CARMEN XXXV. AD FORTUNAM. O DIVA, gratum quæ regis Antium, rum agitatione gravem stridorem edentis: CARMEN XXXV. Quantum ars et ingenium magni poetæ in simplice aliqua sententia exornanda valeat, id ex hoc et huic similibus Horatii carminibus optime intelligi potest. Conscripserat Augustus U. C. DCCXXVI duos exercitus eo consilio, ut alterum ipse contra Britannos duceret, alterum duce Elio Gallo in Arabiam mitteret. Horatius igitur, jam preces in hoc carmine pro felicissimo utriusque expeditionis eventu facturus, vulgarem sententiam, O Fortuna, serva Casarem cum exercitu contra Britannos profecturum, et fac, ut arma a bellis domesticis ad domandas gentes barbaras convertantur, Fortunæ potentiam celebrando ita amplificavit, ut carmen exiret splendidissimum. Si quis cogitaverit, quam sæpe felix bellorum exitus a Fortunæ favore et arbitrio pendeat, is, poetam in coacervandis summæ hujus deæ potentiæ imaginibus tam multum et copiosum fuisse, non adeo mirabitur. Optime autem totius hujus carminis finem ita constitui posse puto, si illud dixeris hymnum in Fortunam, quem ad hujus dea favorem, Augusto contra Britannos profecturo conciliandum, pia mente cecinerit. Sic argutiis, quibus onerarunt hoc carmen nonnulli interpretes, facile supersedere pos sumus. 1-4. Gratum quæ regis Antium, h. e. quæ imperii tui sedem habes Antii, urbe præ ceteris tibi cara; quemadmodum nempe Venus ob præcipuum, quo in insula Cypro gaudebat, cultum, sup. i, 3, 1, potens Cypri, et i, 30, 1, regina Gnidi appellatur, ita Fortuna, Antii inprimis religiosissime culta, Antium regere dicitur. Fuit autem Antium (nunc Anzo Rovinato) oppidum Latii maritimum, Fortunæ templo nobilissimum: cf. Torrent. ad h. 1. et Phil. a Turre Monumenta vet. Ant. c. 1. Prasens, quæ statim potes; dii præsentes dicuntur, qui præsentia sua statim potentiam suam declarant, potentes: passim quoque, qui præsens, h. e. celerrimum, auxilium ferunt. Imo tollere de gradu Mortale corpus, h. e. mortales ex infimo ad summum gradum extollere. Superbos Vertere funeribus triumphos: splendidam victoriam mutare in cladem. Cl. Mitsch. explicat: "pompam triumphalem in funebrem mutare, ut pro triumpho, quem victor acturus erat, funus ejus ducatur." In quam rem ille laudat exemplum Drusi. Auct. Consol. ad Liv. 27. Sed quanto major et potentior apparet Fortuna victoriam in cladem mutando, quam triumphum triumphantis morte funestando! 5-8. Te pauper ambit, cett. numen tuum omnes homines, et pauperes et divites, et populi barbari, et nos, et tyranni venerantur atque metuunt. Ambit, cum delectu pro, adit; habet enim notionem verecundiæ. Sollicita, quam sollicito pectore pro agrorum suorum incolumitate fundit ruris colonus. Dominam aquoris: in Fortunæ enim potestate positi sunt casus, quibus navigantes in mari se exponunt; Cl. Mitsch, rem bene illustrat loco Pind. Ol. xii, 3 sqq. Respexisse autem poeta videtur in hoc cultu, a ruris colono et navigantibus Fortunæ exhibito, antiquam hujus dea imaginem, qua illa in vett. monumentis altera manu cornu copiæ, altera guberna Te Dacus asper, te profugi Scythæ, 15 20 Injurioso ne pede proruas Stantem columnam, neu populus frequens Concitet, imperiumque frangat. Te semper anteit sæva Necessitas, Uncus abest, liquidumque plumbum. culum tenens conspicitur: vid. Reines. 