Obrázky na stránke
PDF
ePub

Leben bedrohen. Ein Frommer und Gelehrter ist schon geschieden, der vielleicht am klarsten diese Verhältnisse überschaute, und am meisten, in vielem, unter den heutigen Bengel ähnlich war, nur nicht in der Milde seines Charakters, derjenige, dessen Ausspruch über Bengel an der Spitze steht. Mögen andere, mögen viele erstehen, ehe es zu spät ist. Non frustra laboratur: dum alii praeter opinionem desunt, alii praeter opinionem se dedunt vel dedent. Lux crescit in dies.

6. Anhang.

Durch die Freundlichkeit der Familien Bengel und Burk, insbesondere des Herrn Pfarrer Bengel in Gniebel-Rübgarten und des Herrn Kaufmann Otto Burk in Stuttgart, bin ich in der Lage, im nachstehenden aus der handschriftlichen Hinterlassenschaft J. A. Bengels noch einige Mitteilungen zu machen. Zwar wurde sie schon von Burk 1831 und dann von Wächter benützt, und was ich am meisten suchte, war nicht zu finden: nichts von seinen Kollationen der griechischen und lateinischen Bibelhandschriften, z. B. der noch nicht wieder nachgewiesenen griech. Hds. von Hirschau und der einen lateinischen einst in Ulm gewesenen; auch ob oder wo seine mehrfach erwähnten Handexemplare des Neuen Testaments oder des Gnomon sich noch finden, blieb mir unbekannt. Ich denke aber, auch die nachfolgenden Mitteilungen werden nach mehr als einer Seite hin willkommen sein.

Zuerst teile ich die Thesen mit, welche Bengel als Kandidat und Repetent im Stift verteidigte. Im laufenden Jahr 92 ist der letzte ,,Magister" gestorben; das,,Magisterbuch" wird zwar noch eine zeitlang in seinem Namen die Erinnerung an diesen akademischen Brauch im theologischen Schwaben festhalten; aber schon heute können sich die wenigsten mehr denken, in welchen Formen eine solche Magister-Promotion verlief, daher habe ich auch die Einleitungsreden abgeschrieben, obwohl dieselben mit ihren stereotypen Formen und ihrem naturgemäss ähnlichen Inhalt nicht viel Eigenartiges zu bieten Anlass gaben. Immerhin ist es lehrreich zu beobachten, wie Bengels Gelehrsamkeit und Frömmigkeit auch hier sich zeigt.

Als erste Disputation liegt mir eine, vom 19. Jan. 1704, in seiner eigenen Handschrift vor; das Heft hat die Ueberschrift:

Σ. Θ.
Pentedecas Thesium

Philologico-Theologicarum,

quam Praeside

Dn. Matthaeô Hillerô, Prof.

LL. Gr. et 00.

die 19. Jan.

MDCCIV

contra

Dn. Beutlerum, Don. Benglerum, Dn. Dreherum ac Dn.

Frommüllerum

defendi

Joh. Albert: Bengel.

Candid:

Darauf folgt der Entwurf zu folgender Ansprache:

Vir plurimùm Reverende, Excellentissime, Praeses huius disputationis gravissime, Patrone, Praeceptor et Cognate mihi diligentissimè colende; Auditores Ornatissimi, Suavissimi; vosque inprimis Pereximii et Praestantissimi Dn. Cand. Opponentes, Amici et Fautores perdilecti.

Non reprehendendâ inter nos consuetudine receptum est, ut illi, qui materiam aliquam publicâ disputatione tractandam susceperunt, instituti sui dignitatem ac utilitatem demonstrent. Ubi cognitum est, nos impraesentiarum in Thesium aliquot criticarum, in iisque magnam partem de vocabulis quibusdam et eorum sensu in Sacris literis agentium examine operam et studium nostrum collocaturos esse; eorum nonnullos esse facile crediderim, quibus primâ specie telas aranearum texere, ac longè utiliore in materia versari potuisse videamur. Hi si didicerint, vel meminerint, nullum esse apicem in scripturis, qui non praestantior sit caelô ac terrâ, et ex quo non pendeant montes doctrinarum, non admirabuntur, nos in edendo specimine aliquali philologico talia potissimùm elegisse. Verba divinitus inspirata quis indigna censeat, quae non populari trutína, sed quasi aurificis statéra adhibitâ omni animi curâ atque intentione examinet atque expendat? Nec obstat, quod haec xpißeta grammatica in vocabulis excutiendis consistens aliquibus indigna videatur auctore Scripturarum, Spiritû Sancto. Deus enim, non minùs in rebus minimis, quàm maximis admiratione ac veneratione dignissimus, cum in verbo suo cum hominibus agit, ad captum eorum se attemperat, retinuitque vocabulorum inter homines receptorum emphasim et significationem. Dies quemvis ex Doctorum ordine deficiat, si id satis pertractandum sit. Mihi sufficiat ostendisse, dispu

Leben bedrohen. Ein Frommer und Gelel
der vielleicht am klarsten diese Verh
meisten, in vielem, unter den he
nicht in der Milde seines Char:
über Bengel an der Spitze ste
stehen, ehe es zu spät ist.
opinionem desunt, alii prac
crescit in dies.

