CAPUT PRIMUM.

Qua ratione Collectio tripartita ad alias canonum collectiones sese habeat.

Duplicem merito rationem distinguere debemus A que collectio defluit,nihilque in Vindobonensi adjiquam in colligendis juris monumentis diversi veterum collectionem auctores adhibuerunt. Alii siquidem ipsos fontes adierunt atque ex conciliorum canonibus, ex Rom. pontificum litteris, atque ex Patrum operibus ea deprompserunt quæ dein in eam formam, quæ fini quem aut ipsi aut alii sibi præfixerant, magis conveniret, in suis collectionibus disposuerunt. Alii vero non ad ipsos fontes,sed ad anteriorum collectorum opera accesserunt et quæ hic erant monumenta vel alio eoque magis minusve sibi proprio ordine digesserunt, vel ea tantum modo ex illis sumpserunt quæ sibi ad novam collectionem elucubrandam aptiora viderentur.Operæ pretium est,hanc collectorum agendi rationem novis quibusdam exemplis illustrare,cum plures sint canonum collectiones quæ nondum publici juris factæ sunt, quasque nobis accuratius examinare licuit.

§ I. In bibliotheca Vindobonensi asservatur codex sæculi decimi (Jus can, n. 81, in-fol.) qui canonum collectionem illi simillimam continetquam Joannes Petitius (237) primus evulgavit quamque prius Cou. stantius (238),dein et fratres Ballerinii (239) accuratius illustrarunt. Ex iisdem siquidem fontibus utra

(237) Pænitentiale Theodort Cant., t, I, p.97-280. Parisiis 1677, in-4°.

(238) Epistolæ RR. pontificum a S. Clemente I usque ad Innocentium IIl. Parisiis 1721, in fol., t. I, p. 709, sq.

(239) De antiquis collectionibus, etc.,p. iv, c.7,2.2. p. 611-616 ed. cit.

(240) Edit. Benedict. Paris. 1705. t. II, in-fol. (241) Mansi amplissima SS.Conciliorum collectio t. XII, p. 257-260.

(242) Sufficiat rubricas indicare.-Incipiunt capitula excerta de libris canonum.

B

I. Ut præter Scripturas canonicas nihil in Ecclesia C legatur et qute est Scriptura canonica.

II. Ut per singulos annos synodus bis flat.

III. Qualis ad sacerdotium vel sacrós ordines venire non potest.

IV. Qualis vel qualiter ad sacerdotium vel sacros ordines venire potest.

V. Ut nequaquam in duos metropolitanos provincia dividalur.

VI. Ne in una civitate duo sint episcopi et de vicariis episcoporum.

VII. Quod non oporteat ordinationes episcoporum díu deferre.

VIII. De ordinatis episcopis nec receptis.

IX, Quod non oporteat absolute quoslibet ordi

nare.

X. De servo si, nesciente domino suo, fuerit ordinatus.

XI. Quod non liceat clericum in duas civitates mi-
nistrare,nec abbates plura monasteria aut cellas
habere.

XII. Ne de uno loco ad alium transeat episcopus
vel clericus sine jussione episcopi.
XIII. De peregrinis episcopis et clericis.
XIV. De litteris peregrinorum et clericis sine litteris
ambulantibus.

XV. Qualis vel pro qualibus culpis secundum cano-
nicas institutiones quisque degradatur de officio
sacerdotali vel clero.

XVI. De expulso ab Ecclesia et excommunicato vel damnato ab officio suo.

XVII. De ordine ecclesiastico et officio miss.

D

citur quod non in alia prostet.In sexaginta vero et quatuor rubricas divisa capitula singula eodem ferme ordine eademque serie digesta exhibet, quibus in illa Petitii Collectione inveniuntur. Gregorii tamen Magni litteræ ad Eleutherium Lugd.(lib.ix,ep. 106, p. 1106 iiii) et ad Brunihildam reginam (lib. ix, ep. 109, pag.1014-1016), (240), neo non alia quædam ex Isidori libris excerpta intra ipsam collectionem inveniuntur, quin tamen ad suas rubricas referantur, quemadmodum in Collectione Petitiana videre est. Gregorii Magni epistolam ad Augustinum archiepiscopum Cantuarientem, Gregorii Junioris capitula et ejusdem capitulationem vel eommunitorium Martiniano, Gregorio et Dorothee euntibus cum Domini auxilio in Boioaria (241) dein S. Hieronymi litteras duas ad Oceanum et ad Amantum qualiter cleribi vivvere debeant in hoc mundo, et denique libellum de remediis peccatorum qui vulgo Bedæ tribuitur, compilator ad calcem collectionis adjunxit. Qui hanc nostram collectionem cum illa quam Petitius edidit paulo diligentius conferat, facile sibi persuadeat hanc ultimam ex illa ortam esse (242).

