Quæ nisi seductis nequeas committere Divis. At bona pars procerum tacita libavit acerra. 5 Haud cuivis promtum est, murmurque humilesque su surros Tollere de templis, et aperto vivere voto. Mens bona, fama, fides, hæc clare, et ut audiat hospes : dere Diis nisi semotis. Sed potentium magna pars sacrificabit thuribulo secreto. Cuilibet facile non est ex ædibus sacris amandare et verba secreta, et vaces submissas; et vitam agere precationibus manifestis. Sint animus sanus, bona existimatio, 2 apponet C.-5 Perperam alii libri libabit: non enim sic Latini loquuntur, NOTE Entyphrone ait quorundam petentium religionem videri mutuam Deos inter et homines nundinationem. Petronius de illis: Statim,' inquit, ' antequam limen Capitolii tangant, alius donum promittit, si propinquum divitem extulerit; alius si thesaurum effoderit,' &c. 4 Seductis] Quasi seorsum ductis et clam, quia pudet ejusmodi vota palam facere et coram hominibus, quorum illos non pudet coram Diis. Alii explicant corruptis per munera: sed non placet. Nequeas] Id est, non audeas, vel non possis sine pudore, et impune. 5 Acerra] Vas est in quo thus adolendum ponitur. Tacitam vocat per metonymiam: id est, illi taciti libant acerra. Porro acerram improprie Proceribus tribuit hic Persius: nam divites de lance copiosa libant, ut est in fine hujus Satira: pauperes autem acerra, id est, pauca thuris grana, et tribus, ut aiunt, digitis prehensa. Ovid. 1. iv. de Ponto Eleg. 8. ' Nec quæ de parva pauper Diis libat acerra; Thura minus grandi quam data lance valent.' 6 Murmurque humilesque susurros] Interpretantur fere omnes de tacitis votis et precibus: pauci, de immurmuratione qua, dum quisque Deos rogat quod optat, voce subalta, templum confusis vocibus impleretur turbareturque: quod etiam illi ad ostentationem faciebant: unde Persius mox mens bona, &c. hæc clare. His ego astipulor, ne videatur Persius eadem sæpius inculcare. 7 Tollere de templis] Vix queas irreligiosos et impios hos precatores arcere e templis, adeo cupiditas excæcat, ut suum nefas non videant; sic urget, ut abstinere non possint. Sic apud Ovid. Fast. v. Mercator orat Mercurium: 'Da modo lucra mihi... et emtori verba dedisse.' Et apud Horat. Epist. 1. 16. improbus sic improbe precatur: • Labra movet metuens audiri: pulchra Laverna, Da mihi fallere, da justum sanctumque videri; Noctem peccatis, et fraudibus objice nubem.' Et aperto vivere] Nec ita facile est cuivis, non nisi bona optare, adeo ut non pudeat optata palam proferre ; et sic loqui cum hominibus tanquam Dii audiant, et sic cum Diis, quasi audiant homines: quod Philosophiæ præceptum laudat Macrobius Saturnal. 1. 7. 8 Mens bona] Juvenal. Sat. x. 'Orandum est ut sit mens sana in corpore sano.' Seneca Epist. 94. Roga bonam mentem, bonam valetu Illa sibi introrsum et sub lingua immurmurat: O si 10 fidelitas, ista aperte postulantur, atque ita ut externus percipiat. At avarus hæc secum, intus, et sub lingua mussitat: utinam prodeat pompa funebris sumtuosa sed Græci, Casaubon.-9 murmurat C.--10 ebullet Edit. Steph.-11 crepidet NOTE dinem animi, deinde corporis.' Hæc clare] Honesta illa vota aperte nuncupantur, et ut audiri ab hospite non pudor sit: vel, hæc clare petuntur ad ostentandam probitatem: unde et audiri ab aliis affectat ille qui precatur. Vide supra. Hospes] Ponitur pro quolibet ex. terno: proprie vero dicitur qui tecto excipit peregrinum et externum, pariter et qui excipitur. Tull. pro Dejotaro; Per dextram istam, quam hospes hospiti porrexisti.' Ovid. Metamor. I. Non hospes ab hospite tutus.' 