Obrázky na stránke
PDF
ePub

mirabilium fabricator; im Altteutschen der wunderere. Ibid. 2, 12. heisst Gott machinator rerum omnium. Dass unter diesen Ausdrücken nicht nur der Bildner, sondern auch der Schöpfer zu verstehen sey, hat schon Ambros. hexaem. 1, 1. bemerkt. Fecit deus cælum et terram et ea quasi auctor esse præcepit, non tanquam figuræ inventor, sed tanquam operator naturæ. Ibid. 2, 1. Omnipotens artifex. Augustin. in genes. 2, 8. Gregor. Naz. orat. 12, p. 199 nennt Christus ὁ τεχνίτης λόγος.

V. 43. remedii. Nisi esset deus verus, non afferret remedium; nisi esset homo verus, non præberet exemplum. Leon. M. serm. 21, 2.

V. 61. 62. Christus filius hominis est factus, ut nos filii dei esse possimus. Leon. m. serm. 26, 2.

V. 91. regnum luminis. Lucem quæramus, quam videre cum solis angelis possimus, quam nec initium inchoat, nec finis augustat. Gregor. M. homil. in ev. 1, 2, 7.

[blocks in formation]

Hs. zu München, Clm. 14756. f. 159. 11 Jahrh. Der Hymnus ist von dem Mönch Othlo von S. Emmeram in Regensburg, und steht am Ende seiner Gedichte.

Da die Cäsuren mit dem Schlusse der Verse reimen, so sind die Strophen der Hs. in 7 Verse abgetheilt, weil aber das Metrum beobachtet ist, so habe ich die sapphische Strophe hergestellt.

10 protoplasti verstösst gegen die Metrik; die griechischen Wörter gebrauchten aber die Lateiner nach ihrer eigenen Gewonheit, was hier auch für andere Fälle dieser Art bemerkt wird.

V. 1. sator, als Säemann, leiblich und geistig, jenes als Schöpfer, dieses als Christus. Daher nennt auch Ambros. in evang. Luc. 5, 44 die Apostel satores fidei. Natalis scil. dies, heisst bei Christus Geburtstag, bei den Heiligen Todestag, worüber die Nachweisungen ihres Orts gegeben werden. Generatio Christi origo est populi christiani, et natalis capitis natalis est, corporis. Leon. m. serm. 26, 2.

V. 6. Die miræ habenæ beziehen sich auf v. 11., es sind die Zügel, die Gott dem Teufel angelegt hat, um seine Gewalt zu beschränken. Der Beisatz miræ wird durch folgende Stelle erklärt: Dei filius diabolum, quem semper sub legibus suis habuit et habebit, homine indutus etiam homini subjugavit, nihil ei extorquens violento dominatu, sed superans eum lege justitiæ, ut, quoniam femina decepta et dejecto per feminam viro omnem prolem primi hominis tamquam peccatricem legibus mortis, malitiosa quidem nocendi cupiditate sed tamen jure æquissimo, vindicabat, tamdiu potestas ejus valeret, donec interficeret justum, in quo nihil dignum morte posset ostendere, non solum quia sine crimine occisus est, sed etiam quia sine libidine natus. justissime itaque dimittere cogitur credentes in eum, quem injustissime occidit. Augustin. de lib. arbit. 3, 31.

V. 11. Leviathan. Der Teufel ist durchaus bös geworden (nauлóvngos) und hat daher kein Erbarmen mehr, deshalb verschonte er auch nicht den gerechten Jesus. Denn obgleich er keine Schuld an ihm fand, so liess er ihn doch tödten, um seine Gewalt über die Menschheit auch nicht durch die Schonung des einzigen Unschuldigen sich schmälern zu lassen. So wurde ihm die menschliche Gestalt oder das Fleisch Christi zur Lockspeise, während er sie aber mit der unersättlichen Gefrässigkeit des Leviathans verschlang, biss er in die Angel der Gottheit Christi und verlor dadurch seine Beute, die Menschheit. Auf dieses Bild wird in den Liedern manchmal angespielt; man darf es nicht misverstehen, als hätte Gott den Teufel an der Angel fangen wollen, sondern diesen trieb die Consequenz seiner eigenen Bosheit zur Tödtung Christi, er fieng sich in seinen eigenen Schlingen. Scharfsinnig sagt daher Gregor. Naz. orat. 39 p. 631. τῆς κακίας ὁ σοφιστής, θεότητος ἐλπίδι δελεάσας ἡμᾶς, σαρκὸς προβλήματι δελεάζεται, ἵν ̓ ὡς τῷ Ἀδὰμ προσβαλὼν τῷ θεῷ περιπέσῃ, καὶ οὕτως ὁ νέος Ἀδὰμ τὸν παλαιὸν ἀνασώσηται, καὶ λυθῇ τὸ κατάκριμα τῆς σαρκὸς, σαρκὶ τοῦ θα νάτου θανατωθέντος. War unter dem Leviathan naturgeschichtlich das Krokodil oder der Haifisch verstanden, so ist das für die religiöse Bedeutung ganz gleichgültig, denn er ist das Ungeheuer des Abgrundes, das in dem Meere des Lebens den Fisch Christus verschlingen wollte. Dieses Bild wird in den Liedern und Schriften oft gebraucht. Per Leviathan cetus ille, devorator humani generis, designatur. hunc pater omnipotens hamo cepit, quia ad mortem illius unigenitum filium incarnatum misit, in quo et caro passibilis videri posset, et divinitas impassibilis videri non posset. Gregor. M. hom. in ev. 2, 25, 7.

