S. IX., vgl. mit S. 73 fgg., Puchta, System des gem. Zivilr. S. 234. Not., Lehrb. §. 411, Sintenis, prakt. Zivilr. III. §. 131, Arndts Lehrb. §. 393.

I. Von der Che überhaupt.

S. 211.

Inst. 1. 10; Cod. V. 4. de nuptiis; Dig. XXIII. 2. de ritu nuptiarum; Cod. V. 5. de incestis et inutilibus nuptiis; V. 7. de interdicto matrimonio inter pupillam et tutorem seu curatorem filiosque eorum; V. 7. si quacunque praeditus potestate vel ad eum pertinentes ad suppositarum jurisdictioni suae adspirare tentaverint nuptias; V. 8. si nuptiae ex rescripto petantur.

Dig. XXIV. 2. de divortiis et repudiis; Cod. V. 17. de repudiis et judicio de moribus sublato. K. Wächter, über Ehescheidungen bei den Römern. Stuttg. 1822, Strippelmann, das Ehescheidungsrecht nach gem. und bes. nach hess. Nechte. Kassel 1854. Vgl. auch Ortloff, über die Vermögens-Strafen bei der Ehescheidung, in sein., Heimb. und Vermehren's jur. Abhh. Bd. II. S. 1 fgg.

1) Modestin. 1. 1. de R. N.: Nuptiae sunt conjunctio maris et feminae, et consortium omnis vitae, divini et humani juris communicatio. -2) §. 1. J. de patr. pot. (1, 9): Nuptiae autem sive matrimonium est viri et mulieris conjunctio, individuam vitae consuetudinem continens.

3) Ulp. 1. 30. de R. J.: Nuptias non concubitus, sed consensus facit. 4) Paul. 1. 2. de R. N.: Nuptiae consistere non possunt, nisi consentiant omnes, id est, qui coeunt quorumque in potestate sunt.

II. Von der Vorbereitung der Che durch Verlöbniß. §. 212.

Dig. XXIII. 1. de sponsalibus; Cod. V. 1. de sponsalibus et arrhis sponsalitiis et proxeneticis; V. 2. si rector provinciae vel ad eum pertinentes sponsalitia dederunt; V. 3. de [donationib. ante nuptias v. propter nuptias et] sponsalitiis.

1) Florentin. 1. 1. h. t.: Sponsalia sunt mentio et repromissio nuptiarum futurarum. 2) Ulp. 1. 2. eod.: Sponsalia autem dicta sunt a spondendo, nam moris fuit veteribus stipulari et spondere sibi uxores futuras.

3) Ulp. 1. 4. pr. eod.: Sufficit nudus consensus ad constituenda sponsalia. - 4) Paul. 1. 7. §. 1 eod.: In sponsalibus etiam consensus eorum exigendus est, quorum in nuptiis desideratur, intelligi tamen semper filiae patrem consentire, nisi evidenter dissentiat, Julianus scribit.

5) Constantin. 1. 16. C. de donat. ante nupt.: Si a sponso rebus sponsae donatis, interveniente osculo, ante nuptias hunc vel illam mori contigerit, dimidiam partem rerum donatarum ad superstitem pertinere praecipimus, dimidiam ad defuncti vel defunctae heredes, cujuslibet gradus sint, et quocunque jure successerint, ut donatio stare pro parte media et solvi pro parte media videatur; osculo vero non interveniente, sive sponsus sive sponsa obierit, totam infirmari donationem, et donatori sponso vel heredibus ejus restitui. Quodsi sponsa, interveniente vel non ́interveniente osculo, donationis titulo (quod raro accidit) fuerit aliquid sponso largita, et ante nuptias hunc vel illam mori contigerit, omni donatione infirmata, ad donatricem sponsam sive ejus successores donatarum rerum dominium transferatur. Glück XXIV. S. 395 fgg., Spangenberg im ziv. Arch. XII. S. 269 fgg., Klenze in der gesch. Zeitschr. VI. S. 72 fgg., Heimbach in Weiske's Rechtslexikon II. S. 466 fgg.

