Ocyus ad navem: nihil obstat, quin trabe vasta Seductum moneat: Quo deinde, insane, ruis? quo? cam, et vini lagenam; et properas statim ad navem: nihil remoratur quominus rapide subeas mare Ægeum ingenti nave, præterquam si luxuria cauta dehortetur te prius ductum seorsum; dicens, quo deinceps properas, o demens? Ecquo? Quid tibi quæris? Nempe efferbuit sub corde ardenti bilis virilis, quam amphora cicutæ stantissimi annotaverunt. Casaubon.—141 puer. is (sic) Ms. R. obstet Ms. R. NOTE porto. Horat. Sat. 1. 6. Pueri lasanum portantes, œnophorumque.' Aptas] Ad navem deferenda imponis. 141 Ocyus ad navem] Forte verba sunt Damæ imperantis puero, ut deferre festinet impositum onus: vel sunt Poëtæ ad Damain. Nihil obstat] Omnibus jam ad id comparatis. 6 Trabe vasta] Synecdoche. Sic Horat. Od. 1. 1. Trabe Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare.' 142 Ægaum rapias] Rapide percurras mare Ægeum, et quodlibet aliud. Synecdoche. Egæum] Maris Mediterranei sinus est amplissimus, Græciam inter et Asiam minorem. Ita vocatur, vel ab Egeo Thesei patre, vel ab Ægea Amazonum Regina, qui in eo perierunt. Vel ab urbe Euboica Æge, ut vult Strabo. Plinius IV. 11. sic habet: Egeo mari nomen dedit scopulus Tenedum inter et Chium, verius quam Insula, Aex nomine, a specie capræ, quæ ita Græcis vocatur, (att) in medio mari repente exiliens.' Solers luxuria] Blanda, callida, providens te sibi velut prædam eripi, velut mancipium et servum elabi et perire sibi, si semel naviges, et avaritiæ te mancipes et addicas. Luxuria] Morum dissolutio, inquit Festus, sicut luxa membra appellantur, quæ soluta et suo loco dimota sunt. 143 Seductum] Deceptum antea corruptumque suis illecebris et voluptatibus. Vel sensus est: nisi luxuria, antequam navim conscendas, mo nitis ab incœpto cursu dehortetur ac revocet ductum vero separatim te alloquitur, quia habet aliquid pudendum, unde et arbitros removet.. At non ita lucri cupiditas, immo aperte agit; eo quod neminem pudet rem facere, et augere. Quo deinde, insane, ruis, &c.] Verba sunt luxuriæ Damam a navigando deterrentis. Insane] Qui tot molestias et discri mina non vereris. 144 Quid tibi vis] Quæ mens, quæ ratio te ducit? Immo quis furor abripit? Calido sub pectore, &c.] Unde vero hæc tibi insania? An ex effervescente bili? Forte his duobus versiculis indicatur Dama adversus luxuriam fatigantem obluctatus, ad iracundiam usque. Mascula bilis] Effœminatos animos amat luxuria, non mirum ergo si damnat masculam bilem, velut furorem; et Damam velut furiosum. Porro sicut Virg. Eclog. vIII. dixit mascula thura, sic Persius bilem masculam, Intumuit, quam non extinxerit urna cicuta? 145 non sedaverit. An vero tu mare transcurras? An tu cœnam capies in transtro, nixus fune intorto? An et vas sedere potens emittat tibi odorem vini subrubri Veientani pice fatida corrupti? Ecquid intendis? An ut nummi, quos hic alueras —145 quod non Ms. Gal. et C.-147 nunquam Veienta Ms. Gal. NOTÆ id est, fortem et validam, quam Stoïci cotem fortitudinis vocabant, modo tamen ea non ut duce, sed ut milite uterentur. 145 Quam non extinxerit urna cicute] Quamvis contraria contrariis curentur, at ardentem istam bilem vix levare aut sedare potuerit succus cicuta copiosissimus, et plena urna, vas capacissimum; quamvis ille sit adeo frigidus, ut mortem pariat vel modicus. Vide supra, Sat. IV. ad vs. 2. 