Obrázky na stránke
PDF
ePub

2, 9, 10-13; andere ebd. 2, 12, 3. 10. 2, 13, 6. 2, 14, 4. Von daher auch wohl seine Gewohnheit öffentlicher Vorträge (über Philosophie); vgl. Sen. Epist. 52, 11 disserebat populo Fabianus, sed audiebatur modeste. erumpebat interdum magnus clamor laudantium, sed quem rerum magnitudo (vgl. Ep. 100, 10) evocaverat. Ein Zuhörer von ihm war Albucius Silus (s. § 268, 4) und der Philosoph Seneca (Epist. 100, 3. 12).

11. Über die Schreibweise des Fabianus s. Sen. Epist. 58, 6 (Anm. 9) und besonders Epist. 100, wo 1: Fabiani Papirii libros qui inscribuntur (artium) civilium legisse te scribis et non respondisse expectationi tuae; deinde oblitus de philosopho agi compositionem eius accusas; worauf Seneca den Fabianus ausführlich verteidigt und charakterisiert und zB. sagt (9) dasz als philosophische Schriftsteller (in stilistischer Hinsicht) nur Cicero (cuius libri ad philosophiam pertinentes paene totidem sunt quot Fabiani), Asinius Pollio und T. Livius ihm vorgehen. Im Unterschiede von Cicero erstreckte sich aber seine Schriftstellerei hauptsächlich auf Naturgegenstände; Fabianus causarum naturalium II bei Charis. GL. 1, 106, 14; ungenauer causarum libro II et III ebd. 146, 28; causarum tertio bei Diomed. GL. 1, 375, 22. Vgl. noch Val. Prob. GL. 4, 209, 21 und Serg. ebd. 542, 16. Fabianus de animalibus primo bei Charis. GL. 1, 105, 14 vgl. ebd. 142, 14. Vgl. Plin. NH. 9, 25. Wie Zoologie so scheint auch die Botanik (Pharmakologie) von ihm behandelt zu sein, nach den Anführungen bei Plinius NH. 12, 20. 15, 4. 18, 276 (a Fabiano graecisque auctoribus). 23, 62. 28, 54 (Aristoteles et Fabianus). Auf viel Kritik deutet aber nicht die Angabe ebd. 36, 125 inter plurima alia Italiae miracula ipsa marmora in lapicidinis crescere auctor est Papirius Fabianus, naturae rerum peritissimus. Anderes ebd. 2, 121. 224. In den Quellenregistern des Plinius ist Fabianus angeführt zu B. 2. 7. 9. 11-15. 17. 23. 25 und 28. HGHöfig, de Papirii Fabiani philosophi vita scriptisque, Bresl. 1852.

262 267. Die Vertreter der augustischen Beredsamkeit, soweit sie noch in der Republik wurzelt, sind Asinius Pollio und M. Messala; neben ihnen noch Furnius, Atratinus, L. Arruntius, Q. Haterius (J. 690/64-779/26 n. Chr.) u. A. Die jüngere Generation entspricht mit ihren Fähigkeiten meist nur dem engen Raume welchen die Monarchie gelassen hat; so die Söhne des Messala, Messalinus und Cotta, Fabius Maximus u. A. Bedeutender sind T. Labienus und Cassius Severus, welche durch ihren Freimut in Conflicte gerieten, Labienus mittelst eines Geschichtswerkes. Der wegen seines scharfen Witzes vielgehaszte und gefürchtete Cassius Severus ist noch ein eigentlicher Redner und befaszt sich nur ungern mit den Schuldeclamationen, verrät aber in der Art seiner Beredsamkeit dennoch seine Verwandtschaft mit ihnen.