III. Vom dem persönlichen Verhältniß der Ehegatten.

IV. Vom Einfluß der Ehe auf das Vermögen.

Allgemeine Uebersicht.

S. 213.

S. 214.

Pompon. 1. 51. de donat. inter vir. (24, 1): Q. Mucius ait, cum in controversiam venit, unde ad mulierem quid pervenerit, et verius et honestius est, quod non demonstratur unde habeat, existimari a viro aut qui in potestate ejus esset, ad eam pervenisse. Evitandi autem turpis quaestus gratia circa uxorem hoc videtur Q. Mucius probasse. Vgl. auch 1. 6.

-

C. de donat. inter vir. (5, 16). Eisenhart, de reg. juris, quod in casu dubio omnia bona mariti esse praesumenda sint, caute adhibenda. Helmst. 1771, Glück XXIV. S. 390 fgg., XXVI. S. 217 fgg., Holtius, in Recueil de l'academie de legislation de Toulouse, tom. IV. p. 165 sqq.

A) Von der Dos.

Dig. XXIII. 3; Cod. V. 12. de jure dotium. -- Ulp. tit. VI; Paul. II. tit. 21. 22; Vat. fr. §. 94 sqq.; Cod. Theod. III. tit. 13. Finistres et de Monsalvo, de jure dot. libri V. Cervariae 1754. 4; Glück XXIV. S. 425 fgg., XXV. S. 1 fgg., XXVII. S. 109 fgg., Hasse, das Güterrecht der Ehegatten nach römischem Recht. Bd. I. Berl. 1824. §. 58 fgg., v. Tigerström, das römische Dotalrecht. 2 Bde. Berl. 1831. 1832, Unterholzner, Schuldverhältnisse II. S. 406 fgg., Sintenis, prakt. Zivilr. III. S. 15 fgg., Pellat, textes sur la dot traduits et commentés. 2 edit. Par. 1853, Heimbach in Weiske's Rechtsler. II. S. 398 fgg. Vgl. auch Zimmern, Rechtsgesch. I. §. 156 fgg., Savigny, Syst. II. S. 13 fgg.

1) Begriff und Arten.

S. 215.

1) Ulp. 1. 3. de jure dot.: Dotis appellatio non refertur ad ea matrimonia, quae consistere non possunt, neque enim dos sine matrimonio esse potest. Ubicunque igitur matrimonii nomen non est, nec dos est.

2) Ulp. 1. 23. eod.: Stipulationem, quae propter causam dotis fiat, constat habere in se conditionem hanc, si nuptiae fuerint secutae, et ita demum ex ea agi posse, quamvis non sit expressa conditio: si nuptiae, constat, quare si nuntius remittatur, defecisse conditio stipulationis videtur.

3) Ulp. 1. 5. eod. pr.: Profecticia dos est, quae a patre vel parente profecta est, de bonis vel facto ejus. §. 6. Si pater non quasi pater, sed alio dotem promittente fidejussit, et quasi fidejussor solverit: Neratius ait, non esse profecticiam dotem, quamvis pater servare a reo id, quod solvit, non possit. - §. 11. Si pater pro filia emancipata dotem dederit, profecticiam nihilo minus dotem esse, nemini dubium est, quia

non jus potestatis, sed parentis nomen dotem profecticiam facit; sed ita demum, si ut parens dederit, ceterum si quum deberet filiae, voluntate ejus dedit, adventicia dos est.

Anm. Ob auch bei der alten conventio in manum eine wahre dos vorkommen konnte, ist streitig, vgl. Cic. Top. c. 4., fragm. Vatic. §. 115. Hasse, Güterrecht S. 220 fgg. und im Rhein. Mus. II. S. 75 fgg., Unterholzner in Tüb. krit. Zeitschr. V. S. 26 fgg., Schilling, Bemerkungen über römische Rechtsgesch. S. 174 fgg., Tigerström, Dotalr. I. S. 27 fgg., Danz, Lehrb. der Rechtsgesch. I. S. 153 fgg., Hase, de manu jur. Rom. Hal. 1847. p. 78 sqq.

2) Bestellung der Dos.