11.Quamvis collectio de qua locuti sumus exigui

XVIII. De reliquils sanctorum et oratoriis villaribus.
XIX. Ne altaria non consecranda nisi lapidea.
XX, De baptismo.

XXI. De confirmatione cum chrisma,et ut prandia
in ecclesia non flant et die Dominico genu non
flectant in ecclesia.

XXII. De Pasche die Dominico et reliquas festivitates.

XXIII. De jejunio et quadragesimas vel litanias. XXIV. Ut festivitates præclaras nonnisi in civitatibus aut in vicis publice teneant.

XXV. De his quæ offeruntur ad altare vel quæ ad
domum sacerdotis vel de oblatione.

XXVI.Ut omnes fideles communicent et missas per-
exspectent, sin aliud, excommunicentur, et ut
nullus cibus ante sacrificium sumatur.
XXVII. De prædicatione.
XXVIII. De hospitibus.
XXIX. De decimis.

XXX. De viduis, puellis et pauperibus.

XXXI. Qualiter res Ecclesiæ episcopus debeat dispensare vel regere. Et quæ super altare dantur, qualiter dividantur, et de parochiis vel oratoriis in episcopi sint potestate et de basilicis in parochiis destructis."

XXXII. Ut episcopus res quæ sacerdos clericis aut servientibus dederit, successor ejus non auferat. XXXIII. De rebus quæ ecclesiis vel sacerdotibus dantur.

XXXIV. De rebus Ecclesiæ abstractis aut contradictis.

XXXV. De causantibus et judicibus.

XXXVI. Ut clerici non sint conductores et non negligant officium suum, et a secularibus curis se abstineant.

XXXVII. Ut non cohabitet clericus cum extraneis mulicribus.

XXXVIII. De relicta sacerdotis.

XXXIX. De clericis usurariis et fidejussoribus, et ebriosis et cantica turpia vel verba otiosa.

XL. De episcopis et ordinibus, et regulis clerico

rum et vestibus eorum.

XLI. De venatoribus.

XLII. Ut episcopus, presbyter, diaconus peccantes fideles verberare non debeat.

momenti sit, tamen ab ignoto quodam hujus disci- A bus quæ in Dionysiano opere conspiciuntur, addidit. (244).

XII. De falsariis et perjuris et homicidis et furtibus.

B XIII. De Deo sacratis et monasteriis puellarum et de incestis seu mulieres et de his qui uxores suas dimittunt et de raptu.

prompsit, æque ac illi collectores habuit, atque
passim ex una eademque decretali (252) vel ex uno
codemqueconcilio (253) plura loca continue sibi
sequentia inseruit; unde patet, non illi admodum
fuisse curæ neque ordo neque methodus. Ex Patribus
aliisque ecclesiasticis scriptoribus nihil ipse in me-
dium profert, neque apud ipsum videre est decre-
tales eorum pontificum qui Gregorium Juniorem, et
Zachariam subsecuti sunt. Hinc apparet, præter
plurima, quæ tum ex Gregorii Magni epistolis, tum
ex Justiniani collectionibus hauserat, reliqua om-
nia ex Dionysii et Pseudo-Isidori compilationibus
ipsum desumpsisse.

Syricii, Innocentii, Zosimi, Cœlestini, Gelasii et A quæ ex Dionysio quam in iis quæ ex Isidoro de-
Anastasii decretales omnes ex Dionysio desumpsit,
quin vel apicem immutaret, retentis etiam iisdem
inscriptionibus et capitulorum divisione. Quod vero
Bonifacii, Hilarii, Simplicii, Felicis, Symmachi et
Hormisdæ litteras attinet, eas ex Pseudo-Isidori
collectione mutuatus est, unde conjicere facile
possumus eum germana Dionysii recensione usum
fuisse. Capitulorum Adriani nullum vestigium oc-
currit, et Gregorii Magni epistolas denuo ab ipso
Isidoro desumpsit. In illa quoque operis sui parte
quæ conciliorum canones exhibet, Dionysiana col-
lectione præ Isidoriana usus est, præsertim, in ex-
cerpendis Græcorum conciliorum canonibus quos
raro admodum et in singularibus tantummodo qui-
busdam capitulis ex Isidoriana recensione seu ver-
sione hausit. Cæterum in adornandis iis Rom. pon-
tificum litteris quas ex Isidoriana compilatione
desumpsit, Dionysium imitatus fuisse videtur, ipsas
vero decretales litteras ita disposuit, ut servato tem- B
porum ordine, uniuscujusque pontificis decretales
omnes, si plures ediderit (seríem enim a S. Cle-
mentis epistolis incipiens perduxit usque ad illas
quas Zacharias protulit), in plura vel pauciora ca-
pitula diviserit: hæc vero etsi continuato numero-
rum ordine recenseantur, diversis tamen collectio-
nis locis pro argumentorum varietate ab invicem
separata inserta sunt. Hinc si quis, cx g., capitula
illa 98, in quæ quinque S. Clementis decretales ab
auctore nostro divisæ sunt, et una simul conjun-
gere, et cum ipsarum decretalium textu conferre
vellet, inveniret sane, singulas quaslibet particulas
ita sibi succedere, ut secundæ tertiæ, quartæ et
quintæ decretalis capitula naturali ordine, et con-
tinuata numerorum serie, primæ decretalis capi-
tula excipiant (251. Propria omnino est hæc re-
rum distributio, nec ab alio quolibet superiorum
temporum collectore auctor ipsam mutuatus esse
videtur. Temporum tamen rationem, tam in iis C