9-16. Dacus asper. Daci, populi trans Istrum, Romanis ob crebras, quas in eorum fines faciebant, incursiones infestissimi: asper, Justin. ii, 3, Gens laboribus et bello aspera. Scytha, ob sedem eorum vagam et instabilem, dicuntur profugi, nam erant, ut inf. Hor. iii, 24, 9, campestres-Quorum plaustra vagas rite trahunt ἀστιος; ἁμαξόβιοι, ἁμάξοικοι. Latium ferox, bellicosum. Regumque matres barbarorum, nam regiæ matres vel maxime de filiorum regni incolumitate sollicita sunt: Cl. Mitsch. comparat sch. Pers. 160. Barbarorum, intellige reges in Asia Minore; cogitavit fortasse poeta de Parthorum rege Phraate. Purpurei, purpura induti, purpurati. Injurioso ne pede proruas, sensus: ne violenter imperium de eo, quo se nunc extollit, statu dejicias, neve populus ad seditionem concitatus illud evertat. Inju rioso, h. e. violento; sic venti injuriosi inf. Epod. 17, 34. Proruas, active: deturbes, dejicias. Stantem columnam, stans et florens adhuc imperium, quod cum stante columna comparatur ; hinc passim reipublicæ status concuti, labefactari, cett. dicitur. Cl. Mitsch. in hanc sententiam laudat Pind. Pyth. iv, 484, et Pausan. iii, 7. Cessantes, moras nectentes nec statim arma arripientes; ad arma, cum vi repetit voces ad arma, ad arma, quas, qui in repentino tumultu ad arma evocant, identidem repetere solent. Ovid. Met. xii, 241, Certatimque omnes uno ore, arma, arma loquuntur: cf. Virg. En. ii, 668. 17-20. Sententiam potentiæ tuæ cedere debent omnia lyrica sublimitate ex pressit per adumbratam imaginem Necessitatis, quæ Fortuna, ut ejus ministra, cum instrumentis, ad res indissolubili firmitate muniendas validissimis, præcedere fingitur. Cum Necessitas Fortunæ, ut ita dicam, sit attributum, apte jam illa personam induit. Sava, dira, inexorabilis, devý parɛpá. Clavos trabales, quibus ad ædium trabes firmissime copulandas olim utebantur; cum ejusmodi clavo trabali sistitur Fortuna, ut observat ad h. 1. Jani, in Causei Museo Rom. T. i, p. 72, Tab. xxviii, et apud Spenc. Tab. xxiii, n. 5, p. 151; hinc apud Cic. Verr. v, 21, ut beneficium, quemadmodum dicitur, trabali claro figeret, h. e. firmissimum efficeret ; Petron. c. 75. Nesti, quod semel destinavi, clavo trabali fixum est, h. e. immutabile est. Cl. Mitsch. in hanc rem laudat Esch. Suppl. 949. Cuneos manu Gestans, jam non ad diffindendum, sed ad compingendum et firmius coagmentandum. Uncus, hamus ferreus (nos, Klammer), cujus usus fuit in lapidibus firmius jungendis, Utcunque mutata potentes 25 At vulgus infidum et meretrix retro Ferre jugum pariter dolosi. Serves iturum Cæsarem in ultimos 30 Orbis Britannos, et juvenum recens Examen Eois timendum Partibus, Oceanoque rubro. Eheu cicatricum et sceleris pudet Fratrumque. Quid nos dura refugimus 35 Ætas? quid intactum nefasti 40 Liquimus? unde manum juventus adfuso liquefacto plumbo, ne uncus inde dissolvi posset; severus, horrendus, sævus; sic Eumenidum amnis apud Virg. Æn. vi, 374, severus dicitur: cf. Geo. iii, 37. His omnibus autem instrumentis, quæ non sine animi quodam horrore Necessitatem præ se ferre conspicimus, nil nisi vim Fortunæ indomitam et insuperabilem designari, vix est quod moneam. 21-24. Sensus: Spes et Fides te adversam quoque colunt, nec a te recedunt, quando ex secunda in adversam mutata potentiorum domos relinquis; sed ceteri, qui tibi secundæ tantum adhærent, vulgus infidum, meretrices, parasiti, te adversam fugiunt; h. e. veri amici in fortuna adversa fidem, falsi perfidiam probant. Spes, quæ adest Fortunæ adversa, ut miseros melioris sortis solatio recreet; hinc 'Exides Túxns iraipai apud Macedon. xxxix, 1, in Anthol. Græc. T. iv, 92. Rara, quia raro amici in utraque fortuna fidem præstant, significanter ipsa dea dicitur rara, h. e. raros cultores habens. Aibo, ad candorem animi designandum; abnegat, sc. se. Utcunque, quandocunque, tum quoque, quando. Mutata veste: finge tibi Fortunam secundam splendida, adversam sordida veste indutam; mutat igitur vestem splendidam cum sordida, quando ut dea adversa apparet. 