et scandalum in eo non est. manifestum est, quod iustitiae perfectionem in fratris dilectione posuerit; nam in quo scandalum non est, utique perfectus est. et tamen uidetur dilectionem dei tacuisse. quod numquam faceret, nisi quia in ipsa fraterna 5 dilectione uult intellegi deum. apertissime enim in eadem epistula paulo post ita dicit: dilectissimi, diligamus inuicem, quia dilectio ex deo est, et omnis, qui diligit, ex deo natus est et cognouit deum. qui non diligit, non cognouit deum, quia deus dilectio est. 10 ista contextio satis aperteque declarat eandem ipsam fraternam dilectionem nam fraterna dilectio est, qua diligimus inuicem non solum ex deo sed etiam deum esse tanta auctoritate praedicari. cum ergo de dilectione diligimus fratrem, de deo diligimus fratrem nec fieri potest, ut eandem dilectionem non 15 praecipue diligamus, qua fratrem diligimus. unde colligitur duo illa praecepta non esse posse sine inuicem. quoniam quippe deus dilectio est, deum certe diligit qui diligit dilectionem. dilectionem autem necesse est diligat qui diligit fratrem. et ideo, quod paulo post ait, non potest deum diligere, 20 quem non uidet, qui fratrem, quem uidet, non diligit, quia haec illa causa est non uidendi deum, quod non diligit fratrem. qui enim non diligit fratrem, non est in dilectione, et qui non est in dilectione, non est in deo, quia deus dilectio est. porro qui non est in deo, non est in lumine, quia deus lumen 25 est et tenebrae in eo non sunt ullae. qui ergo non est in lumine, quid mirum, si non uidet lumen, id est non uidet deum, quia in tenebris est? fratrem autem uidet humano uisu, quo uideri deus non potest. sed si eum quem uidet 19 I Io. 4, 20 24 I Io. 1, 5 in fratris dilectione Q: om. M Q: от. М ipsam fraternam dilectionem M 6 epistulam M 10 contextio M: eandem M: eundem Q 11 qua Q: quia M tantum Q 13 dilectione M: dilectatione Q Q: om. M 16 esse M: om. Q 19 quod 22 qui enim—fratrem M: om. Q Q 27 quia Q: qui M 6 I Io. 4, 7 sq. 2 perfectione M edem Q VIIII. 4 nisi 5 eadem M: contentio Q 12 tanta M: de deo - fratrem M: om. Q 26 est in lumine M: sunt in 1. 28 quo uideri — uisu M: om. Q 381 humano uisu spiritali caritate diligeret, uideret deum, qui est ipsa caritas, uisu interiore, quo uideri potest. itaque qui fratrem, quem uidet, non diligit, deum, quem propterea non uidet, quia deus dilectio est, qua caret qui fratrem non diligit, quomodo potest diligere? nec illa iam quaestio moueat, quan- 5 tum caritatis fratri debeamus impendere, quantum deo. fratri enim quantum nobis ipsis; nos autem ipsos tanto magis diligimus, quanto magis diligimus deum. CCCXLV. QVOD EX EA FORMA, QVA DILIGITVR IVSTVS, DILIGATVR devs, 10 QVIA NON POTEST EA QVAE DILECTIONEM EXCITAT FORMA NON DILIGI, EADEMQVE EST DEVS, QVIA DEVS CARITAS EST. EX LIBRO S. S. T. VIIII. Ex una igitur eademque caritate deum proximumque diligimus; sed deum propter deum, nos autem et proximum 15 propter deum. Quid enim est, quaeso, quod exardescimus, cum audimus et legimus: ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis, nullam in quoquam dantes offensionem, ut non reprehendatur ministerium nostrum, 20 sed in omnibus commendantes nosmet ipsos ut dei ministros, in multa patientia, in tribulationibus, in necessitatibus, in angustiis, in plagis, in carceribus, in iactationibus, in laboribus, in uigiliis, post deo add. a: incomparabiliter plus quam nobis deo; om. MQ 7 quantum Q: quantam M tanto Q: quanto M 9 cap. CCCXLV in ieiuniis, in castitate, in scientia, in longanimitate, in bonitate, in spiritu sancto, in caritate non ficta, in uerbo ueritatis, in uirtute dei, per arma iustitiae a dextris et sinistris, per gloriam set ignobilitatem, per infamiam et bonam famam; ut seductores et ueraces, ut qui ignoramur et cognoscimur, quasi morientes et ecce uiuimus, ut coherciti et non mortificati, ut tristes, semper utem gaudentes, sicut egeni, multos autem di10 tantes, tamquam nihil habentes et omnia possidentes quid est, quod accendimur in dilectione Pauli apostoli, cum ista legimus, nisi quod credimus eum ita uixisse? uiuendum tamen sic esse dei ministris non de aliquibus auditum credimus, sed intus apud nos, uel potius supra nos 15 in ipsa ueritate conspicimus. illum ergo quem sic uixisse credimus, ex hoc quod uidemus diligimus, et nisi hanc formam, quam semper stabilem atque incommutabilem