(251) Omnes fere decretales litteras hoc modo
examinandas duxi, atque in omnibus auctorem
eumdem modum tenuisse inveni. Ne longius sim,
a citandis capitulis abstineo.

(252) E. gr., p. VIII, c. 1-24, continet fragmenta
Decretalium Clementis c. 20, 21, 22; Alexandri
c. 2, 10; Xysti c. 2; Ygini c. 1; Sotheri c. 1; Eu-
tychiani c. 1, 2; Gaii c. 5; Melchiadis c. 1, 2, 3,
16; Damasi c. 2. C. 26-40; Clementis c. 64, 65;
Anacleti c. 13; Alexandri c. 6; Cœlestini c. 4, 5,
6, 7, 8, 9, 10, 11. C. 40-60; Clementis c. 21, 24,
41, 65, 68, 69, 77. 78, 91; Pontiniani c. 5, 7, 8, 10;
Eutychiani c. 5; Marcellini c. 2; Marcelli c. 3,
4, 5, 6; Eusebii c. 6, 8, 16; Dionysii c. 1; Victo-
ris c. 1; Clementis c. 72, 74, 75, 76; Felicis c. 7,
16, 17, 19, 20. Ex hisce paucis exemplis, uti mihi
videtur, apparet auctorem parum ordinem cu-

rasse.

-

(253) De conciliis idem dicendum est. P. XII, c. 19 D
25: Concil. Laodic. c. 6, 7, 8, 32, 33, 34. C. 27
41, C. Gangrens. c. 2, 3, 5, 6, 10, 11, 12-18,
20. P. vII, c. 11-15: C. African. c. 31, 49, 42, 23.
P. II, c. 185-197 C. Afric. c. 85, 86, 87, 88, 90,
32, 54, 55, 67, 75, 91, 98, 100. P. III, c. 86-88: C.
Afric. c. 97, 98, 99. P. XII, c. 26, nniversum conci.
lium Ephesinum una cum Cyrilli epistola exhibet,
quæ auctor ex Pseudo-Isidori opere desumpsit.

(254) Quæ ut probemus posteriores sex collectio-
nis libros cum Burchardi opere contulimus,quo in
labore codice usi sumus Sorbonico, qui Parisiis ex-
stat num. 481; B. E. notatus, de quo vide: P. Cous-
tant: Dissertatio de antiquis canonum collectionibus.
§ CLXIX et CLXX, apud Galland t. I. p. 152, sq.,
ed. cit., et F. Salmon: De l'étude des conciles et de
leurs collections, P. 11, c. 1. Paris. 1724, in-4o,
p. 173 178. Burch, I, 1, c. 25, 41, 67, 88, 128,
131. A. P. x, c. 56. P. x1, c. 2. P. vii, c. 21. P. xi,

Interim tanta est rerum et copia et varietas, qua
hæc collectio abundat, ut sequentes canonum col-
lectores ægre admodum latere potuerit. Burchar-
dus sane Wormatiensis illam ob hanc causam
magni fecisse dicendus est, siquidem opus suum
quoad maximam ipsius partem ex illa hausit (254)
ac loca inde desumpta leviter adeo mutavit, ut
ea cum iisdem inscriptionibus et summulis ex-
scripserit. In Germania enim tunc temporis præter
jejunum illud Reginonis Prumiensis opus nulla
erat canonum collectio quæ necessitatibus omni-
bus præsto esse posset; atque hinc Burchardus ad
id excitatus videtur, ut ope scilicet hujus nostræ
collectionis, quam, dum, in Italia versaretur, in-
venerat, et maximi momenti esse cognoverat,
ampliorem quamdam uberioremque compilatio-
nem adornaret. Hinc etiam facili negotio explicari
poterit, unde commendatissimus ille Burchardi
liber, cujus origo tenebris hactenus obvolvebatur,
prodierit. Ad hanc porro quæ Anselmo inscribitur
collectionem, mentem convertat quilibet novam
eamque accuratiorem Burchardiani operis re-
censionem adornare velit : ac mirandum pro-
fecto est, quod summi etiam viri, Franciscus Sal-
mon. P. Coustantius et fratres Ballerinii penitus

