Quum pars Niliacæ plebis, quum verna Canopi

Crispinus, Tyrias humero revocante lacernas,

Ventilet æstivum digitis sudantibus aurum,

Nec sufferre queat majoris pondera gemmæ:

Difficile est satiram non scribere. Nam quis iniquæ

Tam patiens urbis, tam ferreus, ut teneat se,

Causidici nova quum veniat lectica Mathonis,

Plena ipso; post hunc magni delator amici,
Et cito rapturus de nobilitate comesa

Quod superest; quem Massa timet, quem munere palpat
Carus, et a trepido Thymele submissa Latino.

Quid referam, quanta siccum jecur ardeat ira,.

Quum populum gregibus comitum premat hic spoliator

Pupilli prostantis? Et hic damnatus inani

Judicio (quid enim salvis infamia nummis?)

Exsul ab octava Marius bibit, et fruitur Dîs

Iratis; at tu victrix provincia ploras?

Hæc ego non credam Venusina digna lucerna?

Hæc ego non agitem? Sed quid magis Heracleas
Aut Diomedeas aut mugitum Labyrinthi,
Et mare percussum puero fabrumque volantem;
Quum leno accipiat mochi bona, si capiendi
Jus nullum uxori?

Quum fas esse putet curam sperare cohortis,

Qui bona donavit præsepibus et caret omni

Majorum censu, dum pervolat axe citato

Flaminiam, puer Automedon nam lora tenebat?

Nonne libet medio ceras implere capaces

Quadrivio: quum jam sexta cervice feratur

Hinc atque inde patens ac nuda pæne cathedra,

Et multum referens de Mæcenate supino,

Signator falso, qui se lautum atque beatum

Exiguis tabulis et gemma fecerat uda?

Occurrat matrona potens, quæ molle Calenum

Porrectura viro miscet sitiente rubetam,

30

40

50

Instituitque rudes melior Lucusta propinquas

Per famam et populum nigros efferre maritos?

Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum,

Si vis esse aliquis! Probitas laudatur et-alget.
Criminibus debent hortos, prætoria, mensas,
Argentum vetus et stantem extra pocula caprum.
Si natura negat, facit indignatio versum,
Qualemcumque potest, quales ego vel Cluvienus.
Ex quo Deucalion, nimbis tollentibus æquor,

Navigio montem ascendit sortesque poposcit,

Paulatimque anima caluerunt mollia saxa,

60

80

Quidquid agunt homines, votum, timor, ira, voluptas, 70

Gaudia, discursus, nostri est farrago libelli.

Et quando uberior vitiorum copia? quando

Major avaritiæ patuit sinus? alea quando

Hæc animos? Neque enim loculis comitantibus itur

Ad casum tabulæ, posita sed luditur arca.

Prolia quanta illic dispensatore videbis

Armigero? Simplexne furor sestertia centum

Perdere, et horrenti tunicam non reddere servo?

Quis totidem erexit villas, quis fercula septem

Secreto cœnavit avus? Nunc sportula primo

Limine parva sedet, turbæ rapienda togatæ.

Ille tamen faciem prius inspicit et trepidat, ne

Suppositus venias ac falso nomine poscas.

Agnitus accipies; jubet a præcone vocari

Ipsos Trojugenas; nam vexant limen et ipsi

Nobiscum. "Da prætori, da deinde tribuno.

Sed libertinus prior est." "Prior," inquit, "ego adsum:

Cur timeam, dubitemve locum defendere, quamvis

Natus ad Euphraten, molles quod in aure fenestræ

Arguerint, licet ipse negem? sed quinque tabernæ

Quadringenta parant. Quid confert purpura major

Optandum, si Laurentî custodit in agro

Conductas Corvinus oves? ego possideo plus

90

Pallante et Licinis." Exspectent ergo tribuni ;

Vincant divitiæ, sacro nec cedat honori,

Nuper in hanc urbem pedibus qui venerat albis:

Quandoquidem inter nos sanctissima divitiarum

Majestas: etsi, funesta Pecunia, templo

Nondum habitas, nullas nummorum ereximus aras,

Ut colitur Pax atque Fides, Victoria, Virtus,

Quæque salutato crepitat Concordia nido.

100

Sed quum summus honor finito computet anno,

Sportula quid referat, quantum rationibus addat:

Quid facient comites, quibus hinc toga, calceus hinc est

Et panis fumusque domi? Densissima centum

Quadrantes lectica petit, sequiturque maritum

Languida vel prægnans et circumducitur uxor.