1. Über Asinius Pollio und Messala als Redner s. § 221, 4 u. 222, 2. Neben und mit Messala wird als namhafter Redner bei Hor. S. 1, 10, 28 (cum Pedius exudet causas Poplicola atque Corvinus) genannt Pedius Poplicola (vgl. die athenische Inschr. in bull. arch. 1855, xxx O dñμos Eεv

προνίαν, Λευκίου θυγατέρα, Λευκίου Πεδίου Ποπλικόλα γυναῖκα, ἀρετῆς ἕνεκεν). Er könnte ein leiblicher Sohn des Q. Pedius Cos. 711/43 sein und wäre dann von mütterlicher Seite mit Messala verwandt gewesen (Plin. NH. 35, 21). Gewöhnlich identificiert man ihn mit dem bei Horaz S. 1, 10, 85 (te, Messala, tuo cum fratre) erwähnten Bruder des Messala und hält ihn für den Adoptivsohn des Q. Pedius. Dagegen KNipperdey, op. 494. 540 (mit nicht triftigen Gründen: Q. Pedius konnte sehr wohl, als sein einziger leiblicher Sohn früh gestorben war und nur einen stummen Sohn hinterlassen hatte, aus der Familie seiner Frau den Bruder Messala's adoptieren). Über Furnius § 209, 9; Sempronius Atratinus § 209, 10. Über die rednerische Bildung und Beredsamkeit des Augustus § 220, 2; des Maecenas § 220, 7; des Agrippa § 220, 11.

2. Der Torquatus welcher Moschi (§ 268, 12) causam (Hor. Ep. 1, 5, 9 etwa aus J. 735/19) führte und an welchem Hor. O. 4, 7, 23 genus, facundia und pietas rühmt ist, da die Erzählung des Sueton vermuten läszt dasz die Manlii Torquati in den Bürgerkriegen ausgestorben waren, wahrscheinlich (s. Weichert, de Cass. Parm. 304) der bei Suet. Aug. 43 genannte: in hoc (Troiae) ludicro Nonium Asprenatem lapsu debilitatum aureo torque donavit passusque est ipsum posterosque Torquati ferre cognomen. Vgl. ebd. 56 cum Asprenas Nonius artius ei (dem Augustus) iunctus causam veneficii accusante Cassio Severo diceret etc. Dann ist dieser vielleicht (dagegen OGruppe, Quaest. Ann. 27) auch einer der zwei Asprenates von deren Declamationen der Rhetor Seneca berichtet, häufig über Publius, zB. suas. 7, 4. contr. 1, 1, 5. 1, 2, 9. 1, 8, 4-6 u. 12. 2, 10, 4. 7, 23, 6. 10, 33, 25 (P. Asprenates dixit), einmal auch über Lucius, ebd. 10, praef. 2 (pertinere ad rem non puto quomodo . L. Asprenates aut Quintilianus senex declamaverit; transeo istos quorum fama cum ipsis extincta est). Ein L. Nonius Asprenas war Cos. 759/6 n. Chr., ein Anderer J. 782/29 n. Chr.; ein P. Nonius Asprenas (Sohn des Schulredners ?) Cos. 791/38 n. Chr., unter Caligula. 3. Über L. Arruntius (A. 8) s. § 259, 7.

[ocr errors]

4. Q. Lucretius Vespillo, Cos. 735/19; s. Teuffel, PRE. 4, 1198. Grabrede auf seine Gattin Turia, die nach 41jähriger Ehe um 746/8-752/2 gestorben war, ein warmer Ergusz des Gefühls, erhalten in einer Inschrift CIL. 6, 1527. Orelli 4859. Bruns, font. 4236. Mommsen, Zwei Sepulcralreden aus der Zeit August's u. Hadr., Abh. der Berl. Akad. 1863, 455. 464. 477. GBde Rossi, in den studi di storia e diritto 1 (1880), 1. Vgl. § 356, 6. 5. Hieronym. zu Euseb. chr. a. Abr. 2040 777/24 n. Chr.: Q. Haterius promptus et popularis orator usque ad XC prope annum cum summo honore consenescit. Tac. A. 4, 61 fine anni (779/26 n. Chr.) excessere insignes viri, Asinius Agrippa. . et Q. Haterius, familia senatoria, eloquentiae quoad vixit celebratae. monimenta ingeni eius haud perinde retinentur. scilicet impetu magis quam cura vigebat. . . Haterii canorum illud et profluens cum ipso simul extinctum est. Seneca Controv. 4, praef. 6—11 Q. Haterium scio. . imbecillo animo mortes sex filiorum (mortem Sex. filii Kiessling) tulisse. declamabat Haterius admisso populo ex tempore. solus omnium Romanorum quos modo ipse cognovi in latinam linguam transtulit graecam facultatem. tanta erat illi velocitas orationis ut vitium fieret... nec verborum illi tantum copia sed etiam rerum erat... quae