V. 15. labes nævi. Christus carnem tantum sumsit de Adam, peccatum non assumsit. qui non assumsit de nostra massa peccatum, ipse est, qui tollit nostrum peccatum. Augustin. in evang. Joh. 4, 10.

V. 17. Leon. m. serm. 26, 1. sagt von Weihnacht: dies hodiernus nova etiam in elementis luce radiante coram sensibus nostris mirabilis sacramenti ingerit claritatem. Omnia elementa auctorem suum venisse testata sunt. Gregor.

M. hom. in ev. 1, 10, 2.

V. 36. Deus ubique præsens, nec per motum venit, nec per motum recedit. Gregor. M. homil. in ev. 1, 2, 6.

[blocks in formation]

V. 1. Adam homo peccati, Christus justitiæ. mortuus es in Adam, resurge in Christo, nam utrumque debetur tibi; jam credidisti in Christum, reddes tamen, quod debes de Adam. Augustin. in evang. Joh. 3, 13.

V. 15. Hic si ratio quæritur, non erit mirabile; si exemplum poscitur, non erit singulare. Demus, deum aliquid posse, quod nos fateamur investigare non posse. in talibus rebus tota ratio facti est potentia facientis. Augustini epist. 137, 8.

V. 20. Christus sine peccato esse debuit, qui pro peccatoribus intervenire potuisset, quia nimirum alienæ pollutionis contagia non tergeret, si propria sustineret. Gregor. M. moral. 24, 4.

V. 23. humilem. Superbus diabolus, dum Christum humilem conspicit, deum esse dubitavit. quia igitur passibilem vidit, non deum natum, sed dei gratia custoditum credidit. Gregor. M. moral. 1, 43. Diabolus non intellexit, quod sæviendo in Christum suum destrueret principatum, quia antiquæ fraudis jura non perderet, si se a domini Jesu sanguine contineret. sed malitia nocendi avida dum irruit, ruit, dum capit, capta est, dum persequitur mortalem, incidit in salvatorem. Leon. M. serm. 60, 3.

V. 24. Quibus modis diabolus primum hominem stravit, eisdem modis secundo homini tentato succubuit. Gregor. M. hom. in ev. 1, 16, 3.

[blocks in formation]

hujus partus sacramentum latuit. perit ira, quam vir primus meruit.

Dieselbe Hs.

V. 6. 7. Hoc ipsum, quod Christus nasci elegit ex virgine, nonne apparet, altissimæ fuisse rationis? ut scilicet natam humano generi salutem diabolus ignoraret, et, spiritali latente conceptu, quem non alium videret quam alios, non aliter crederet natum esse quam ceteros. cujus enim similem cum universis advertit naturam, parem habere arbitratus est cum omnibus causam, nec intellexit a transgressionis vinculis liberum, quem ab infirmitate mortalitatis non invenit alienum. verax namque misericordia dei, cum ad reparandum humanum genus ineffabiliter ei multa suppeterent, hanc potissimum consulendi viam elegit, qua ad destruendum opus diaboli non virtute uteretur potentiæ, sed ratione justitiæ. nam superbia hostis antiqui non immerito sibi in omnes homines jus tyrannicum vindicabat, nec indebito dominatu premebat, quos a mandato dei spontaneos in obsequium suæ voluntatis illexerat. non itaque juste amitteret originalem humani generis servitutem, nisi de eo, quod subegerat, vinceretur. Leon. m. serm. 22, 3.

39. De eadem.

Continet hunc genitrix in gre- Quæ magorum intimavit animo,

[blocks in formation]

20

6 ortu, Hs. 11 probaretur, Hs. 14. 15 besser: hæc mysteria congrua.

V. 1. Quem cœli non capiunt, unius feminæ sinus ferebat. S. Augustin. serm. 184. mundum implens, in præsepio jacens. Id. 187. Puer corporis parvi dominus et rector est mundi, et genitricis gremio continetur, qui nullo fine concluditur. Leon. m. serm. 37, 1.

[blocks in formation]

Dieselbe Hs. Diese 4 Lieder No. 37-40 sind der Form und Behandlung nach von einem französischen Dichter.

12 adoretur Hs. 13. 16 fehlt eine Sylbe, vielleicht en 0.

V. 2. Sine matre natus est dei filius generatione cœlesti, quia ex solo deo patre natus est; et iterum sine patre natus est, quando natus ex virgine est, non enim ex virili semine generatus est, sed natus de spiritu sancto. Ambros. de sacram. 4, 3.

V. 9. 10. Unde deus humana patitur, inde homo ad divina sublevatur. Gregor. M. homil. in ev. 1, 2, 2.

V. 13. 14. Sicut in mitate personæ anima unitur corpori, ut homo sit, ita in unitate personæ deus unitur homini, ut Christus sit. Augustin. epist. 137, 11. V. 17. Et caro Christus, et anima Christus, et verbum Christus, nec tamen tria hæc tres Christi, sed unus Christus. Augustin. in evang. Joh. 47, 11.

V. 18. inconvertibiliter. Diesen Begriff erklären folgende Stellen: Nec nasci æternus, nec crescere perfectus, nec impassibilis pati, nec immortalis mori, sine ulla sui mulaliore vel corruptione, formidavit; sed quia hæc pati non posset sola divinitas, homnem, per quem tanti muneris mysterio perfungeretur, accepit. Capreoli epist. ap Sirmond. opp. 1, 219. Verbum caro factum est, non hoc significat, quod in camem sit dei natura mutata, sed quod a verbo in unitatem personæ sit caro suscepta. Leon. m. serm. 27, 2.

Dies ista colitur,

tange symphoniam,

41. De natali domini.

nam qui puer nascitur

juxta prophetiam,

« PredošláPokračovať »