Hic petit absenti, nota jam callidus arte,

Ostendens vacuam et clausam pro conjuge sellam.

"Galla mea est," inquit. "Citius dimitte: moraris. 110

Profer, Galla, caput." "Noli vexare, quiescit."
Ipse dies pulchro distinguitur ordine rerum:

Sportula, deinde forum, jurisque peritus Apollo,

Atque triumphales, inter quas ausus habere

Nescio quis titulos Egyptius atque Alabarches.

Vestibulis abeunt veteres lassique clientes,

Votaque deponunt: quanquam longissima cœnæ

Spes homini: caulis miseris atque ignis emendus.

Optima silvarum interea pelagique vorabit

Rex horum, vacuisque toris tantum ipse jacebit.

Nam de tot pulchris et latis orbibus et tam

Antiquis una comedunt patrimonia mensa.

Nullus jam parasitus erit: sed quis feret istas

Luxuriæ sordes? Quanta est gula, quæ sibi totos

Ponit apros, animal propter convivia natum!

Pœna tamen præsens, quum tu deponis amictus

Turgidus, et crudum pavonem in balnea portas.

Hinc subitæ mortes atque intestata senectus.

120

It nova, nec tristis, per cunctas fabula cœnas,

Ducitur iratis plaudendum funus amicis.

Nil erit ulterius, quod nostris moribus addat

Posteritas; eadem cupient facientque minores;

Omne in præcipiti vitium stetit. Utere velis,

Totos pande sinus. Dicas hic forsitan, “Unde

Ingenium par materiæ ? unde illa priorum

Scribendi, quodcumque animo flagrante liberet,

Simplicitas, cujus non audeo dicere nomen?

Quid refert dictis ignoscat Mucius, an non?

Pone Tigellinum: tæda lucebis in illa,

Qua stantes ardent, qui fixo gutture fumant,

Et latum media sulcum diducis arena."

Qui dedit ergo tribus patruis aconita, vehatur

Pensilibus plumis, atque illinc despiciat nos?

"Quum veniet contra, digito compesce labellum:

Accusator erit, qui verbum dixerit, Hic est.

Securus licet Æneam Rutulumque ferocem

Committas; nulli gravis est percussus Achilles,

Aut multum quæsitus Hylas urnamque sequutus.

Ense velut stricto quoties Lucilius ardens

Infremuit, rubet auditor, cui frigida mens est

Criminibus; tacita sudant præcordia culpa.

Inde iræ et lacrimæ. Tecum prius ergo voluta

Hæc animo ante tubas: galeatum sero duelli

Pœnitet." Experiar, quid concedatur in illos,

Quorum Flaminia tegitur cinis atque Latina.

130

140

150

SATIRA III.

QUAMVIS digressu veteris confusus amici,
Laudo tamen, vacuis quod sedem figere Cumis
Destinet, atque unum civem donare Sibyllæ.
Janua Baiarum est et gratum litus amœni
Secessus. Ego vel Prochytam præpono Suburæ.
Nam quid tam miserum, tam solum vidimus, ut non
Deterius credas horrere incendia, lapsus
Tectorum assiduos ac mille pericula sævæ
Urbis, et Augusto recitantes mense poetas?
Sed dum tota domus reda componitur una,
Substitit ad veteres arcus madidamque Capenam.
Hic, ubi nocturnæ Numa constituebat amicæ,
Nunc sacri fontis nemus et delubra locantur
Judæis; quorum cophinus foenumque supellex;
Omnis enim populo mercedem pendere jussa est
Arbor, et ejectis mendicat silva Camenis.
In vallem Egeria descendimus et speluncas
Dissimiles veris. Quanto præsentius esset
Numen aquæ, viridi si margine clauderet undas
Herba, nec ingenuum violarent marmora tophum !

10

20

Hic tunc Umbricius, “Quando artibus,” inquit, "honestis
Nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum ;

Res hodie minor est, here quam fuit, atque eadem cras
Deteret exiguis aliquid: proponimus illuc

Ire, fatigatas ubi Dædalus exuit alas,

Dum nova canities, dum prima et recta senectus,

Dum superest Lachesi quod torqueat, et pedibus me
Porto meis, nullo dextram subeunte bacillo.

Cedamus patria: vivant Artorius istic

Et Catulus; maneant qui nigrum in candida vertunt, 30 Quis facile est ædem conducere, flumina, portus,