c. 24. P. VII, c. 98. P. x, c. 89. B. 1, III, c. 19, 28,
34, 33. A. P. vi, c. 18. P. x, 0. 67, 15, 41, c. 34.
A. c. 11. Gregorii ad h. p. c. 60, 67. A. P. x,
c. 87, 102; c. 94, 95. A. P. XII, c. 30, 31; c. 107,
137, 139, 140, 142, 144, 145, 147, 184, 185, 187,
195, 203. A. P. x, c. 38, 19, 29, 70, 71, 77, 78, 44,
54, 53, 55, 52, 51, 41; c. 209, 210, 211. A. P.
XII, c. 22, 25. P. x, c. 185. B. lib. iv, c. 2, 4, 5, 9,
10. 11, 12, 15, 18, 19, 20, 22, 23. A. P. ix, c. 10,*
11, 15, 30, 27, 19, 20; 1, 59, 17, 58, 24, 25, c. 29.
A. P. x, c. 92, c. 31, 32, 36, 38, 44, 45, 53, 54,
56, 63, 65, 69. A. P. x, c. 41, 32, 31, 40, 34, 33,
60, 61, 23, 6, 37, 38, c. 81–85. A. P. x, c. 56,
58, 61, 63, 60. B. lib. v, c. 6, 7, A. P. x, c. 85,
86, B. lib. vi, c. 43, 127. A. P. xvi, 118. B. lib.
VII; c. 3, 6. A. P. vii, c. 117, 39. B. lib. vi, c. 2,
4, 6, 8, 15, 21, 23, 32, 34, 35, 43. A. P. vi, c. 39,
33, 7, 31, 43, 8, 44, 47, 51, 50, 52, c. 48, 49. A.
c. 104, 109. Gregorii ad h. p. c. 69. A. P. vi, c. 57.
B. lib. ix, c. 1, 5. A. P. vii, c. 29, 27, c. 10. A. P.
XI, c. 35, c. 17. 21, 24, 34, 35, 56, 57, 58. 72, 77,
78. A. P. vii, c. 3, 52, 31, 59, 28, 61, 55, 57, 56,
33, 36. P. XII, c. 24. B. lib. x, c. 5. A. P... c. 106,
c. 2, 3, 4. A. c. 13, 15, 16. Gregorii ad 12. p. B.
lib. x1, c. 27, 52. A. P. x, c. 28. P. vii, c. 94. B.
lib. xi, c. 5, 8, 10, 19. A. P. xi, c. 10, 11, 25. B.
lib. xv, c. 13, 15. A. P. vII, c. 2, 18, c. 16-21. A.
c. 1-6. Gregorii ad h. p.; c. 25-29. A. P. VII, c. 7.
8, 6, 10, 5, c. 30. A. c. 7, Gregorii ad h.
p.; B. lib.
XVII, c. 1, 30, 31. A. P. vII, c. 58, 104, 105. B. lib.
XVIII, c. 5, 10, 18, 22, 23. A. P. vii, 88, 90, 87, 101,
91. B. lib. xIx, c. 27, 57, 66, 123, 126. A. P. VII,
c. 119, 86, 99, 96. P. x, c. 118. B. lib. xx, c. 11,
12, 15, 16. A. P. vIII, c. 29, 36, 34, 35. Ex hac com-
paratione liquet Burchardum etiam Gregorii M. lit-
teras ex hac collectione, quam littera A. (Anselmo
dedicata) distinximus, desumpsisse.

ignoraverint, quam arcto vinculo hæc nostra col- A cum serie occupat plane respondet (258). Quibus dein lectio ac Burchardi opus inter sese conjungantur. Præterea non leviter errarunt cum Reginonem ea usum fuisse affirment (255); nostræ siquidem collectionis auctor, quod superius animadvertimus, in citandis Innocentii decretis Dionysianam recensionem unice secutus nullum omnino alium ex præcedentibus imitatus est, quod tamen si Reginoni locum a Balleriniis prolatum (lib. 1, cap. 117) inspicimus, minime verum esset.