ædis attulisse, ad claudendum filium. Cùm deinde Pau sanias semianimis è templo elatus esset, confestim animam efflavit. Sic magnam belli gloriam turpi morti maculavit. Corn. Nep. in Pausan. CAPUT XLIX. Parentum amor in liberos. 1. Erat Mulgentii, quod est oppidum Siciliæ, vir opibus et gloriâ princeps civitatis suæ, cui cognomen Cambalus. Hic venatum egressus, cùm in latronum manus penè incidisset, pedibus in oppidum cœpit contendere. Ei tum fortè Gorgus pater equo vectus occurrens, statim equo desiliit, filiumque hortatus est ut, equo inscenso, protinus se in urbem reciperet. At filius salutem suam patris incolumitati præferri non est passus: neque pater vicissim voluit periculum effugere, projecto ad certam mortem filio. Itaque cùm alter alterum flens oraret, et ambo inter se certarent, paterno amore in filium contendente cum filii pietate in patrem, interim latrones utrumque assecuti confoderunt. Diod. Sic. l. xxxiv. 2. Zaleucus apud Locrenses legem tulerat, ut adultero oculi effoderentur. Cujus flagitii cùm paulò pòst convictus fuisset ipsius filius; pœnam ex paternâ lege daturus erat. Tota civitas necessitatem pœnæ remitti adolescenti volebat in gratiam et honorem patris à quo saluberrimis legibus fuerat munita, postulabatque à Zaleuco, ut filio suo indulgeri pateretur. Ille tandem precibus populi victus, se inter misericordem patrem et justum legislatorem est partitus: et, ne, quod semel sancitum fuerat, irritum fieret per impunitatem admissi flagitii, unum sibi, alterum filio, oculum eruit. Ælian, l. xiii. Valer. l. v. c. 5. 3. Diagoras Rhodius tres filios adolescentes habuit, unum pugilem, alterum pancratiastem, tertium luctatorem eosque omnes vidit vincere coronarique Olympiæ eodem die. Et cùm ibi eum tres adolescentes amplexi, coronis suis in caput patris impositis, suaviarentur, populusque gratulabundus jaceret undique in eum flores, ibidem in stadio, inspectante populo, in osculis atque in manibus filiorum animam efflavit. A. Gell. l. iii. c. 14. 4. Ubi accepta ad Thrasimenum lacum clades Rome audita est, varias in curas despertiti eorum animi fuere, quorum propinqui pugnæ interfuerunt: quia ignorabant quæ cujusque suorum fortuna esset, et quid sperare aut timere deberent. Postero die, ac deinceps aliquot sequentibus, ad portas major mulierum, quàm virorum, multitudo stetit, opperiens aut suorum aliquem, aut nuncium de his circumfundebanturque obiis multa sciscitantes, neque avelli ab illis poterant priusquam ordine omnia inquisivissent. Inde varios vultus cerneres, ut cuique aut læta aut tristia nunciabantur. Fœminarum præcipuè gaudia insignia erant, et luctus. Ferunt unam, sospite filio, repentè in ipsâ urbis portâ oblato præter spem, in conspectu ejus expirâsse: alteram, cui mors filii falsò nunciata fuerat, mastam sedentem domi, nimio gaudio exanimatam fuisse ad primum conspectum redeuntis filii. Sic quas dolor non extinxerat, lætitia consumpsit. Livius, c. xxii. c. 7. Valer. l. ix. c. 12. CAPUT L. Sua sunt conjugibus munia assignata à na turâ. Gradus plures sunt societatis humanæ. Prima societas est in ipso conjugio. Cic. Offic. n. 53, 54. Maritale conjugium à naturâ comparatum est, ut non solùm jucundissima, sed etiam utilissima vitæ societas iniretur. Ex eâ plurima mortalibus adjutoria et propugnacula præparata sunt. Cùm victus et cultus humanus accurandus esset, non in sylvestribus locis et in propatulo, sicut feris, sed domi sub tecto: necessarium fuit, alterum è conjugibus esse foris et sub dio, qui labore et industriâ comparata que necessaria essent: alteram intus, quæ comparata custodiret, et cætera conficeret, quæ domi deberent administrari. Natura distribuit viro calores pacis ac belli, id est, rusticationis et militarium exercitationum mulieri verò, quam omnibus his rebus fecerat inhabilem, domestica negotia curanda tradidit. Et quoniam hunc sexum assignaverat custodia rei familiaris, idcirco timidiorem reddidit, quàm virilem: nam metus plurimùm confert ad diligentiam custodiendi. Quòd au tem necesse erat quærenti victum foris et in aperto nonnunquam injuriam propulsare, ideò virum audaciorem facit quàm mulierem. Memoriam non minorem fœminæ, quàm viro, tribuit; quia utrique æquè opus fuit. Cic. Frag. CAPUT LI. Maritorum amor in uxores. 