Obrázky na stránke
PDF
ePub

est adressée, et suivie de notes critiques, philologiques, et surtout historiques. C'est ainsi que le commentaire sur les satires est disposé; une introduction explique le sujet et la pensée du poète; le texte d'Horace et la traduction allemande viennent après, enrichis l'un et l'autre de courtes observations placées au bas des pages; puis suivent les notes proprement dites. Ainsi considéré dans son ensemble, le travail de Wieland est une collection de considérations générales et de remarques critiques dont l'ordre de position est déterminé par le texte latin. Cette forme ne pouvait convenir qu'à une édition dont chaque page, comme celle des éditions Variorum, aurait été chargée de notes. Elle m'interdisait l'usage de ce commentaire précieux; la lecture de ces notes et notices, traduites suivant l'ordre de l'édition allemande et séparées du texte, n'aurait pas été soutenable.

Mais j'ai pensé qu'on pouvait faire du travail de Wieland la partie fondamentale d'une histoire de la vie et des ouvrages d'Horace et de la société romaine au temps d'Auguste; et j'ai fait, des notes historiques de l'habile critique allemand, en les coordonnant suivant un ordre chronologique, les matériaux principaux de mon Essai sur les ouvrages et sur les contemporains de l'auteur de l'épître aux Pisons. Deux sortes de commentateurs ont consacré leurs veilles à Horace. Ceux-là se sont principalement occupés de la lettre du poète; leurs notes expliquent le sens grammatical; elles sont philologiques, critiques, historiques quelquefois. A cette classe d'annotateurs appartiennent Cruquius, Lambin, Gesner, Bentley, Doering, Dacier, Sanadon, Mitscherlich, etc., etc. D'autres commentateurs, au contraire, ont fait une étude spéciale du génie d'Horace, des rapports de sa pensée avec les mœurs du temps, de l'esprit de ses ouvrages; ils se sont efforcés de l'interpréter moins encore en érudits qu'en philosophes et en hommes du monde. Tel est le caractère spécial du travail de Wieland, un des monuments les plus beaux de la critique littéraire et philosophique.

Pour bien comprendre Horace, il faut absolument avoir fait une étude approfondie du siècle où il vécut ; il faut posséder la biographie des hommes célèbres de cette époque et la connaissance du caractère moral d'Auguste, un des problêmes psychologiques les plus difficiles que l'histoire romaine ait légués à la perspicacité de la postérité; il faut s'être rendu familière l'étude des choses et des hommes sous les premiers Césars, pour entendre un grand nombre de vers des odes, des satires et des épîtres, qui, sans cela, seraient de véritables énigmes. Ici la lettre égarerait le lecteur; c'est l'esprit du poète qui surtout doit l'éclairer; beaucoup d'odes sont des monuments historiques; beaucoup d'allusions dans ces charmants ouvrages sont de véritables inscrip

tions antiques qu'on ne peut déchiffrer qu'avec le secours de l'histoire. Je suis, avec Shafsterbury, entièrement persuadé que, sans avoir profondément étudié le caractère de Pison, de Mécène, de Lollius, de Florus, etc., on ne saurait comprendre les épîtres qu'Horace leur a adressées. Ces considérations m'ont déterminé à essayer pour Horace ce que M. Walckenaer a exécuté avec une si grande supériorité de science et de talent pour La Fontaine. Wieland, qui mettait à ma disposition de si riches trésors, n'a commenté que les satires et les épîtres; pour compléter ses recherches et mon Histoire de la vie et des ouvrages d'Horace, j'ai fait de nombreux emprunts aux commentateurs espagnols, anglais, italiens et allemands, sans oublier les sources.

Que les amis d'Horace me permettent de placer cette édition sous leur protection spéciale. Il y a peut-être quelque courage à oser aujourd'hui la publication d'un livre tel que celui-ci. Qui s'occupe aujourd'hui de latin et de littérature? Quand notre paresse s'effraya-t-elle davantage d'études sérieuses? Comment demander au public quelques moments de son attention, lorsque la politique si dramatique de l'époque actuelle absorbe toute la somme d'intérêt et de curiosité qui se trouve en nous? J'ai senti ces obstacles et ne me suis point arrêté. Le goût des lettres n'est point aussi rare qu'on se l'imagine, et il est encore des hommes chez qui il a résisté aux préoccupations de la politique : cette édition leur est adressée.

QUINTI HORATII FLACCI

VITA

AUCTORE C. SUETONIO TRANQUILLO.