9 Illa sibi introrsum] Quædam vero non nisi clam, intra dentes, et intus petere audent, scilicet quæcumque improba sunt et inhonesta. Duplex igitur culpat voti genus: alterum quod introrsum, et seductis Diis, quale est illud apud Horat. loco cit. lib. 1. epist. 16. et apud Ovid. loco etiam mox allato Fast. 5. qualia etiam sunt quæ hic noster Persins affert : alterum est quod fit ad ostentationem, ut dixi, et clare, et aperte; quod et audiri petitur; vocatque Persius murmur et humilem susur rum. 10 Ebullit] Pro ebullierit; sicut dedim, pro dederim; vixet, pro vixisset; Æneid. XI. vs. 118. metaph. ab aqua ebulliente, quæ intumescit et effluit. Ita legi affirmat Casaubonus in antiquissimis codicibus. Vide Proverb. cap. 15. vs. 2. vulg. edit. Cic. Tuse. III. cap. 42. &c. Nonnulli re. fragantur tamen, et malunt ebullet, ab ebullo, as: ut sit sensus, utinam velut bulla appareat et statim postea evanescat: alludendo ad illud Terentii Varronis, homo bulla. Hujus quidem sententiæ auctores priorem velut ineptam suggillant, sed quo jure non video. Patruus] Patrui dixit potius quam avi optari mortem, forte quia patrui utplurimum censura molesti, ut dixi Sat. 1. Et Horat. lib. 11. ode 12. 'Metuentes patruæ verbera linguæ.' Præclarum funus] Vel funalibus splendidum, et apparatu et exequiarum pompa magnificum. Virgil. Eneid. XI. vs. 143. Funereas rapuere faces, lucet via longo Ordine flammarum, et late discriminat agros.' Vel, quod hæredi avido expetendum et quæstuosum erit. Quidam per funus intelligunt sepulcrum: ut sensus sit: utinam aperiatur et ruat per se patrui mei sepulcrum, ut cum violare et rumpere illud non audeam, certe sic adipiscar aurum in eo conditum : nempe veteres secum jubebant suos thesauros sepeliri. Et Josephus refert e Davidis sepulcro eruta talentorum auri tria millia ab Hircano, qui sic ab obsidente se Antiocho redemerit datis trecentis. Hæc tamen opinio minus arridet. Alii explicant vocem præclarum, quasi qui funus optat videre patrui, ejus tantum gloriam et honorem intueri videatur, non suam cupiditatem ostendere. Sub rastro crepet argenti mihi seria, dextro Hercule! pupillumve utinam, quem proximus hæres patrui mei! Atque utinam, amico Hercule, vas fictile argento refertum mihi resonet sub ligone! O si vel deleam pupillum, quem insequor hæres ego maxime propinquus! Enimvero laborat impetigine, et vehementi bile intumescit. Nerius argenti seria Ms. Gal.-13 nam C. expungas Ms. R.-14 conditur Ms. Gal. NOTE 11 Sub rastro] Ne mirere, quod viro diviti ac nobili rastrum attribuat Persius, cum etiam ab aratro Dictatorem evocatum viderimus, Sat. 1. scilicet agricultura magno erat in honore apud Romanos: nec homini probro erat, suum per se agrum colere. Crepet] Id est, jucundum mihi edat sonitum reperta fodiendo et terram vertendo. Seria] Vas testaceum oblongum, quod occultatum sit seu hostium seu furum metu; testa porro terræ infossa non putrescit, hinc in seriis et ollis thesauros infodiebant veteres. Inde est Plauti Aulularia. Et Horat. Sat. 11. 6. O si urnam argenti fors qua mihi monstret.' Dextro Hercule] Propitio, favente. Horat. loco mox cit. amico Hercule. Hic enim recludendis thesauris præsidere credebatur; sicut Mercurius aperto lucro et negotiationi : uterque porro repentino et inexpectato lucro ; unde et Lucrii Dii appellantur. Arnob. lib. IV. Plaut. Mostell.' Is vel Herculi conterere quæstum possiet.' Et Diodor. Sicul. v. 2. refert Herculem ad honorem sibi a Palatinis impensum, dixisse; eos qui sibi postquam ad Deos translatus esset, decimam bonorum dicarent, vitam felicem victuros: quod et evenisse experientia docuerit: et factitatum a Lucullo Romanorum ditissimo aliisque fuerit. 