cernimus, praecipue diligeremus, non ideo diligeremus illum, quia eius uitam, cum in carne uiueret, huic formae coaptatam et 20 congruentem fuisse credimus et fide retinemus, sed nescio quomodo amplius et in ipsius formae caritatem excitamur per fidem, qua credimus uixisse sic aliquem, et spem, qua nos quoque ita posse uiuere, qui homines sumus, ex eo quod aliqui homines ita uixerunt minime desperamus, ut hoc et desideremus 25 ardentius et fidentius precemur. ita et ipsam uitam facit nobis diligi formae illius dilectio, secundum quam uixisse creduntur, et illorum uita credita in eandem formam flagrantiorem excitat caritatem, ut quanto flagrantius diligimus deum, tanto certius 2 in bonitate M: om. Q 7 et ecce M'Q: ecce M1 9 gau 12 ita uixisse M: quem Q 18 non et fide 20 credimus M: om. Q dentes Q: gaudes M 11 quod Q: om. M In et haeremus (in add. m. 2) M 23 ex Q: lex M 24 disperamus M 27 flagramtiorem Q aliqui a aliquid MQ sereniusque uideamus, quia in deo conspicimus incommutabilem formam iustitiae, secundum quam hominem uiuere oportere iudicamus. ualet ergo fides ad cognitionem et ad dilectionem dei, non tamquam omnino incogniti aut omnino non dilecti, sed quo cognoscatur manifestius et quo firmius diligatur. CCCXLVI. DE AMANTE ET QUOD AMATVR ET AMORE. EX EODEM LIBRO DE TRINITATE VIII. T. X. 382 Quid est autem dilectio uel caritas, quam tantopere scriptura diuina laudat et praedicat, nisi amor boni? amor autem 10 alicuius amantis est et amore aliquid amatur. ecce tria sunt: amans et quod amatur et amor. et quid ergo amor nisi quaedam uita duo aliqua copulans uel copulari appetens, amantem scilicet et quod amatur? et hoc etiam in extremis carnalibusque amoribus ita est. sed ut aliquid purius et liquidius hauriamus, 15 calcata carne ascendamus ad animum. quid amat animus in amico nisi animum? et illic igitur tria sunt: amans et quod amatur et amor. 5 383 CCCXLVII. DE NVTRIENDA CARITATE. EX LIBRO QVAESTIONVM LXXXIIII. 20 Caritatem uoco, qua amantur ea quae non sunt prae ipso amante contemnenda, id est quod aeternum est et quod amare 4 incogniti aut M: incognitia ut Q 6 cap. CCCXLVI M: CCCXXXVI Q; deest in GP 9 tantopere Q tanto p M 12 et quid M: quid est Q 13 uita (a ex e corr.) Q 15 purius et M: om. Q liquidius hauriamus M: ius auriamus Q 16 animum M: animus Q 19 cap. CCCXLVII M: CCCLVIIII P CCCLXV G; num. om. Q 20 quaestionum LXXXIIII MQ: s. s. G II P 21 uoco MQ: uoco motum animi GP qua M: quo GP non MQ om. GP ipsum 22 amante] amante quae P quae GP : prae] que Q ipsum aeternum potest. deus igitur et animus, quo amatur, caritas proprie dicitur, purgatissima et consummata, si nihil aliud amatur; hanc et dilectionem dici placet. sed cum deus magis diligitur quam animus, ut malit homo eius esse quam 5 suus, tunc uere animo summeque consulitur, consequenter et corpori, nobis id non curantibus aliquo appetitu satagente, sed tantum promta et oblata sumentibus. caritatis autem uenenum est spes adipiscendorum aut retinendorum temporalium. nutrimentum eius imminutio cupiditatis, perfectio nulla 10 cupiditas. signum prouectus eius est imminutio timoris; signum perfectionis eius nullus timor, quia et radix est omnium malorum cupiditas, et consummata dilectio foris mittit timorem. quisquis igitur eam nutrire uult, instet minuendis cupiditatibus. est autem cupiditas amor 15 adipiscendi aut optinendi temporalia. huius minuendae initium est deum timere, qui solus timeri sine amore non potest. in id ad sapientiam enim tenditur et nihil uerius eo quod dictum est: initium sapientiae timor domini. nemo est quippe, qui non magis dolorem fugiat quam appetat uoluptatem, 20 quando quidem uidemus etiam immanissimas bestias a maximis uoluptatibus absterreri dolorum metu; quod cum in earum consuetudinem uerterit, domitae et mansuetae uocantur. quapropter quoniam inest homini ratio, quae cum seruit cupiditati peruersione miserabili, ut homines non timeantur, 25 suggerit latere posse commissa et ad tegenda occulta peccata GP torum P satagente] adaugente G 9 nutrimendum Q nutrimeneius MQ: eius est GP 10 est eius GP MQ: ut radix G GQ GQ terrere G perfectio] pfectio P imminutio M: minutio GPQ 11 et radix omnium malorum est Q 13 foris M: foras mittit] mittitit Q 16 in id GMQ: om. a 14 amor] amo Q 22 uerteret G GQ: seruet M 24 miserabili GM: mirabili Q M1 15 obtinendi 21 abs23 seruit 25 ad] at |