Quantum peccatum est inobedientia filiorum in parentes? IV. R. Est mortale, dum inobedientia est in re gravi, in qua subjecti sunt filii, et quam præcipiunt parentes com voluntate graviter obligante.

V. Observari debet, parentes in materia gravi non semper obligare sub gravi, sed præcipere sæpe solicitando magis et alliciendo, quàm obligando; et tum præceptum non obligat sub gravi, quia non adest intentio obligandi sub gravi. Quænam materia hic dici debet gravis?

VI. R. Illa, quæ notabiliter conducit ad curam domesticam, ad bonos mores, salutem animæ, &c. v. g. lucrum notabile pro sustentatione familiæ obtinendum, aut simile damnum evitandum, pravam consortium deserendum, &c.

Unde generaliter oportet cognoscere circa peccata inobedientiæ puerorum,

I°. An adfuerit intentio graviter obligandi, ex necessitate aut magna utilitate rei præceptæ, ex pœna opposita, vel ex modo severo præcipiendi, &c.

2o. An ipsa res sit gravis.

3o. An unus vel uterque parens provocatus sit ad iram, blasphemiam, &c. quorum peccatorum filii rei sunt.

N. 89.

DE TITULIS HONORANDI PARENTES. I. Tituli honorandi parentes, II. Sunt legitima generatio, III. Decens educatio, IV. Et pia institutio. V. Interrogandi parentes in confessione.

QUINAM sunt tituli, ob quos filii parentes honorare tenentur ?

I. R. Sunt illa tria, quæ filiis debentur à parentibus, scilicet 1°. Legitima generatio, 2°. Decens educatio, et 3°. Congrua in vita et moribus institutio.

II. Primum exigit, ut parentes sint matrimonio juncti, antequam generationi operam dent, et ut omne periculum abortus præcaveatur.

III. Secundum requirit, ut dent prolibus suis victum et amictum, ut eis provideant, quo in futurum sustententur, eas instituendo scientiis aut artibus earum statui et capacitati convenientibus, congruas quoque opes, quantùm honestè fieri potest, eis præparando: unde peccant parentes prodigi miseras proles relinquendo.

IV. Ob tertium tenentur parentes curare, ut proles quamprimùm baptizentur, ac eas docere debent prima rudimenta Fidei, mittere ad Catechismum, et ubi ratio affulserit, satagere, ut ad Deum se convertant, denique

gravi obliget, constat ex communi timoratorum sensu et ex condemnatione propositionis 52. ab Innoc. XI. " Præcep"tum servandi Festa non obligat sub mortali, seposito “ scandalo, si absit contemptus." Nec dubium, quin hodie sæpe compleantur Divinæ benedictiones in observantibus, et maledictiones in transgredientibus.

Nota cum Catechismo Romano, dum præcipitur cessatio, non præcipi otium, ut vulgus existimat, sed potiùs prohiberi; cultui enim Divino se dare, non est otiari, sed Deo servire. Quænam opera diebus Dominicis et Festis prohibentur in nova lege?

R. Illa reducuntur ad hæc tria genera, scilicet ad opera servilia, mercatum et strepitum judicialem.

Notandum, tempus diei sanctificandi apud Christianos esse à media nocte usque ad mediam noctem sequentem, aliter quàm apud Judæos, qui à vespera usque ad vesperam diem Festum servabant.

Quid intelligitur per strepitum judicialem ?

II. R. Intelligitur citatio partis, formatio processûs, sive cognitio causæ, examen testium, juramentum judiciale, prolatio sententiæ, item executio, judicium arbitri, &c. ita ut hæc judicialia diebus Dominicis vel Festis facta sint irrita juxta cap. FINALE de Feriis," nisi necessitas urgeat vel pietas suadeat, ut ibidem Pontifex dicit. Vide etiam legem 7. codicis lib. 3. tit. 12.

Hinc citatus, ut intra octo dies compareat, si die octavo sit Festum, tempore apto ante Festum comparere debet.