12 Pupillum] Puer est sub tutoris potestate constitutus, donec per ætatem sui juris fiat, et suorum ipse bonorum administrationem capessat. Quem proximus hæres impello] Quem subsequor proxime in ordine hæredum secundorum: vel cui sum pupillariter substitutus. 13 Impello] Metaph. ab iis qui sese in turba comprimunt, ut citius progrediantur. Expungam] Metaph. vel a Jure Civili, in quo is dispungere dicitur qui mutat quidpiam in tabulis testamenti, et expungere, qui delet: vel a re militari. Milites enim expungi dicuntur; quorum, data missione, nomen ex albo deletur, quod punctis inscriptum fuerat. In bello vero (ut ait vetus Interpres hic) ' cadente qui primus est, succenturiatur alius.' Sensus porro est: utinam illum mors rapiat, cujus hæreditas mihi continget: vel, deleatur e testamento nomen ejus cui secundus hæres succedo. Namque est scabiosus] Impiis votis excusationem prætendit nequam ille vitæ alienæ insidiator: nempe: contagioso laborans puer morbo cur vivat? Vel, apud se meditatus, qua via impune expungat pupillum, et veneno tollere forte apud se statuens, sperat suum scelus occultum fore, quod ille sit male affecta valetudine; plenus nempe scabie et atra bili, quæ multorum morborum causa est. In quo etiam se tuetur exem Bile tumet. Nerio jam tertia ducitur uxor ! Hæc sancte ut poscas, Tiberino in gurgite mergis 15 tres jam habuit conjuges. Atque ut talia rite petas, matutino tempore iterum et tertio caput lavas in flumine Tiberi; et nocturna insomnia aqua fluviali expias. Jam olim deTToypapeîobal cœpit hic locus: nam membranæ quibus usi sumus vetustissimis conditur exhibebant; sed antiquior illis Servius in illum versum, "Exportant tectis, et tristia funera ducunt,' legit ducitur. Accipit auteni Servius Tò ducitur, pro effertur; quam interpretationem etiam ille grammaticus erat secutus, qui glossæ loco apposuerat conditur; unde hæc diversa lectio. Casaubon.-16 gurgite Ms. Gal.-17 Quidam legunt nimium est.— NOTE veneno plo Nerii, qui tres uxores impune sustulit, et sic locuples factus est. Et acri bile tumet] Contendunt aliqui mordicus legendum, atra bile tumet, contra Casaubonum. At quid vetat ipsam melancholiam bilem acrem appellari ? 14 Nerio] Is fuit insignis fœnerator, lucri adeo perdite cupidus, ut etiam tres uxores veneno sustulerit, ut earum dote potiretur. Scilicet apud veteres dos adventitia et non data patrio nomine, si repudium non intervenisset, moriente conjuge, marito cedebat: imo et dos quoque profectitia, seu a patre de bonis propriis constituta, si modo pater superstes non foret. Ulpian. tit. 6. de Dot. Sensus est: ecce, inquit avarus, mea uxor etiamnum vivit, cum Nerius e tribus uxoribus mortuis tres dotes nactus dives evaserit. Horat. Sat. II. 3. Scribe decem Nerio.' 6 Ducitur] Alii legunt, conditur, id est, sepelitur. 15 Hæc sancte ut poscas] Atque hæc licet impia tibi videris rite petiturus, si modo, ut facis, ritus omnes exteriores et solennes diligentius ob serves. Tiberino in gurgite] Tiberis fluvius Romam interfluens, prius Albula dictus. Ovid. Fast. 11. ‘Albula quem Ti berim mersus Tiberinus in undis Reddidit.' Mergis] Vota facturi et sacra, vivo se flumine prius abluebant. Virgil. Æneid. II. 