S. 216.

Cod. V. 11. de dotis promissione et nuda pollicitatione. 1) Marcian. 1. 19. de R. N. (23, 2): Capite XXXV. legis Juliae, qui liberos, quos habent in potestate, injuria prohibuerint ducere uxores, vel nubere, vel qui dotem dare non volunt, ex constitutione divorum Severi et Antonini, per proconsules praesidesque provinciarum coguntur in matrimonium collocare et dotare.

2) Theodos. et Valentinian. 1. 6. C. de dot. promiss.: Ad exactionem dotis, quam semel praestari placuit, qualiacunque sufficere verba censemus, sive scripta fuerint, sive non, etiamsi stipulatio in pollicitatione rerum dotalium minime fuerit subsecuta.

3) Justinian. 1. 7. eod.: Ubi autem [pater] ex rebus tam suis, quam maternis, vel aliis, quae non acquiruntur, vel ex suis debitis dixerit se fecisse hujusmodi liberalitates [dotem scl. vel donationem propter nupt.]: tunc, si quidem penitus inopia tentus est, ex illis videri rebus dotem vel ante nuptias donationem esse datam, quae ad filios vel filias pertinent. Si vero et ipse substantiam idoneam possidet, in hoc casu, quasi de suo patrimonio dotem vel ante nuptias donationem dedisse intelligatur. Poterat enim secundum suas vires dotem pro filia vel ante nuptias donationem pro filio dare, et consentire filiis suis, quando voluerint partem, vel forte totam suam substantiam, quam habent, paternae liberalitati pro dote vel donatione a. n. aggregare, ut revera appareat, quid ipse velit dare, et quid de substantia filiorum proficiscatur; ne, dum effuso sermone sese jactet, in promtum incidat sui periculum.

4) Papinian. 1. 69. §. 4. de jure dot.: Gener a socero dotem arbitratu soceri certo die dari, non demonstrata re vel quantitate, stipulatus fuerat; arbitrio quoque detracto stipulationem valere placuit, nec videri simile, quod fundo non demonstrato nullum esse legatum vel stiqulationem fundi constaret, quum inter modum constituendae dotis et corpus ignotum differentia magna sit; dotis etenim quantitas pro modo facultatum patris et dignitate mariti constitui potest.

5) Alexander 1. 1. C. de dot. prom.: Frustra existimas, actionem tibi competere, quasi promissa dos tibi nec praestita sit, cum neque species ulla, neque quantitas promissa sit, sed hactenus nuptiali instrumento adscriptum, quod ea, quae nubebat, dotem dare promiserit.

6) Justinian. 1. 31. §. 2. C. de jure dot. (5, 12): Praeterea sancimus, si quis in dotem vel praedia, vel certum reditum, vel aedes vel panes civiles spoponderit, vel promiserit: si ex tempore matrimonii biennium transactum sit, illico redituum vel pensionum, nec non panis civilis quaestum eum praestare, etiam si non fuerint adhuc res principales traditae, et si tota dos in auro sit, itidem post biennium usuras usque ad tertiam partem centesimae praestari. Sin autem aliae res praeter immobiles vel aurum fuerint in dotem datae, sive in argento, sive in muliebribus ornamentis, sive in veste sive in aliis quibuscunque, si quidem aestimatae fuerint, simili modo post biennium et earum usuras ex tertia parte centesimae currere; aestimatione earum, quia et hoc apertius declarari oportet, ea intelligenda, quae pro singulis speciebus facta est, vel pro unoquoque genere dotalium specierum, id est pro argento, vel ornamentis, vel veste vel aliis speciebus, et non esse exspectandam post singulas aestimationes unam coadunationem totius calculi, quod satis scrupulosum, et per nimiam subtilitatem perniciosum est. Sin autem minime res mobiles fuerint aestimatae, ea post biennium observari, quae leges post litis contestationem pro omnibus hujusmodi rebus definiunt. Sin vero res permixtae fuerint, et partim in auro partim in aliis rebus mobilibus vel immobilibus, pro jam facta divisione omnia procedere licentia minime deneganda marito, quando voluerit, dotem petere. Nec is, qui debet, putet, sibi licentiam esse, reditus, vel pensiones vel usuras, vel alias accessiones solventi