Actus tamen voluntariæ jurisdictionis, qui sinè strepitu judiciali fiunt, non sunt irriti, ut v. g. dispensatio, absolutio à censuris, electio, &c. Vide plura apud Bonacina ad tertium Decalogi præceptum.

Quid intelligitur per mercatum dictis diebus prohibitum ? III. R Intelliguntur nundinæ, quæ semel aut bis in anno fiunt, item quæ singulis hebdomadibus peraguntur: intelliguntur etiam contractus emptionis, venditionis, permutationis, locationis, &c. sive publicè, sive privatim fiant.

Quædam tamen ob consuetudinem consentientibus superioribus permittuntur, prout permitti solet in officina clausa emptio rerum quarumdam exiguarum ad victum quotidianum spectantium, ut salis, piperis, sacchari, &c. idque, ait Illustrissimus Hovius in decreto de celebratione Festorum de die 9. Septembris 1596. ob necessitatem. Decretum hoc habetur ad calcem Synodorum Mechliniensum, ultimæ editionis, et in eo latiùs explicatur, quarum rerum empoti et quousque liceat.

Hac ex causa excusant Layman et Billuart eos, qui dictis diebus vendunt vestes, calceos et alia ruricolis et famulantibus, qui aliis diebus sibi necessaria comparare non possunt.

Similiter ex hoc capite excusat Marchantius eos, qui diebus Dominicis faciunt computum cum operariis: timorati tamen, ipso fatente, die anteriori id facere solent. Quænam opera dicuntur servilia?

IV. R. S. Thom. 2. 2. quæst 122. art 4. ad 3. esse opera corporalia, in quibus unus homo alteri servit : talia sunt arare, fodere, artes mechanicas exercere, &c.

Quare ista opera dicuntur servilia?

R. Quia solent injungi servis, famulantibus aut mercenariis.

In quo opera servilia differunt ab exercitio artium liberalium?

V. R. In eo, quòd exercitia liberalia non respiciant effectum corporalem, vel si habeant effectum aut actum corporalem, is principaliter ordinetur ad exercendum, instruendum vel oblectandum animum; unde dicuntur libero homine digna: sic docere, legere, studere, concionari, parare concionem, &c. non sunt servilia, nec die Festo prohibita.

Nec obstat, illa opera sæpe multùm fatigare; quia opera non dicuntur ex illo capite servilia; dicit enim S. Thomas nullius spiritualis actûs exercitium esse contra hoc præcep

tum.

An equidem illa opera non sunt contra hoc præceptum, quando pro illis accipitur stipendium vel merces?

R. Negativè; quia principale in illis est operatio animi: sicut è contrario, fodere, ædificare, &c. servilia sunt, licèt gratis vel ad recreandum animum præstentur, aut pro seipso quis illa faciat; quia illa intentio non mutat naturam operis. An nere et suere sunt opera servilia ?

VI. R. Affirmativè: quia principaliter sunt corporalia et talia, in quibus unus homo alteri servit.

An pingere est opus servile?

R. Negant Medina et Layman, eò quòd pingere pertineat ad artes liberales et libero homini omniuo conveniat : communis tamen sententia affirmat; quia principaliter continet effectum corporalem, sicut ars Statuaria, Sculptoria, Typographica et hujusmodi, quæ servilia reputantur et die festo prohibita. Admittunt interim Herincx et Boudart faciliùs cum pictoribus dissimulari posse ob contrariam nonnullorum sententiam et praxim multorum etiam Romæ:

præsertim quando solùm fiunt quædam delineationes, aut pingitur gratiâ se recreandi aut addiscendi.

Čertum interim est, tingere pannos, colorare asseres, dealbare parietes et similia esse servilia.

An scribere est opus servile?

VII. R. Quidam affirmant, alii negant: videtur cum multis adhibenda distinctio Sylvii in 2. 2. q. 122. art 4. Si scriptio vel transcriptio fiat ad juvandam memoriam, vel causâ addiscendi, docendi, concionandi, patrocinium præstandi, &c. non censetur opus prohibitum ; quia principaliter pertinet ad animum, sicque est opus liberale.