146 Tun' mare transilias] Te nimirum committes tam infido elemento, in quo sis digitis a morte remotus quatuor aut septem, si sit latissima tæda:' ut ait Juvenalis Sat. XII. 58. Tria refert Plutarchus, quorum pœniteret Catonem Censorium, arcanum uxori revelasse; diem inutilem transegisse; et eo transmisisse navi, quo pedestre iter esse posset. Ex adagio Græco, θαλάσση, καὶ πῦρ, καὶ γυνὴ κακὰ τρία. Tibi, torta cannabe fulto, &c.] Tune, o Marce Dama, tu vir honoratus jam et liber, poteris cibum in navi capere, ita ut pro sedili habeas funem nauticum, pro mensa transtrum, permixtus scilicet cum remigibus et nautis squalidis et agrestibus, qui solitus es mollius sedere, beatius vivere, domi, in otio, inter familiares, nitide, honeste? Torta cannabe] Cannabis est genus plantæ, e qua funes fiunt, et rudentes: immo et vestes apud Thracas, tam subtiles, ut lineæ videantur. Herodot. 1. Iv. num. 155. 147 Transtro] Trabs est transversa, scamnum et sedile remigum. Virgil. 'Considite transtris.' Veientanum rubellum] Vinum ignobile, saporis injucundi ex agro circumjecto Veios urbem Hetruriæ, non procul urbe Roma. Horat. Sat. II. 3. Qui Veientanum festis potare diebus Campana solitus trulla, vappam, que profestis.' 148 Exhalet vapida] Tetros vapores tibique insolitos emittens, fastidium creet et ægritudines, et fortasse mortem extra patriam. Heu quo ruis? Lucelli scilicet aliquantuli gratia perdas quietem, voluptates, vitam? Læsum pice] Infectum ex odore pi cis qua navis pariter et obba illitæ et obturatæ. Mos erat porro picandi vinum, id est, picem et resinam interdum adhibendi et immiscendi, ad condiendum veluti, addendasque vires, aut frangendas. De quibus Plin. XIV. 1. et 20. Plutarch. Convival. Quæst. v. 3. Illis autem ipsis condimentis vinum aliquando corrumpebatur, unde Martial. Epig. 11. 76, 'Resinata bibis vina, Falerna fugis.', Fissilis obba] Poculi genus, vel lig, neum, vel ex sparto, inquit Nonius Mar Quid petis? ut nummi, quos hic quincunce modesto 150 quincunce moderato, pergant tibi exudare deunces cupidos? Da te voluptati: rapiamus jucunda. Nostrum est munus, quod vitam ducis. At paulo post, eris favilla 150 peragant avido Puteani Codex et C. et quædam Editiones. Potest ferri utraque lectio: sed quæ ex utraque sunt mixtæ, omnes repudiandæ : pergere sudare, pro sudare, ut facere incipere pro facere et similia. Sudare autem deunces usuras dixit ut opponeret quincuncibus usuris, quæ nullo labore NOTE cellus. Alii legunt sessilis obba, et sic rem explicant: vas latum habens fundum et ventrem, ita ut per se facile stet et sedeat, unde sessilis obba dicitur. Volunt aliqui esse doliolum, in quo navigantes plerumque sedeant. 149 Quid petis? ut nummi, &c.] Quis vero finis tibi propositus? Nimirum usura ingens et infinita, qualis maritima esse solet, sed labore et periculo perinde magno. Hic] Romæ, sine labore, sine periculo. Quincunce] Quincunx, uncias quinque significat. Quincunce modesto] Fœnore modico, legibus licito, et avaritiæ notam haud metuente; nimirum quinis annuis, pro centenis. Leg. Tutor. Paragraph. 