Quintus Horatius Flaccus, Venusinus, patre, ut ipse quidem tradit, libertino ' et exauctionum coactore, (ut vero creditum est, salsamentario, cum illi quidam exprobrasset in altercatione : quotiens ego vidi patrem tuum brachio se emungentem ?)' bello Philippensi, excitus a M. Bruto imperatore, tribunus militum meruit ; victisque

Suetonium Tranquillum constat libellum scripsisse de poetis, quo eorum vitas complecteretur. v. Isid. Orig. VIII. 7. Exeo servarunt viri docti vitas Lucani, Terentii cet. Jam in codicibus antiquis reperta est vita Horatii, quæ diserte tribueretur Suetonio. Eam primus P. Nannius e cod. Buslidiano Miscellaneorum suorum libri III. c. 1 inseruerat. Deinde e cod. Bland. antiquiss. a Bernardino Lauredano acceptam Muretus editioni suæ a. 1555 præfixerat, sibique primus edere perperam visus erat. Post et Cruqu. ex eodem cod. edidit. Mendosissima initio erat, sed viri docti post e vetustis MSS. et conjectura pleraque emendarunt, inprimis Rutgersius, Gronovius, Casaubonus, Vossius. Sed essetne ea vita omnino Suetonii, nec ne, dubitatum est. Qui istud defendunt, urgent fere similitudinem dictionis cum stylo Suetonii. Quæ licet negari nequeat; tamen admodum infirmum e tali similitudine argumentum est. Illud autem gravius, quod Porphyrion ad Epist. II. 1 pr. scribit: Apparet, hunc librum hortatu Cæsaris scriptum esse. Cujus rei etiam Suetonius auctor est. Nam apud eum epistola invenitur Augusti, increpantis Horatium, quod non ad se quoque plurima scribat. Hoc inquam plus momenti habet; quamquam et, si durior sis, dicere possis, non ideo necesse esse, ut hæc, quam hodie habemus, Horatii vita a Suetonio sit, nam posse nihilo secius Grammaticum seriorem ejus auctorem esse, et modo illud de Augusto e Suetonio sumsisse. Sed vel sic facile inducimur ad rectissimum de hac vita judicium esse eam omnino a Suetonio, sed grammaticos et librarios monachos, qui illam transscriberent, vel omisisse, in suo quemque exemplo,

quædam, vel alia de suis interpolasse; quod ultimum de infami illo loco de speculato cubiculo certissimum est. Ceterum Porphyrionem etiam vitam Horatii scripsisse, ipse testatur ad Serm. I. 6. 41.

1 Libertino, vid. Serm. I. 6. 45. quidem deest in quibusdam editis; elegantius adest in MSS. Pro exactionum, quod vulgo legitur, præclare emend. Gesn. exauctionum h. finitarum s. peractarum auctionum i. venditionum publicarum; in quibus et præcones essent, h. qui starent ad hastam, oblataque pretia enuntiarent, et coactores, h. qui ab his, quibus attributæ fuissent in auctione singulæ res, pretium exigendum s. colligendum pecuniam in se reciperent, pacta centesima parte; ut apparet e Cic. Rabir. Post. 11. Tale munus obierat Horatii pater, et inde reculam sibi compararat. Cf. Serm. I. 6. 91. Pro ut vero quidam libri ap. Rutg. ut vere, unde Casaub. legebat fere Salsamentarius, qui salsamenta facit, vel vendit, arravTons. Dacer. vertit un charcutier. immungentem pro emungentem in libris Rutgersii et sic Baxt. mungentem Casaub. Laudatur Auct. ad Heren. IV. 54. Ut si salsamenturii filio dicas: quiesce tu, cujus pater cubito se emungere solebat. Vereor autem, ne hæc ; ut vero creditum emungentem, a librario sint. [ Recte; id quod vel hiulca oratio arguit. Forte duo panni assuti sunt, primus de salsamentario, cui alius notum illud scomma ex Auct. ad Heren. adtexuit. Itaque uncis inclusi.]

Exercitus liber Puteani ap. Rutgers. mendose. Scriptum quæstorium intelligo munus scribæ, a quæstore in decuriam lecti; qui scriptum facere dicitur. Cf.

2

3

partibus, venia impetrata, scriptum quæstorium comparavit; ac primo Mæcenati, mox Augusto in gratiam insinuatus, non mediocrem in amborum amicitia locum tenuit. Maecenas quantopere eum dilexerit, satis demonstratur isto epigrammate :

Ni te visceribus meis, Ilorati,
Plus jam diligo, tu tuum sodalem
Ninnio videas strigosiorem.