Si verò sit mera transcriptio per eos, qui tale exercitium pacto pretio velut artem exercent, videtur meritò prohibita ; quia principale est opus corporale, quo servitur alteri : hinc concludit Sylvius, Procuratores, Notarios, advocatorum scribas et similes peccare, dum magnam diei festi partem insumunt in transcribendus actis, computibus, processibus aliisve rebus profanis.

An venatio et piscatio sunt opera servilia ?

VIII. R. Capitulum LICET" de Feriis" lib. 2. Decret. tit. 9. indicat, illa secundum rigorem esse servilia: multi tamen existimant, non esse illicitum arundine, hamo aut parvis retibus piscari recreationis ergo, idemque judicant de simili venatione. Aliud iterum censent de piscatione aut venatione ex officio, seu potiùs ex deputato servitio; maximè si cum strepitu aut notabili labore ista peragantur.

Servilibus etiam annumerantur carpere fructus ex hortis aut arboribus: illos tamen, qui carpunt fructus sylvestres, v. g. nuces, herbas in pratis, &c. etiam ob lucrum, excusat Marchantius à mortali, saltem ob consuetudinem.

Quid censendum de barbi-tonsoribus ?

IX. R. Secundùm se tondere barbam est opus servile: La Croix tamen excusat tonsores, si die festo-operarios tondeant, eosque, qui aliis diebus sunt impediti; item si aliquos tondeant ex timore, ne aliàs officinam suam prætereant, licèt illi, qui sic die festo tondentur, peccent.

Tamburinus vult eos excusare ob consuetudinem ; sed hæc, ut bene notat Sanchez, semper fuit improbata. An lusus die festo est prohibitus ?

X. R. Negativè: nec obstat, ei laborem conjunctum esse, ut lusui pilæ, conorum, &c. quia ille labor assumitur pro recreatione animi, et pro requie ac cessatione à servilibus.

An iter agere die festo est prohibitum ?

XI. R. Distinguendo: iter facere naturale pedibus, equo, navi, &c. simpliciter non est prohibitum directè; quia est opus naturale; iter instituere cum conditionibus servilibus, prohibitum est, ut v. g. portare merces aliave onera, ducere jumenta onusta, naves aut currus onustos, &c. Potest tamen in prioribus peccari venialiter, quando nimium tempus eis impenditur, atque impeditur, quominùs mens rebus divinis debitè vacare possit.

N.82. DE GRAVITATE MATERIÆ PRO LABORE

SERVILI.

III.

1. Materia gravis. II. Materiæ parvæ coalescunt. Illicitum est laborare per animalia, IV. Vel per amentes. V. Gravitas materiæ in strepitu judiciali et mercatu.

QUÆNAM in hoc præcepto censetur materia gravis sufficiens ad peccatum mortale ?

I. R. Bonacina et Collet putant, laborem servilem ad unam horam protractum esse materiam gravem: Marchantius requirit tres horas: La Croix verò cum communiori sententia statuit duas horas: videtur tamen cum Suarezio simul attendi debere operis qualitas; adeo ut, si opus sit valde servile, minus; si valde leve, majus temporis spatium requiratur.

Quandonam materia coalescit hic?

II. R. 1°. Quando interruptè, sive diversis ejusdem diei temporibus fiunt opera servilia ab eodem homine; secùs quando diversis fiunt diebus.

2o. Quando plures in gratiam unius, v. g. mandantis laborant serviliter eodem die, sive successivè sive simul laborent, ut dictum est N. 162. "de Peccatis."

Sic herus mandans decem famulis, ut unusquisque per horam laboret serviliter, censetur peccare mortaliter; quia ipse æquivalenter laborat omnium manibus, et facit opus servile decem horarum.

Obj. Qui mandat docem hominibus, ut quisque die jejunii frustulum panis edat, non peccat mortaliter: ergo nee mandans in casu.

R. Disparitas est, quòd labor istorum hominum cedat atque fiat Domino mandanti, cui illicitum est per alios laborare: sed esus ille vel nutritio fit divisim illis ipsis, qui manducant, nec dicitur mandans per alios manducare.

An est licitum facere opera servilia per animalia, v. g. per equos ?