26-28. Cadis Cum face siccatis, postquam ad fæcem usque vinum ebiberunt, h. e. omnes opes consumserunt et devora runt. Dolosi ferre, Græce pro, astutiores quam ut ferant; sic inf. Ŝat. i, 4, 12, piger ferre pro, nimis piger quam ut ferat. Jugum, h. e. inopiam, tanquam jugum et onus. Comparant Pind. Nem. x, 147, Παῦροι δ' ἐν πόνῳ πιστοὶ βροτῶν καμάτου μεταλαμβάνειν. 29-32. Jam, captata quasi Fortunæ, per hymnum in ejus potentiam decantatum, benevolentia, subjungit preces pro Cæsare. Ultimos Britannos. Sic ex veteri opinione, ultimam oræ occidentalis insulam esse Britanniam: apud Catullum quoque Britanni dicuntur ultimi; et extremi Virg. Æn. viii, 727; Luc. vii, 541. Examen, apposite a nova apum sobole translatum ad exercitum recens ex juvenibus conscriptum. Eois partibus, terræ orientali, Arabia Felicis populis cf. argum. sup. ad Carm. xxix. Oceano rubro, maris Indici, ab ortu solis rubescentis, accolis. 33-40. Eheu cicatricum et sceleris, cett. hæc subita ad bella domestica conversio, et dira malorum, quæ illa protulerunt, exsecratio, ad votum, ut bellum a patria ad barbarorum vincendorum terras avertatur, egregie ducit. Sceleris: cf. sup. i, 2, 29. Fratrumque: copiosius in hanc sententiam Lucan. ii, 286, domini per viscera ferrum Exegit famulus; nati maduere paterno Sanguine-in fratrum ceciderunt præmia fratres. Intactum, impollutum. Nefasti, scelesti. Diffingas, CARMEN xxxvI. AD PLOTIUM NUMIDAM. Er ture et fidibus juvat Placare et vituli sanguine debito Qui nunc, Hesperia sospes ab ultima, 5 Caris multa sodalibus, 10 Nulli plura tamen dividit oscula, Quam dulci Lamiæ, memor Actæ non alio rege puertiæ, Mutatæque simul togæ. Cressa ne careat pulchra dies nota: Neu promtæ modus amphora, Neu morem in Saliûm sit requies pedum: recudendo in aliam formam fingas, re- detur. Ultima, remotissima, ut inf. ii, 18, tractes. Massagetas, nobilem Scythia gentem, Parthis conterminam. CARMEN XXXVI. Cum redux factus esset Plotius Numida ex Hispania (U. C. Dccxxx), ubi cum Augusto in bello Cantabrico tres annos abfuerat; poeta ejus sodales, præcipue autem intimum ejus amicum et æqualem Lamiam, diem festum secum celebrare, et, mactata ante omnia ex voto, pro felici Numidæ reditu suscepto, hostia, potationi, saltationi, amoribus, et omnibus quibus jucundissimi dies transigi solent, liberius indulgere jubet lætitiis. Quam egregie poeta in hoc carmine præ lætitia de recepto amico exsultans, mollissimi in amicitia amoris sensus expresserit, quivis ipse sentiet. Compara cum hoc carmine Catull. ix, et Juvenal. xii. 1-9. Fidibus, inter sacrificandum enim ad tibiam et lyram cani solebat: inf. iv, 1, 21, Illic plurima naribus Duces thura, Lyraque et Berecyntiæ Delectabere tibiæ Mistis carminibus, non sine fistula. Vituli sanguine debito, hostia, quam poeta ex voto, quo diis pro felice Numidæ reditu se obligaverat, nunc debebat: inf. Epist. i, 3, 36, Pascitur in vestrum reditum votiva juvenca. Custodes, tutelares: Numida, cognomen nobilis gentis Plotiæ et Emiliæ, quod majorum aliquis ob rem quandam in Numidia præclare gestam accepisse vi 3, ultima Africa. Dividit oscula. Oscula dividere, modo huic, modo alii osculum dare, ut sup. i, 15, 15, carmina dividere. Memor Acta non alio rege puertiæ: suaviter recordans, se una cum eo sub unius ejusdemque magistri vel custodis auspiciis pueritiam transegisse, et simul cum eo togam virilem induisse; a teneris igitur Numidæ et Lamiæ amicitia coaluerat. Mutate, prætextæ nempe cum pura. 10-16. Cressa ne careat pulchra dies nota: dies, quem hodie celebramus, lætissimus nota alba insigniatur, h. e. in numerum felicissimorum dierum referatur. Dies feliciores apud Romanos nota alba, vel albo lapillo, infeliciores autem nota nigra vel atro lapillo notatos fuisse, satis notum est: cf. Bentleius. Cressa, h. e. alba, a