incommodis, quod est fortitudinis, nulli alii seruiat, quod est iustitiae, uigilet in discernendis rebus, ne fallacia paulatim dolusue subrepat, quod est prudentiae. haec est una perfectio, qua sola impetrat ut ueritatis sinceritate perfruatur. haec 5 nobis testamento utroque concinitur, haec nobis hinc atque inde suadetur. diligamus igitur deum ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente quicumque ad uitam aeternam peruenire proposuimus. haec est, inquit saluator, uita aeterna, ut cognoscant te uerum deum et quem misisti Iesum 10 Christum. aeterna igitur uita est ipsa cognitio ueritatis. quam ob rem quam peruersi atque praeposteri sunt qui se arbitrantur dei cognitionem tradere ut perfecti simus, cum perfectorum ipsa sit praemium. quid ergo agendum, nisi ut eum ipsum quem cognoscere uolumus prius sincera caritate 15 diligamus? 20 III. AN VIRTVTES, QVIBVS AD AETERNITATEM TENDITVR, DESITVRAE SINT CVM AD AETERNA PERDVXERINT. EX LIBRO DE TRINI TATE XIIII INTER CETERA ET AD LOCVM. Vtrum autem etiam tunc uirtutes, quibus in hac mortalitate 3 bene uiuitur, quia et ipsae incipiunt esse in animo, qui cum sine illis prius esset tamen animus erat, desinant esse cum ad aeterna perduxerint nonnulla quaestio est. quibusdam enim uisum est desituras et bonos animos sola beatos esse cogni25 tione et scientia, hoc est contemplatione naturae; in qua nihil est melius et amabilius ea natura, quae creauit omnes ceteras instituitque naturas. cui regenti esse subditum si iustitia est, immortalis est omnino iustitia nec in illa esse beatitudine 8 Io. 17, 3 1 alia Galio G'v 4 quae 3 subrepat a: subripiat libri G'P'T 7 et post anima add. P 12 perfectissimus G1MTV perfectissimos D perfectissimis P1 13 praemia M 21 uiuitur bene v 14 caritati D' 17 An-perduxerint om. MV 18 aeternam perduxerunt P 19 et ad locum om. Gv 24 bonus animus s. beatus DG1 26 melius est D 27 essent subditę P2 28 in om. Pv desinet, sed talis ac tanta erit, ut perfectior et maior esse non possit. fortassis et aliae tres uirtutes, prudentia sine ullo iam periculo erroris, fortitudo sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnatione libidinum erunt in illa felicitate: ut prudentiae sit nullum bonum deo praeponere 5 uel aequare, fortitudinis ei firmissime cohaerere, temperantiae nullo defectu noxio delectari. nunc autem quod agit iustitia in subueniendo miseris, quod prudentia in praecauendis insidiis, quod fortitudo in perferendis molestiis, quod temperantia in cohercendis delectationibus prauis non ibi erit, ubi omnino 10 nihil mali erit. ac per hoc ista uirtutum opera, quae huic mortali uitae sunt necessaria sicut fides, ad quam referenda sunt, in praeteritis habebuntur et aliam nunc faciunt trinitatem cum ea praesentia tenemus, aspicimus, amamus, aliam tunc factura sunt cum ea non esse, sed fuisse per quaedam 15 eorum uestigia, quae praetereundo in memoria derelinquent, reperiemus; quia et tunc trinitas erit cum illud qualecumque uestigium et memoriter retinebitur et agnoscetur ueraciter et hoc utrumque tertia uoluntate iungetur. IIII. DE QVATTVOR AFFECTIONIBVS, QVAS A CICERONE PERTVRBATIONES, AB ALIIS PASSIONES APPELLATAS VERGILIVS HOMINI PROPTER CARNEM INESSE DIXIT, IN LIBRO XIIII DE CIVITATE DEI INTER CETERA SIC EXPONIT. 20 4 Aggrauamur autem corruptibili corpore et ipsius aggra- 25 uationis causam, non naturam substantiamque corporis, sed eius corruptionem scientes nolumus corpore expoliari, sed eius 2 tres V; t add. m. 2 prudentia P1 lectari Pi DGTV iam ullo T 14 teneamus G1 derelinquunt D 5 facilitate P adhaerere P 7 dinihil omnino aspiciamus P1 17 repperiemus G1MP1v 19 iun 16 memoriam MV immortalitate uestiri. et tunc enim erit, sed quia corruptibile non erit non grauabit. aggrauat ergo nunc animam corpus corruptibile et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. uerum tamen qui omnia 5 mala animae ex corpore putant accidisse in errore sunt. quamuis enim Vergilius Platonicam uideatur luculentis uersibus explicare sententiam dicens: 10 igneus est illis uigor et caelestis origo seminibus, quantum non noxia corpora tardant terrenique hebetant artus moribundaque membra, omnesque illas notissimas quattuor animi perturbationes, cupiditatem, timorem, laetitiam, tristitiam, quasi origines omnium peccatorum atque uitiorum uolens intellegi ex corpore accidere subiungat et dicat: 15 hinc metuunt cupiuntque dolent gaudentque nec auras suspiciunt clausae tenebris et carcere caeco: tamen aliter se