10. Digest. et Leg. 17. Dig. de usuris et fructibus. At vox ista, sicut et sequens, deunx, ampliori eget elucidatione. Itaque observa. Gravissima pridem usura erat centesima, qua pro centum nummis mutuo acceptis pendebantur duodecim annui, singuli pro mensibus singulis. Huic vero proxima deunx, cum undecim reddebantur pariter pro centenis: sic et dextana erat, cum decem: dodrana, cum novem: bessalis, cum octo: septunx, cum septem: semis, cum sex: quincunx, cum quinque: triens, cum quatuor: quadrans, cum tres: sextans, cum duc denique unciaria usura vo cabatur, qua pro nummis centum unus duntaxat in foenus solvebatur quotannis. Et hæc lege decemvirali potissimum probata, ut testatur Cornel. Tacit. Annal. I. v. Quæ tamen ob fœneratorum fraudes post abrogata, et ad semiunciariam redacta est. Vide infra mox ad vocem, deunces. 150 Nutrieras] Fœnore auxeras, multiplicatas. Horat. Epist. 1. 18. pascere nummos eodem sensu dixerat. Pergant] Alii codices habent, peragant. Avidos sudare deunces] Nimium fœnus et immodicum afferre, sudore et molestia pariter ingenti, ob navigationis tædia et pericula. Avidos] Cupiditatem lucri nimiam in fœneratore arguit. Deunces] Deunx pondus est seu mensura undecim unciarum, quasi una demta parte e libra seu asse, qui duodecim uncias continet. Deunx autem usura significat undenam annuam pro centenis; seu qua pro centum nummis annuo fœnore, undecim nummi dantur, ut dixi paulo ante. Hoc vero sane referendum videtur ad usuras maritimas, quibus lex nulla modum ponit, immo quæ culpa carent quantumvis magnæ, scilicet ob pericula maris, et ærumnas. 151 Indulge genio] Vide Sat. II. vs. 3. Carpamus dulcia] Fugientes cum Quod vivis: cinis et manes et fabula fies. Vive memor leti: fugit hora: hoc, quod loquor, inde est. et umbra, et sermo. Vitam age, mortem recordatus: tempus effluit. Id quod elo proveniebant.-153 et quod loquor Ms. Gal. NOTE vita et annis arripe voluptates. Hor. Od. 1. 11. " carpe diem.' Epicuri apud Lactantium : Voluptatibus,' inquiunt, quoquo modo possumus, serviamus. Brevi enim tempore nulli erimus omnino. Ergo nullum diem, nullum temporis punctum fluere nobis sine voluptate patiamur, quia ipsi quandoque perituri sumus, idipsum quod vixerimus, pereat.' ne, Nostrum est, quod vivis] Bíos Blov δεόμενος οὐκ ἔστι βίος, inquit Proverbium Græcum. Unde luxuria ait sibi acceptam referri oportere Damæ vitam hilarem, jucundam, quietam, voluptuosam, eo quod sine gaudiis ac voluptatibus vivere, non sit vi vere. 152 Cinis et manes et fabula fies] Antequam moriaris fruere vita vitæque deliciis; nam brevi de te actum erit. Hæc ad mentem Epicureorum, qui cum corpore et animam interire putant; ut mox dixi: quod satis convenit loquenti luxuriæ: an vero potius secundum Stoicos, e quorum gremio Persius? Cic. Tuscul. Quæst. I. num. 77. 'Stoici,' inquit, 'usuram nobis largiuntur tanquam cornicibus: diu mansuros aiunt animos, semper autem negant.' Et paulo post, c. 78. ' aiunt manere animos, e corpore cum excesserint, sed non semper.' Erit igitur sensus, fies cinis, nimirum ex more cremato corpore tuo, post mortem, et in favillam per ignem redacto: deinde eris manes, id est, anima tua per aliquod tempus manebit et durabit apud Inferos. Postea vero fies fabula, id est, redibis in prius nihilum hæc enim catastrophe est vitæ et conditionis humanæ, quæ fabulæ in mundo velut in theatro et scena peractæ comparari solet. Manes] Pro locis inferioribus Manes accipit Macrob. Saturnal. I. 3. Virgil. Æneid. vi. pro pœnis, quæ sunt apud Inferos. Alii, pro Diis tantum bonis; nam Varro 1. v. bonum antiquis manum vocari ait; hinc per antiphrasim quasi minime boni, (si Servio fides) Dii Inferi Manes appellantur. Porro animnum a corpore separatum Antiqui Manem Deum vocabant. Hic sumitur pro anima corpore soluta. Horat. Od. 1. 