T est post incommutabile bonum, melius bonum fit, cum bono incommutabili adhaeserit amando atque seruiendo rationali et propria uoluntate. ideo quippe et haec magni boni, natura est, quia et hoc accepit, ut possit summi boni adhaerere 5 naturae;, quod si noluerit, bono se priuat, et hoc ei malum est, unde per iustitiam dei etiam cruciatus consequitur. quid enim tam iniquum quam ut bene sit desertori boni? neque ullo modo fieri potest ut ita sit, sed aliquando amissi supe- . rioris boni non sentitur malum, cum habetur quod amatum 10 est inferius bonum. sed diuina iustitia est, ut qui uoluntate amisit quod amare debuit, amittat cum dolore quod amauit, dum naturarum creator ubique laudetur. adhuc enim est bonum quod dolet amissum bonum; nam nisi aliquod bonum remansisset in natura, nullus boni amissi dolor esset in poena. 15 cum autem sine mali experimento placet bonum, id est ut, antequam boni amissionem sentiat, eligat tenere ne amittat, supra omnes homines praedicandus est. sed hoc nisi cuiusdam singularis laudis esset, non illi puero tribueretur, qui ex genere Israhel factus Hemmanuhel nobiscum deus, reconciliauit 20 nos deo hominum et dei homo mediator; uerbum apud deum, caro apud nos; uerbum caro inter deum et nos. de illo quippe propheta dicit: priusquam sciat puer bonum aut malum, contemnet malitiam, ut eligat bonum. quomodo quod nescit aut contemnit aut eligit, nisi quia haec 25 duo sciuntur aliter per prudentiam boni, aliter per experientiam mali? per prudentiam boni malum scitur, etsi non 20 cf. I Tim. 2, 5 cf. Io. 1, 1 et 14 18 cf. Matth. 1, 23 22 Es. 7, 16 1 incommutabilem V; corr. m. 1 quaternio VIIII in D 2 ab incommutabili incipit adhaeret Pv adherit D1 rationale D1 4 accipit D: 5 ei] et (t ex i corr.) D 6 per] 7 desertore P 8 ita] ista Dv sint v ami 9 bono D1 non non T 10 uoluptate P1:{ 12 creatur rationabili T super T sissi D D1 13 dolit D' 16 tenire D1 remansissit D' 14 nullus (i ras.) DP 19 emanuhel D emanuel Pv reconchiliauit V; 20 mediatur D 22 sciat (i ras.) D., haec] hac D1v 21 caro ap.] caro autem ap. D1 aut] at v 23 contemnit D 26 prudentia (om. per) v sentitur; tenetur enim bonum, ne amissione eius sentiatur malum. item per experientiam mali scitur bonum, quoniam quid amiserit sentit cui de bono amisso male fuerit. priusquam sciret ergo puer per experientiam aut bonum, quo careret, aut malum, quod boni amissione sentiret, contemsit 5 malum, ut eligeret bonum, id est, noluit amittere quod habebat, ne sentiret ämittendo quod amittere non debebat: singulare exemplum oboedientiae; quippe qui non uenit facere uoluntatem suam, sed uoluntatem eius a quo missus est; non sicut illé qui elegit facere uoluntatem suam, non eius a quo 10 factus est. merito sicut per unius inoboedientiam peccatores constituti sunt multi, ita et per unius oboedientiam iusti constituuntur multi; quia sicut in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes uiuificabuntur. Frustra autem nonnulli acute obtusi sunt, cum requirunt, 15 quomodo potuerit appellari lignum dinoscentiae boni et mali, antequam in eo transgressus esset homo praeceptum atque ipsa experientia dinosceret quid interesset inter bonum, quod amisit, et malum, quod admisit. lignum enim tale nomen accepit, ut eo secundum prohibitionem non tacto caueretur 20 quod eo contra prohibitionem tacto sentiretur. neque enim iquia inde contra praeceptum manducauerunt, ideo factum est llud lignum dinoscentiae boni et mali, sed utique etiam si oboedientes essent et nihil inde contra praeceptum usurpassent, " id recte uocaretur quod ibi eis accideret, si usurpassent: quemadmodum si uocaretur arbor saturitatis, quod inde possent homines saturari, numquid, si nemo accessisset, ideo nomen illud esset incongruum, quando quidem cum accederent set saturarentur, tunc probarent quam hoc recte arbor illa uocaretur? ་་ Et quomodo, inquiunt, intellegeret homo quod ei dicebatur lignum dinoscentiae boni et mali, quando ipsum malum quid esset omnino nesciebat? hoc qui sapiunt, parum attendunt 10 quemadmodum a contrariis notis sic pleraque intellegantur ignota, ut etiam uerba rerum, quae non sunt, cum in loquendo interponuntur, nullus caliget auditor. hoc enim quod omnino non est, nihil uocatur; et has duas syllabas nemo non intellegit, qui latine audit et loquitur. unde nisi cum 15 sensus intuetur id quod est, et eius priuatione quid etiam non sit agnoscit? sicut inane cum dicitur, intuendo corporis plenitudinem priuatione eius tamquam contraria quid dicatur inane intellegimus; sicut audiendi sensu non solum de uocibus uerum etiam de silentio