Durch besonder Herrn F

nachst

Beng

von

me

gr

agendi capienda primordia,

Ne Deus, verae Sapientiae precious, ut ea quorum cognitio reddere valet, promtè ac citè nostro excidat verbum, quod non obtinendum faciat; neve animus

tem ultimum

Soms abreptus perturbetur affectibus et inquie-
Vir Excellentissime cetera, mihi exorandus es.
Tua est humanitas et passim celebrata eruditio

reducere in viam, erigere labantem, hae

2s errantem

3.

ma bere atque protegere benevolè digneris. A vobis verò, se non satis armatum adversus Opponentium solerPraestantissimi Dni Cand. Opp. Amici admodum

1!

spute peto, ut ea quae circa propositas theses vestro sunt suboritura animo dubia, placidè mecum et amicè conMeum erit curare, ut insigne hoc vestrum de me meritum petero compensem. Denique à vobis omnibus, Aud. Ornapeto, ut, sin minus ego id mereri videbor, ob insignem tamet, quam Excell. Dno Praesidi debebimus, utilitatem, exigui tem

por's attentionem ne

5. Thesen, die so eingeleitet wurden, sind folgende:

2. Ebraeorum mos de Deo loquendi in plurali numero (obs, 1. Anni Patriarcharum fuere nostris aequales.

significatû singularis et pluralis est) non deduci debet

quae vox

3. Nusquam enim in Sacro Codice Hebraei habent Phrases Eth-
a Cananaeis plures sibi deos fingentibus.
nicismum redolentes; sicut nec unquam Cananaeorum sermonem,
avitô misso, adscivere.

4. Ante confusas gentium linguas unam, Ebraeam scilicet sive
paradisiacam fuisse, rectè concluditur ex Gen. 11, 1.
5. To y non rectè vertitur oτepéwμa, firmamentum.

6. Schilo derivatur

a

petiit, desideravit.

7. Behemoth, Job. 4, 10 Elephantum; xáμnhos Mt 19, 24 Mc
10, 25 Lc 18, 25. animal, non funem nauticum denotat.
8. οἱ νομικοὶ sive οἱ νομοδιδάσκαλοι non sunt confundendi cum

τοῖς γραμματεῦσι.

9. Lucas in Prologo per tò toλλol indigitat Evangelistas suppo

sititios, non tres illos, Mt. Mc. Joh.

10. Quòd Matthaeus 27, 9 Jeremiâ nominato Zachariae verba ad

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

astrationem locofacientes suppediporis spatium studium

11

[ocr errors]
[ocr errors][ocr errors][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

inde patet, ad utrumque Prophetarum remitti lectorem;
best, ut locus ille corruptus esse dici possit.

te lectionum N. T. perperam concluditur illud esse

....

eus Genealogiam Josephi, Lucas pertexuit Geneal. verò

de.

thaeus quosdam in Genealogia Christi non nominavit, ut ervaret ac veluti rotundaret Tesseradecades.

Abiud, qui nominatur Mt 1, 13 est idem cum Hodavjahu, qui
est nominatus 1 Paral. 3, ult.

15. Tharsisi (Gen. 10, 4) posteri sunt Dodanim, unde orti sunt Germani.
Jeder These sind kürzere oder längere Bemerkungen beigegeben;
ich will nur die zur elften abdrucken, weil sie das früheste Zeugnis
über seine textkritischen Zweifel und Studien sind, und will nur im
Vorbeigehen darauf hinweisen, wie er sich in diesen Thesen einer-
seits als Schüler Hillers zeigt, dessen hebräisches Namenlexikon noch
heute mit Nutzen nachgeschlagen werden kann, wie er andrerseits
aber auch schon die Fragen ins Auge gefasst hat, denen neben der
Textkritik später seine hauptsächlichsten Bemühungen gewidmet
waren (biblische Chronologie, Evangelien-Harmonie). Zu These XI
bemerkte Bengel