habet fides nostra. nam corruptio corporis, quae aggrauat animam, non peccati primi est causa, sed poena. nec caro corruptibilis animam peccatricem, sed anima pec20 catrix fecit esse corruptibilem carnem. ex qua corruptione carnis licet existant quaedam incitamenta uitiorum et ipsa desideria uitiosa, non tamen omnia iniquae uitae uitia tribuenda sunt carni, ne ab his omnibus purgemus diabolum, qui non habet carnem. etsi enim diabolus fornicator uel ebriosus 25 uel si quid huius modi mali est quod ad carnis pertinet uoluptatem non potest dici, cum sit etiam talium peccatorum suasor et instigator occultus, est tamen maxime superbus 4 quia D'G' 6 uirgilius D'GMPTV 8 ollis G terraeniq. MV bebetant V1 9 semi11 omnesque13 accedere DT accidisse P aura P 12 originis T dolentque P 16 su clausa P 18 poenę Gv 19 sed 20 facit P 21 exis dicere T 15 capiuntque M cupiunt P2 scipiunt DGPT'v suscipiant T carnem om. M1; add. m. 2 in marg. tunt P 22 uti adtribuenda G'v 23 nec D diabulum D 24 fornicatur D'P' 26 uoluptates D'GPTV atque inuidus, quia illum uitiositas sic obtinuit, ut propter hanc esset in carceribus caliginosi huius aeris aeterno supplicio destinatus. haec enim uitia, quae tenent in diabolo principatum, carni tribuit apostolus, quam certum est diabolum non habere; dicit enim inimicitias, contentiones, aemulationes, animositates, 5 inuidias opera esse carnis. quorum omnium malorum caput atque origo superbia est, quae sine carne regnat in diabolo. quis autem illo est inimicior sanctis? quis aduersus eos contentiosior et magis aemulus atque inuidus inueniatur? at haec omnia cum habeat sine carne, quomodo sunt ista opera car- 10 nis, nisi quia opera sunt hominis, quem, sicut dixi, nomine carnis appellat? non enim habendo carnem, quam non habet diabolus, sed uiuendo secundum se ipsum, hoc est secundum hominem factus est homo similis diabolo, quia et ille secundum se ipsum uiuere uoluit, quando in ueritate non stetit, ut 15 non de dei, sed de suo mendacium loqueretur qui non solum mendax uerum etiam mendacii pater est. primus est quippe mentitus et a quo peccatum, ab illo coepit esse mendacium. cum ergo uiuit homo secundum hominem, non secundum deum, similis est diabolo. 20 Non ex carne tantum efficitur anima ut cupiat, metuat, laetetur, aegrescat, uerum etiam ex se ipsa his potest motibus agitari. interest autem qualis sit uoluntas hominis; quia si peruersa est, peruersos habet hos motus; si autem recta est, non solum inculpabiles uerum etiam laudabiles erunt. uoluntas 25 est quippe in omnibus, immo omnes nihil aliud quam uoluntates sunt. nam quid est cupiditas et laetitia nisi uoluntas in eorum consensione quae uolumus? et quid est metus atque tristitia nisi uoluntas in dissensione ab his quae nolumus? sed cum consentimus appetendo ea quae uolumus, cupiditas, cum autem consentimus fruendo his quae uolumus, laetitia 5 uocatur. itemque cum dissentimus ab eo quod accidere nolumus, talis uoluntas metus est; cum autem dissentimus ab eo quod nolentibus accidit, talis uoluntas tristitia est. et omnino pro uarietate rerum quae appetuntur atque fugiuntur sicut allicitur uel offenditur uoluntas hominis, ita in hos uel in 10 illos affectus mutatur et uertitur. quapropter homo, qui secundum deum, non secundum hominem uiuit, oportet ut sit amator boni; unde fit consequens ut malum oderit. et quoniam nemo natura, sed quisquis malus est uitio malus est, perfectum odium debet malis qui secundum deum uiuit, ut nec propter 15 uitium oderit hominem nec amet uitium propter hominem, sed oderit uitium et amet hominem; sanato enim uitio totum quod amare, nihil autem quod debeat odisse remanebit. nam cuius propositum est amare deum et non secundum hominem, sed secundum deum amare proximum sicut etiam se ipsum, 20 procul dubio propter hunc amorem dicitur uoluntatis bonae, quae usitatius in scripturis sanctis caritas appellatur; sed amor quoque secundum easdem litteras sacras dicitur. Nonnulli arbitrantur aliud esse dilectionem siue caritatem, aliud amorem; dicunt enim dilectionem accipiendam esse in 25 bono, amorem in malo. sic autem nec ipsos auctores saecularium litterarum locutos esse certissimum est. Recta itaque uoluntas est bonus amor et uoluntas peruersa malus amor. amor ergo inhians habere quod amatur cupiditas odiret D1 16 senato T1 quoniam] quod v 13 uitio malus est om. G1 post uitio add. v: uitio malus ē 17 autem] enim DG'P 22 sacras litteras DGPTv 26 loquutos MV loquutus et-amor om. M1 28 ini |