4. Vitæ summa brevis spem nos vetat inchoare longam. Jam te premet nox, fabulæque manes.' Vide infra vs. 185. ad vocem, Lemures. Fabula fies] Interpretantur vulgo locum hunc, sicut et Horat. mox cit. de Inferis, de quibus et Poëtæ et Philosophi tot et tanta narrant et fabulantur. Atque ita duæ voces, manes, fabula, idem significant. Potest etiam ita intelligi, fabula fies, id est, sola tui memoria restabit, et sermo de te forsan faciendus. Vide supra tertiam hujus loci interpretationem, ad hanc vocem, cinis. 153 Vive memor leti] Horat. Sat. II. 6. Vive memor quam sis ævi brevis.' En quid agis? duplici in diversum scinderis hamo : Hunccine an hunc sequeris? subeas alternus oportet Ancipiti obsequio dominos; alternus oberres. 155 quor, exinde est. Ecce quid facis? Hamo gemino distraheris in diversas partes. An illum sectaberis, an istum? Necesse est ut subjaceas duobus dominis vicissim, 155 Huccine Edit. Steph. NOTE Hoc, quod loquor, inde est] Temporis et vitæ fugientis partem etiam absumo aliquam loquendo tecum. Horat. Od. 1. 11. ‘Dum loquimur, fugerit invida Etas: carpe diem.' Læva paulum mens erat Turnebo, cum xx. 1. hunc locum sic intellexit; quia perit sensim vita, inde tibi loquor ut te moneam jubeamque carpere gaudia, antequam tibi pereant. Multo aliter, et cum aliis, magisque ad sensum Horatii Persiique D. Hieronym. Comment. in Epist. ad Galat. III. 6. Breve est,' inquit, vita istius curriculum: hoc ipsum quod loquor, quod scribo, quod relego, de tempore meo, mihi aut crescit, aut deperit.' 154 En quid agis] Hactenus Prosopopoeia illa et dialogus perelegans. Jam vero Stoicus ad Damam: En igitur ad diversa contrariaque traheris, huc ad quietem et voluptates a luxuria, illuc ad lucrum et laborem ab avaritia, quid igitur facies? Quo te convertes? Jamne sentis et fateberis te esse servum, et duram sub duris dominis servire servitutem? Duplici in diversum scinderis humo] Varia duplicis servitutis necessitate oppressus quasi discinderis. Hamo] Prorsus ad rem est quod initio Libri de invidia et odio Plutarchus ait; vitium hamis esse quasi pluribus instructum et armatum, ToλváуkiσTρоV: certe pura virtus rara avis: qui luxuriæ sordes effugerit, et fœda voluptatum cavebit lenocinia, is ha Obsequio] Reconditum in hac voce sensum vulgus haud expiscari, monent doctiores: non est obsequium, ut putant, famulatus, vel opera alicui navata; sed patientia et indulgentia erga alios nimia, qua eorum voluntati et libidini plus æquo obsecundatur, etiam contra fas et rationem, ut vulgo faciunt assentatores. Terentius in Andria, obsequium opponit veritati, qua vel amici nonnunquam offenduntur, adeo nolunt homines proprios nævos et errores videre, vel audire. 'Obsequium amicos, veritas odium parit.' Quem locum et sententiam illustrat Cicero in Lælio, num. 91. 'Molesta,' inquit, 'veritas est, siquidem ex ea nascitur odium, quod est venenum amicitiæ: sed obsequium multo molestius, quod peccatis indulgens præcipitem amicum ferri sinit.' |