Sed multo magis, extremis judiciis, tali ad Augustum elogio: 4 Horatii Flacci, ut mei, esto memor.

5

Augustus epistolarum quoque ei officium obtulit, ut hoc ad Maecenatem scripto significat: Ante ipse sufficiebam scribendis epistolis amicorum; nunc occupatissimus et infirmus, Horatium nostrum te cupio adducere. Veniet igitur ab ista parasitica mensa ad hanc regiam, et nos in epistolis scribendis adjuvabit.

6 Ac ne recusanti quidem aut succensuit quidquam, aut amicitiam suam ingerere desiit. Exstant epistolæ, e quibus argumenti gratia, pauca subjeci. Sume tibi aliquid juris apud me, tamquam si convictor mihi fueris: quoniam id usus mihi tecum esse volui, si per valetudinem tuam fieri potuisset. Et rursus: Tui qualem habeam me

8

liv. IX. 46. XL. 29. [Adde Masson. in vita Nostri p. 74 sq. qui commode laudat Gell. VI. 9. Ad rem Noster Serm. II. 6. 36.]

3 Testatur pro demonstratur, liber Puteani, et sic Baxt. monstratur Valart. Sivr. In altero et tertio epigrammatis Mæcenatiani versu magna varietas est. V. 2. alii ap. Rutg. habent Titum, cod. Put. tutum. V. 3. apud Cruquium et Rutg. est Hinno me videas. Muretus edidit Nimio v. Nannius Mimo me v. Baxterus emend. Minno h. ove glabra. Gronovius conj. Titi sodalis Ginno, ut ludatur in Titium quemdam, strigoso ginno h. mulo vehi solitum. Dacer. Ninno me. Vossius, Lindenbrog. et Pithoeus Ninnio videas; dicitque Vossius, fuisse eo tempore Romæ poetam Ninnium Crassum, qui ita esset macilentus et siccus, ut in quotidianos jocos abisset. Metrum non obest; nam etiam apud Catullum hendecasyllabi multi a trochæo incipiunt ; et decet Mæcenatem talis negligentia. Modo illud de Ninnio Crasso certius esset. Ninnio haud dubie recte legitur, quod comparanti varietates allatas facile patebit; tum et gratior exsistit structura ejecto me. Ninnium possis explicare parvum mulum, alias hinnum s. ginnum, item ninnum dictum. Sed mihi elegantior videtur jocus, si suspiceris, esse nomen hominis vulgaris, nobis nunc ignoti, tunc a macritudine notissimi. Nam et Ninniam Campanam gentem fuisse apparet e Liv. XXIII. 8. et ingeniosus tunc lusus est in epitheto strigosus, quod proprie de jumentis dicitur. Volo, ut, qui nunc, instar tui, bene curatus et pinguis sum (is enim fuisse videtur), strigosior fiam Ninnio.

4 Extremis Esquiliis ap. Cruquium legitur, et sic vulgo, nullo sensu; sed apparet, irrepsisse ex fine hujus vitæ. Rectius cod. reg. ap. Rutg. extremis judiciis, h. testamento; quod vel judicium dicere, vel supremum, extremum i. solemne JCtis autiquis.

ad Augustam liber Putean. ut de Livia dicatur. Male. - eclogio vult Gesn. Sed bene habet elogium, testamentis proprium vocabulum (v. Gesn. thes. v. Elogium n. 8.); h. 1. brevem commendationem significat. 5 A te cupio abducere Bentl. nescio unde. — parasilica mensa, h. qua ut parasitus fruitur, np. apud te, cui nulla officia præstat. —regiam mensam ferre non potest Rutgers. quia ap. Romanos regis nomen invidiam habuerit. Sed nihil vetabat ad amicum sic scribere, inprimis per jocum.

6

Suggerere ap Cruqu. et vulgo; sed ingerere cod. reg. Rutg. et Muret. destitit Gen. Sivr.

7 Fieri possit vel posset, vulgo legitur, sed sensus requirit potuisset, uti mox pro habeo legi jubet latinitas habeam.

[blocks in formation]

moriam, poteris ex Septimio quoque nostro audire ; nam incidit, ut illo coram fieret a me tui mentio. Neque enim, si tu superbus amicitiam nostram sprevisti, ideo nos quoque ανθυπερφρονούμεν.