1. Tiberius Gracchus, Roma censor, et bis consul, geminos reportavit triumphos: majorem tamen ex virtute et sapientiâ gloriam invenit. Itaque dignus est habitus qui in matrimonium acciperet Corneliam, filiam P. Scipionis, à quo devictus fuerat Annibal. Hic, quemadmodum C. Gracchus filius ejus scriptum reliquit, duobus anguibus diversi sexûs in thalamo comprehensis, rem prodigii loco habuit, qui augur erat, et convocatos haruspices consulit. Qui cùm respondissent: Non esse occidendos ambos angues, non esse etiam dimittendos, sed, occiso uno, alterum dimittendum: si marem emisisset, uxori celerem mortem instare: si faminam, ipsi ; 'æquiùs esse censuit se jam ætate provectum maturam mortem oppetere, quàm Corneliam, quæ juvenis esset, et adhuc patriæ dare cives posset ex alio marito. Itaque et uxori parcens, et reipublica consulens, fœminam serpentem emisit: ipse paucis pòst diebus est mortuus. Marito superstes conjux, sic rei familiaris curam gessit, sic liberos instituit, tantam vitæ sanctitatem et animi magnitudinem ostendit, ut non malè visus sit consuluisse Tiberius, qui pro tali muliere voluisset emori. Cic. 1. de Div. n. 36. Plinius, l. viii. 36. Valer. l. iv. c. 6. Ab hoc mariti in uxorem amore longè abfuit Admetus Pheræorum rex, si poëtis fides habeatur. Nam cùm à Diis monitus esset, fore ut præsentem mortem effugeret, si quis reperiretur, qui ejus vice mori vellet; passus est conjugem suam Alcestim, adhuc integrâ ætate florentem, voluntario obitu pro se de fungi. Valer. ibid. Euripid. in Alcest. 2. C. Plautius, morte uxoris auditâ, doloris impotens, cùm pectus suum gladio percussisset, inceptum perficere est prohibitus interventu suorum, qui et vulnus obligârunt. At ubi primùm occasio data est, scissis fasciis et vulnere divulso, ex imis visceribus animum dolore eppressum extraxit. Ejusdem ut nominis, ita amoris quoque (seu potiùs furoris M. Plautius, quum Tarentum classe appulisset, atque ubi uxor ejus, quæ maritum illuc prosecuta fuerat, morbo decessisset: funeratâ eâ atque in rogum impositâ, stricto ferro incubuit. Valer. ibid. 3. Dicebat Cato Major, majorem laudem esse bonį. mariti, quàm magni senatoris et Socratem illum conterem sibi propterea maximè admirationi esse, quòd fieri petuò placidè comiterque vixisset cum uxore moroi Plut. in Caton. CAPUT LII. Uxorum constans amor in maritos. 1. Porcia M. Catunis Uticensis filia, cùm apud Philippos victum et interemptum maritum cognosceret ; qui ferrum, quod poscebat ad mortem sibi inferendam, non dabatur, ardentes ore carbones haurire non dubitavit, virilem patris exitum mulier imitata novo mortis genere. Valer. l. iv. c. 6. Conjugis audisset fatum cùm Porcia Bruti, Et subtracta sibi quæreret arma dolor, Martial. lib. 1. Epigr. 43. Ad mortem fortiter ferendam sese antea erudierat Porcia. Pridie quàm Cæsar à Bruto cæterisque consciis est occisus, cultellum tonsorium, quasi unguium resecandorum causâ, poposcit, eoque velut fortè è manibus elapso se ipsa vulneravit. Clamore ancillarum in cubiculum uxoris vocatus Brutus, objurgare eam cœpit, quòd tonsoris officium præripere voluisset. At Porcia ei secretò dixit: Non casu, sed de industriâ, hoc mihi vulnus feci, certissimum amoris erga te mei indicium. Experiri enim volui, an satis mihi animi futurum esset ad mortem ferro quærendam, si tibi generosum propositum ex sententiâ parum cessisset. Dicitur Brutus, his auditis, manus et occulos ad cœlum sustulisse, Deosque orâsse, ut dignus conjuge Porcia maritus posset videri. Valer. l. iii c. 2. Plut. in Bruto. 2. Egrotabat Cacinna Pætus maritus Arriæ, ægrotabat et filius, uterque mortiferè ut videbatur. Filius decessit, eximiâ pulchritudine, pari verecundiâ, et parentibus non minùs ob alia carus, quàm quòd filius erat. Huic illa ita funus paravit, ita duxit exequias, ut ignoranaritus. Quinimò quoties cubiculum ejus intraret, re filium atque etiam meliùs habere se simulabat. persæpe interroganti quid ageret puer, respondebat : Bene quievit, libenter cibum sumpsit. Deinde cùm diu prohibitæ lacrymæ vincerent prorumperentque, egrediebatur. Tunc si dolori dabat. Satiata flendo, siccis oculis, composito vultu, redibat, quasi oblita orbitatis. Plinius, 7. iii. 16. Scribonianus in Illyrico bellum moverat contra Claudium fuerat Pætus in partibus ejus, et, occiso Scriboniano, ipse Romam trahebatur. Cùm esset navem ascensurus, oravit Arria milites, ut simul imponeretur. Nempe, inquiebat, daturi estis consulari viro servulos aliquos, quorum è manu cibum capiat, à quibus vestiatur, à quibus calcetur: omnia vel. sola præstabo. Non impetravit. Conduxit piscatoriam naviculam, ingensque navigium minimo secuta est. Postquam Romam venit, et, desperatâ mariti salute, ipsa mori statuisse visa est, attentiùs custodiebatur à suis. Sensit, et Nihil agitis, inquit, potestis enim efficare ut malè moriar: ne moriar, non potestis. Simulque è cathedrâ exiliens, adverso parieti caput ingenti impetu impegit, et corruit. Resocillata, Dixeram, inquit, vobis, inventuram me duram ad mortem viam, si vos facilem negássetis. Poterat sanè marito perempto vivere, atque etiam in aliquo honore esse, quia Messalina Claudii uxori erat conjunctissima; at ei mortis comes esse voluit. Quinetiam ut illum excitaret ad mortem virili animo oppetendam, ipsa prior pectus suum perfodit, et extractum è vulnere pugionem marito porrigens, immortalem hanc vocem edidit: Pate, non dolet. Dio. 1. ix. Casto suo gladium cùm traderet Arria Pato, |