iudicamus. sic ex uita, quae inerat 20 homini, posset eius cauere contrarium, id est uitae priuationem, quae mors uocatur; et ipsam causam, qua perderet quod amabat, id est quodlibet factum suum, quo fieret ut amitteret uitam, quibuslibet syllabis appellaretur - quemadmodum latine cum dicitur peccatum uel malum - tamquam signum eius in25 tellegeret quod mente discerneret. nos enim quomodo in tueretur P DPTV quid ideo] idoneo 7 intelle12 inter 14 non 15 in sicut] sic et inanem D1 17 plenitudinem] pulchritudinem MV contrariam D1 18 inane inane MV; correxit m. 2 in V sum PT sensus D 20 possit D 21 perderit D quod D1Pv amitterit D1 23 quibus (om. libet) v tellegerit et 25 discernerit D sen 22 quo] 24 in * tellegimus cum dicitur resurrectio, quam numquam experti sumus? nonne quia sentimus quid sit uiuere, eius rei priuationem uocamus mortem, unde reditum ad id quod sentimus resurrectionem appellamus? et si quo alio nomine in quacumque lingua id ipsum appellatur, menti utique signum in- 5 sinuatur in uoce loquentium, quo sonante agnoscat quod etiam sine signo cogitaret. mirum est enim quemadmodum rerum, quas habet, amissionem etiam inexperta natura deuitet. quis enim pecora docuit deuitationem mortis nisi sensus uitae ? quis enim paruulum puerum adhaerescere baiulo suo, si eum 10 fuerit ex alto iacere minitatus? quod ex quodam tempore incipit, sed tamen antequam aliquid huius modi expertus sit. sic ergo illis primis hominibus iam uita erat dulcis, quam profecto amittere deuitabant, idque ipsum quibuscumque modis uel sonis significantem deum intellegere poterant; nec aliter 15 eis posset persuaderi peccatum, nisi prius persuaderetur eos ex illo facto non esse morituros, id est illud quod habebant et se habere gaudebant non amissuros: unde suo loco loquendum est. aduertant itaque, si quos mouet, quomodo potuerunt intellegere inexperta nominantem uel minantem 20 deum, et uideant nos omnium inexpertorum nomina non nisi ex contrariis, quae iam nouimus, si priuationum sunt, aut ex similibus, si specierum sunt, sine ullo aestu dubitationis. agnoscere. 8 habit D1 quo] quod MV 1 expertissumus D1 4 resurregtionem P 5 id] in id DPv appellaturi v mentiq. P1 gnoscat P 7 cogitarit D' deuitatione V 10 enim MV: om. DPTv paruolum D uaiulo MV baiolo Dv 11 minutatus V minatus Tv incipit P in rasura 13 iam] tam D1PT 14 profectu (u ex o corr.) D 15 sonis] personis v significante D sent P possit D persuadere DPv 18 se] si D1 gaudibant Di 16 eis] eius D pr. pos17 moriturus D1P1 amissurus D'P D 20 potuerint DTv nominante et minante P'T domino T scere D1 23 specerum D1 19 mouit dubitacione P1 21 deum] 24 agnu XXVIII. DE BIPERTITO OPERE PROVIDENTIAE DEI ET IN IPSO HOMINE EADEM GEMINA DIVINI MODERAMINIS OPERATIONE. EX LIBRO 5 Hinc iam in ipsum mundum uelut in quandam magnam 43 arborem rerum oculus cogitationis attollitur atque in ipso quoque gemina operatio prouidentiae reperitur, partim naturalis, partim uoluntaria: naturalis quidem per occultam dei administrationem, qua etiam lignis et herbis dat incrementum; 10 uoluntaria uero per angelorum opera et hominum: secundum illam primam caelestia superius ordinari inferiusque terrestria, luminaria sideraque fulgere, diei noctisque uices agitari, aquis terram fundatam interlui atque circumlui, aerem altius superfundi, arbusta et animalia concipi et nasci et crescere, sene15 scere, occidere et quidquid aliud in rebus interiore naturalique motu geritur; in hac autem altera signa dari, doceri et disci, agros coli, societates administrari, artes exerceri et quaeque alia siue in superna societate' agantur siue in hac terrena atque mortali, ita ut bonis consulatur et per nescientes malos; 20 inque ipso homine eandem geminam prouidentiae uigere potentiam: primo erga corpus naturalem scilicet eo motu, quo fit, quo crescit, quo senescit; uoluntariam uero, quo illi ad uictum, tegumentum, curationemque consulitur. similiter erga pi f.. 1 cap. XLI T XLIII DP XLIIII Gv deuino D 5 ipsum (om. in) P P 7 prouidentia T repperitur Tv tariae v 9 qua (a in ras. a m. 2) D 11 ordinare D 12 sidereaque v agitare DPV D uicis D1 cepi P Do' docere dari vi 3 eadem] de eadem'P'⠀⠀! uelud P uel v 6 oculos D partem D1Pv 8 uolunq; P 10 et om. T noctisqué que (corr. m. 1) 13 atque] aque P 14 con senesci et v 16 motu] modo D geritur] generetur 17 exerciri D1 exercere v 18 aguntur DPTv 19 consolatur DV quae inque in D1P discere v gemina D1 20 in nestientes D1 prouidentia P 21 ergo motu] naturale MPV naturalis T naturali D naturale ē v modò D1 22 senescit] renascit Pv quod (illi) D'MPV qua i. T 23 creacionemque P |