creta, quæ ex insula Creta vel apportata, vel pro Cretica terra habita fuit. Neu promte modus amphora, neve modus in promendis ex cella vinaria amphoris servetur, h. e. largius hodie vinum afferatur. Salium, Saliorum, Martis sacerdotum, qui ex Numæ instituto secundum Liv. i, 20, per urbem ire canentes carmina cum tripudiis solemnique saltatione jussi sunt. Multi Damalis meri, puella, quæ largiter vino se ingurgitare solebat, ut apud Ovid. Met. xiv, 452, nimiique Elpenora vini: fuit Damalis haud dubie libertina vel puella inhonestior, quia honestioribus vel ingenuis virginibus haud interesse licebat potati onibus. Bassum, insignem inter sodales potatorem. Amystide, h. e. uno spiritu et haustu poculum exhauriendo: amystis est vox Graca, Hesychio interprete, ovvεxns πόσις, hinc apud Anacr. xxi, 2, πίνειν ἀμυστί· vocatur hæc avidius uno haustu vinum absorbendi ratio Thracia, a nota Thracum vinolentia: laudant Callim. Fragm. (Bentl. cix, p. 481, edit. Ernest.) Καὶ γὰρ ὁ Θρηϊκίην μὲν ἀνήνατο χανδόν "Apvoriv ZOOоTOTεiv. Apium vivax, diu viridem colorem suum servans; breve, breve tempus florens, ut brevis rosa inf. ii, 3, 13. Ceterum florum usus in lætis conviviis notissimus: cf. inf. Carm. xxxviii, et multa in hanc rem congesta a Fulv. Ursin. in Append. ad Ciaccon. de Triclin. p. 263 sqq. 17-20. Deponent: suaviter amantes, qui obtutum in puella figunt, vel uno obtutu in ea hærent, deponere in puellam dicuntur oculos, et quidem putres, h. e. amore tabescentes, libidine natantes, lascivos: cf. sup. ad i, 19, 8. Comparant Theocrit. i, 90, Καὶ τὸ δ ̓, ἐπεί κ' σορᾶς τὰς παρθένος, οἷα γελεῦντι, Τάκεαι ὀφθαλμώς. Nec Damalis novo Divelletur adultero, Lascivis hederis ambitiosior: nec Damalis ab novi amatoris amplexibus, quibus arctius hedera se implicabit, per alium se divelli patietur. Lascivis hederis: similiter Hor. arctos complexus cum hedera ubique se implicante comparat inf. Epod. 15, 5, Arctius atque hedera procera adstringitur ilex, Lentis adhærens brachiis: cf. Catull. Ixi, 34, 35. Hedera autem, ob ejus amplexus cum lasciviorum amplexibus comparata, ipsa suaviter dicitur luscita, quod respondet fere nostro, buhlend. Ambitiosior, magis bra chiis suis ambiens, h. e. arctius et tenacius inhærens atque se implicans. CARMEN XXXVII. Quo gravius fuit periculum quod Romano imperio moliebatur Cleopatra, eo lætior Romanis debebat esse nuncius de morte, quam Cleopatra, cum anno post pugnam Actiacam (DCCXXIV) capta esset ab Augusto Alexandria, aspidis ad corpus admota morsu, ne in triumphum duceretur, sibi conscivit. In hujus publicæ igitur lætitiæ societatem dum poeta sodales suos evocat, et, quomodo Cleopatra, ad Actium primum ab Augusto victa, deinde usque eo redacta fuerit, ut violenta morte periret, sublimiore spiritu enarrat, alia quasi agens, Augusti, ut Romani imperii statoris, laudes in hoc carmine celebrat. Compara cum hoc carmine inf. Epod. 9; Virg. En. viii, 675; et Propert. iii, 11, et iv, 6. 1-4. Nunc cum vi ter repetitum : hoc die, si quo alio, ubi lætissimus de Cleopatræ morte nobis accidit nuncius, potationi et saltationi indulgendum est. Imitatus est Noster, ut observant interpretes, similis argumenti carmen Alcæi, cujus primos versus servavit Athenæus, x, 8, Nuv xon μεθύσκειν, καί τινα πρὸς βίαν πίνειν, εidǹ káτlavε Múρoiλos. Nunc Saliaribus, cett. hic dies, si quis alius, lautas epulas, diis in templis apponendas, h. e. lectisternium sive supplicationem exigebat. In supplicationibus enim, ubi diis vel ob res præclare in bello gestas, vel ob felicem quendam rerum eventum publice gratiæ agebantur, lautiores epulæ in eorum templis apponi, et circa eas strati lecti sive pulvinaria, quibus dii ad cibos capiendos |