Pleraque illa quae variae lectiones audiunt, versantur in synonymis aut particulis expletivis, aut possunt analogia critica et Grammatices ope corrigi. Providentiae signum potiùs, quòd vix occurrat locus adeò vexatus, ut alicui fidei articulo fraudi sit futurus, 1. Cor. 9, 19. 2. Cor. 4, 3. Cognatae voces in margine ex aliis adscriptae in textum irrepsere. Voces in vicinia positae ac repetitae occasionem praebuere. Vetustissimi codices sine spiritibus accentibus, notis [iotis ?] subscriptis, interpunctionibus et vocum a se invicem distinctione fuerunt exarati. Ex Evangelistariis pro αὐτῆς Ἰησοῦς positum [S. 74]. Scriptionis compendia. Excepere dictata scribentes. N. T. saepissime descriptum. Unde mirum, tam pauca momenti alicuius irrepsisse: cum quivis licentiam scribendi habuerit. Sepimentum veluti et Masora N. T. sunt versiones plurimae. Consulatur liber N. T. Cui accesserunt Variantes Lectiones ex plus 100 MSS Codicibus et antiquis versionibus collectae. Ad exemplar Oxonii impressum ac editum Lips.

Ein zweites undatiertes Heft von 4 Seiten, das von späterer Hand den Vermerk hat J. A. Bengels acad. Disputat. und von ihm selbst Disp. Inaug. überschrieben ist, behandelt hauptsächlich philologisch-ethnographische Fragen des A. T., namentlich der Völkertafel. Es beginnt (nach der Anrede):

Meam vicero nec alienam fefellero expectationem. Non solum n. obstat mea in his literis imperitia; verùm eam insuper exter

[ocr errors]

tationem nostram, quam Positiones aliquot ad illustrationem locorum quorundam in Sacra Scriptura occurrentium facientes suppeditabunt, non indignam esse, cui ad breve temporis spatium studium vestrum et cogitationem tribuatis.

Sed uti a Deo immortali sunt nobis agendi capienda primordia, ita et hoc operis aggressurus Te, Summe Deus, verae Sapientiae Fons et Auctor, humillimis imploro precibus, ut ea quorum cognitio nos in verbo Tuo sanctissimo doctiores reddere valet, promtè ac citè percipiamus; fac ut nullum ex ore nostro excidat verbum, quod non ad illum nostrum finem ultimum obtinendum faciat; neve animus noster ardore disputationis abreptus perturbetur affectibus et inquietetur. Nunc Tu, Vir Excellentissime cetera, mihi exorandus es. Rogo igitur ut, quae Tua est humanitas et passim celebrata eruditio meaque tenuitas, errantem reducere in viam, erigere labantem, haerentem instituere, non satis armatum adversus Opponentium solertiam defendere atque protegere benevolè digneris. A vobis verò, Pereximii atque Praestantissimi Dni Cand. Opp. Amici admodum dilecti ex pacto peto, ut ea quae circa propositas theses vestro sunt suborta vel suboritura animo dubia, placidè mecum et amicè conferatis. Meum erit curare, ut insigne hoc vestrum de me meritum sicubi potero compensem. Denique à vobis omnibus, Aud. Ornatissimi, peto, ut, sin minus ego id mereri videbor, ob insignem tamen, quam Excell. Dno Praesidi debebimus, utilitatem, exigui temporis attentionem ne denegetis.

Die 15 Thesen, die so eingeleitet wurden, sind folgende: 1. Anni Patriarcharum fuere nostris aequales.

2. Ebraeorum mos de Deo loquendi in plurali numero (x, quae vox significatû singularis et pluralis est) non deduci debet a Cananaeis plures sibi deos fingentibus.

3. Nusquam enim in Sacro Codice Hebraei habent Phrases Ethnicismum redolentes; sicut nec unquam Cananaeorum sermonem, avitô misso, adscivere.

4. Ante confusas gentium linguas unam, Ebraeam scilicet sive paradisiacam fuisse, rectè concluditur ex Gen. 11, 1.

5. Top non rectè vertitur otepéwpa, firmamentum.

6. Schilo derivatur a petiit, desideravit.

7. Behemoth, Job. 4, 10 Elephantum; xáunλos Mt 19, 24 Mc 10, 25 Lc 18, 25. animal, non funem nauticum denotat. 8. οἱ νομικοὶ sive οἱ νομοδιδάσκαλοι non sunt confundendi cum τοῖς γραμματεῦσι.

9. Lucas in Prologo per tò rohλol indigitat Evangelistas supposititios, non tres illos, Mt. Mc. Joh.

10. Quòd Matthaeus 27, 9 Jeremià nominato Zachariae verba ad

« PredošláPokračovať »