'Attrectare nefas donec me flumine vivo Abluero.' Præterea observa verbum, mergis, proprie hic adhiberi. Nam qui Diis Inferis litabant, aqua se respergebant tantum: qui vero Diis Superis sacra faciebant, mergebant se, et totos abluebant. Macrob. Saturnal. 11. 11. 16 Mane] Solis ortu fiebant sacra Diis Superis ac Cœlitibus: Manibus autem et Diis Inferis, vesperi, et occidente Sole: ut observant veteres Interpretes Apollonii in Argonautis, et Pindari in Isthmiis, ad Od. iv. Bis terque] Solennes hi numeri in Sacris. De binario Ovid. Fast, IV. 'Bis caput intonsum fontana spargitur unda: Bis sua faginea tempora fronde tegit.' De ternario vero idem ibid. Ter caput irrorat, ter tollit ad æthera palmas.' Et Virgil. Eclog. VIII. 'Terna tibi hæc primum triplici diversa colore Licia circumdo, terque hæc altaria circum Effigiem duco, numero Deus impare gaudet.' Et noctem flumine purgas] Antiqui nocte ipsa sicut et nocturnis insomniis pollui se credebant, ut notat Servius; unde post illa se expiabant frequenti ablutione; quod etiamnum Heus age, responde: (minimum est, quod scire laboro:) De Jove quid sentis? estne ut præponere cures Hunc cuinam?' cuinam? vis Staio? an scilicet hæres, Quis potior judex, puerisve quis aptior orbis? 20 Dic agedum Staio: proh Jupiter! o bone, clamet, 25 Heus dic, responsum da: non est magnum id quod a te discere cupio. Quid existimas de Jove? Estne talis, ut illum præferre velis alicui? Eccui? Visne præponere Staio? Numquid nimirum dubitas, uter melior judex, vel uter sit magis idoneus pueris orbis? Illud ergo, quo tu conaris Jovis auriculam commovere, heus idipsum loquere apud Stuium. Is certe exclamaret statim, O Jupiter! o benigne Jupiter! Atqui an seipse Jupiter non inclamabit? An credis Jovem veniam indulsisse, quoniam quando fulminat, ilex potius concutitur sancto sulphuré, ............ 18 To ne omisit C.-19 Hunc Cuiquam? Edit. Steph. Legimus diu sic hunc locum: Estne ut præponere cures Hunc cuiquam? cuinam? vis Staio? quæ lectio perspicua est; sed omnes veteres in utroque loco agnoscunt cuinam : quare ea scriptura admissa, distinguendum post vocem Hunc. Casaubon.21 quod pro quo C.-23 Non displiceat scribi cum Pithoei libris ad pro at. In antiquis tamen membranis paulo aliter conceptus est locus: prô Jupiter, o bone, clamet Jupiter: at sese non clamet Jupiter ipse? Casaubon.-25 Sulpure NOTÆ retinent et observant Turcæ. Propert. Eleg. 111. 9. Ac primum pura somnum tibi discute lympha.' Tibull. Eleg. III. 4. omina noctis Farre pio placant, et saliente sale.' 17 Heus age, responde] Instituit hic Persius dialogismum, quo impietatis convincit illos homines vota improba facientes, argumento a minori ad majus. Vide infra. 19 Stain] Staius Albius Oppianicus conjugem suam primo, tum fratrem fratrisque uxorem gravidam veneno sustulit, aliisque sceleribus bene multis sese contaminavit. Unde ponitur hic pro homine corruptissimo. Vide Cic. pro Cluentio. 21 Hoc igitur, &c.] O impie, non audes apud hominem perditissimum id loqui, et ea vota nuncupare, quæ apud Jovem confidenter loqueris: Jovem igitur pejorem existimas et corruptiorem homine quolibet improbissimo: quod nisi sentires, tam scelerata vota Jovi facere sane erubes ceres. Jovis aurem impellere] Jovem ad libitum flectere et exorare. 23 At sese non clamet, &c.] An Jupiter non seipse ad vindictam excitabit? Non indignatus fulmen arripiet? 24 Ignovisse putas, &c.] Hæc simpliciter et narrative, non interrogative, legenda vult Casaubonus, ut vulgi errorem referat Persius, quem mox confutat dicendo, An quia, &c. 25 Sulfure] Id est, fulmine, quod sulphureum odorem exhalat. Plin. XXXV. 15. |