10

9

Præterea sæpe eum, inter alios jocos, putissimum penem et homuncionem lepidissimum appellavit, unaque et altera liberalitate locupletavit. " Scripta quidem ejus usque adeo probavit, mansuraque perpetuo opinatus est, ut non modo sæculare carmen componendum injunxerit, sed et Vindelicam victoriam Tiberii Drusique privignorum suorum; eumque coegerit, propter hoc, tribus carminum libris ex longo intervallo quartum addere: 11 post Sermones vero lectos quosdam nullam sui mentionem habitam ita sit questus: Irasci me tibi scito, quod non in plerisque ejusmodi scriptis mecum potissimum loquaris. An vereris, ne apud posteros infame tibi sit, quod videaris familiaris nobis esse? Expressitque eclogam, cujus initium est:

13

Cum tot sustineas et tanta negotia solus,

Res Italas armis tuteris, moribus ornes,

Legibus emendes, in publica commoda peccem,

Si longo sermone morer tua tempora, Cæsar.

15

14 Habitu corporis brevis fuit atque obesus, qualis et a semetipso in satiris describitur, et ab Augusto hac epistola: 5 Pertulit ad me Dionysius libellum tuum quem ego, ne accusem brevitatem, quantuluscumque est, boni consulo. 16 Verert autem mihi videris, ne majores libelli tui sint, quam ipse es. Sed si tibi statura

9 Putissimum, antique pro purissimum, quod ipsum alii exhibent. Penem vulgo, et per jocum familiarem, simpliciter pro homine, vel, quod statim sequitur homuncione, Romæ dictum fuisse puto, ut cunnus simpl. pro femina dicebatur; ut putissimus p. sit homo integerrimus et carissimus, nil amplius. appellavit, sic legendum; vulgo appellat. — una atque altera male Dacer. explicat duabus, et in eo se torquet.

10 Post perpetuo in Blandin. cod. lacuna erat, quam explent fere credidit; sed Rutg. e cod. reg. opinatus est. - Vindelicum v. Est carm. IV. 4 et 14.

12 Iratum quidem editi, item mox pro Eclogam male elogium. Est epistola libri II prima. Eclogas enim antiqui omnis generis poemata breviora dicebant, non solum, ut vulgo, idyllia.

14 In satiris, np. Serm. II. 3. 308. Huc etiam pertinet Epist. I. 4 extr. E margine suspicor esse hoc in satiris, nam recentiorem satirarum appellationem esse videbimus.

15 Dionysius haud dubie servus vel libertus Augusti. Pro ne accusem libertatem liber Put. habebat accusarem; regius, ut accusantem, unde Bentl. ut te accusem. Male omnia. Regius codex videtur cum lacuna habuisse

[blocks in formation]

pusculum et litteram primam ex non. — in sextariolo
(quæ est mensura antiqua et aridorum et liquidorum,
sexta congii pars) scribere vel prudenter negligunt
Intpp. vel putant, juberi Horatium in sextariolum,
tamquam in museum irrepere; quo joco nihil posset
frigidius excogitari. Rectissime unus Gesnerus rem ex-
pediit. Constat, veteres volumina sua super bacillo,
vel longiori vel breviori, convolvisse. Jam sextariolus
admodum brevis seu humilis fuerit oportet, vel axim
superante diametro. Itaque humanissimo joco Augustus
brevitatem libri Horatii, cujus lectione non satiatus
esset, accusat. Si vis, libros tuos te ipso non majores
esse cogites, tibi licet non longum, at crassum
corpus esse; et sic licet, bacillo brevissimo, per me
vel sextariolo, involvas scripta tua, cum, h. dummodo,
quod longitudini deest, ut in te, circuitu compen-
setur,
izxadiorates, quam crassissimus. Mire
corrupta est hæc vox, in editis quoque ; e. g.
οἰκολήστατος, στηκωάντατος cet. Sed non dissimulan-
dum, h. 1. in vita Horatii ap. Nannium, Cruquium,
Muretum, et vulgo, sequi locum inhonestissimum,
qui turpem maculam tanto viro adsperserit: Ad res
venereas intemperantior traditur ; nam speculato cubi-
culo scorta dicitur habuisse sic disposita, ut, quocum-
que respexisset, ibi ei imago coitus referretur. In qui-
bus etiamsi forte a latinitate ferri possint speculatum
cubiculum et disponere scorta; at narratio ipsa ita

« PredošláPokračovať »