum densis imbribus obruere,
Nec cessa iaculis obstantem figere turbam:
Te teget armato milite densa cohors.

II.

Non ullo in pretio, non ulla laude notandus,
Sive pedis celeris sive manus pugilis,

30

35

Sit licet et vasto Cyclopum corpore maior
Et superet cursu Threïcium Boream,

Tum pulchrae vincat Tithonum munere formae,

5

Divitiis Cinyram divitiisque Midam,

Tantalidam Pelopem diffuso limite regni,

Adrastum blandi vocibus eloquii, Omnia quin habeat, si desit adorea belli:

Quippe usus nullos tempore Martis habet, Qui non intrepidus caedem spectare cruentam Consertumque hosti gaudet habere pedem. Hoc vere solidum certamen et unica virtus, Aeterno iuvenes quae decorat decore.

10

Res populi, commune bonum vir robore praestans,

15

Immotus primis qui stat in ordinibus,

Oblitusque fugae venit in certamina Martis,

Adiiciens animum, proiiciens animam :

Qui propter stantem generosae mortis amore
Concitat: hunc bello dixeris egregium:

20

Quem subito hostiles pavitant fugitantque catervae,
Qui belli fluctus arte manuque regit,

Qui dulcem amittit, sed primus, in agmine vitam:
Magnus honor generi, magnus honor patriae:
Volnera multa ferens, adversa sed omnia, fosso
Pectore, lorica nec minus et clipeo.

25

Τὸν δ ̓ ὀλοφύρονται μὲν ὁμῶς νέοι ἠδὲ γέροντες, ἀργαλέω τε πόθῳ πᾶσα κέκηδε πόλις.

Καὶ τύμβος καὶ παῖδες ἐν ἀνθρώποις ἀρίσημοι καὶ παίδων παῖδες καὶ γένος ἐξοπίσω.

30

Οὐδέποτε κλέος ἐσθλὸν ἀπόλλυται οὐδ ̓ ὄνομ ̓ αὐτοῦ, ἀλλ ̓ ὑπὸ γῆς περ εών, γίγνεται ἀθάνατος,

ὅντιν ̓ ἀριστεύοντα μένοντά τε μαρνάμενόν τε γῆς πέρι καὶ παίδων θοῦρος Αρης ὀλέσῃ. Εἰ δὲ φύγῃ μὲν κῆρα τανηλεγέος θανάτοιο, νικήσας δ ̓ αἰχμῆς ἀγλαὸν εὐχος ὕλῃ, πάντες μιν τιμῶσιν ὁμῶς νέοι ἠδὲ παλαιοί,

35

πολλὰ δὲ τερπνὰ παθὼν ἔρχεται εἰς ̓Αίδην.

Πάντες δ ̓ ἐν θώκοισιν ὁμῶς νέοι οἵ τε κατ ̓ αὐτὸν εἴκουσ ̓ ἐκ χώρης οἵ τε παλαιότεροι·

40

γηράσκων δ ̓ ἀστοῖσι μεταπρέπει· οὐδέ τις αὐτὸν βλάπτειν οὔτ ̓ αἰδοῦς οὔτε δίκης ἐθέλει.

Ταύτης νῦν τις ἀνὴρ ἀρετῆς εἰς ἄκρον ἱκέσθαι

πειράσθω θυμῷ, μὴ μεθιεὶς πόλεμον.

Huius ad exsequias plorant iuvenesque scnesque :
Hunc tota urbs planetu funera prosequitur.
Sed nec honore caret tumulus sobolesque superstes
Et sobolis soboles totaque posteritas.
Semper honos nomenque manent et postuma fama:
Sub tellure siti gloria morte caret:

Scilicet intrepidum quem stantem et belligerantem
Pro patria et natis Mars ferus abripuit.
Fugerit at nigrae si longa silentia noctis

Et spolia e bello victor opima ferat,

Hunc venerata minor colit, hunc et serior aetas:
Sic tumulum multo plenus honore petit:
Cuius honoratam populo nec vocibus ausit
Nec dictis quisquam laedere canitiem:
Assurgunt illi iuvenes aequaevaque turba,
Assurgunt aevo iam graviore senes.

Hoc nunc quisque paret virtutis scandere culmen,
Bellum indefesso sollicitans studio.

30

35

40

28] Ex errore, cui obnoxius fuit vel Scaliger, Grotius quoque h. 1. funera nom. gen. fem. posuit pro praefica. Cfr. supra Authol. Latinae Ep. 3.