dam antiqua et a Cicerone dicta, a ceteris deinde deserta dicebat... multa erant quae reprehenderes, multa quae suspiceres etc. Sen. Epist. 40, 10. Proben aus seinen Declamationen sind bei dem älteren Seneca nicht selten, s. Kiesslings Index p. 541. Vgl. noch Tac. A. 2, 33 (consularis). Suet. Tib. 27. 29.

Sein jüngerer Bruder 762/9 n. Chr.) in das

6. M. Valerius Corvinus Messala oder Messalinus, ältester Sohn des Redners, Cos. 751/3; s. Haakh, PRE. 6, 2355, 100. Tac. A. 3, 34 Valerius Messalinus, cui parens Messala ineratque imago paternae facundiae. Vgl. § 230, 2, A. 1. Zur Feier seiner Ernennung zum XVvir sacr. Tibull. 2, 5 (vom J. 735/19? Lachmann 729/25 oder 730/24). Briefe Ovids an ihn, Trist. 4, 4 (vgl. § 252, 16) und ex Ponto 1, 7. 2, 2. hiesz M. Aurelius Cotta Maximus, seit er (nach J. Geschlecht seiner Mutter, die gens Aurelia, adoptiert worden war, nahm aber nach seines (kinderlosen?) Bruders Tode dessen cognomen Messalinus Politisch wenig tätig und mit Servilismus sich durchhelfend, führte Cotta im Übrigen ein epikureisches Leben (egens ob luxum, per flagitia infamis, Tac. A. 6, 7), zu welchem neben Genüssen der Küche (Plin. NH. 10, 52) auch das Versemachen (§ 252, 16) und Witzereiszen (Tac. A. 6, 5) gehörte. Mit Ovid war er näher befreundet; s. ex Ponto 1, 5. 2, 3. 8. 3, 2. 5, auch wohl Trist. 4, 5 (s. bes. v. 29 ff.). Eine von ihm vor dem Centumviralgericht gehaltene Rede las Ovid in Tomi, ex Pont. 3, 5, 7 (legimus, o iuvenis patrii non degener oris, dicta tibi pleno verba diserta foro). Über ihn s. AHaakh PRE. 6, 2356, Nr. 101. WHenzen, Annali dell' inst. archeol. 37, 5.

an.

7. Paulus Fabius Maximus, Cos. 743/11. An ihn Ovid. ex Ponto 1, 2. 9. 3, 3. 8. Über ihn ebd. 4, 6, 9 (Fabiae laus, Maxime, gentis). 1, 2, 69 (romanae facundia, Maxime, linguae). 119 (doctae dulcedine linguae) und 137 (tua nonnumquam scripta legebas); Horaz O. 4, 1, 9 (pro sollicitis non tacitus reis et centum puer artium). Quintil. 6, 3, 52. Zweifelhaft aber ist ob er der Fabianus Maximus, nobilissimus vir, ist qui primus foro romano hunc novitium morbum quo nunc laborat intulit (Sen. controv. 2, 12, 11). AHaakh, PRE. 6, 2919, 67.

8. Tac. A. 11, 6 (aus der Zeit des Claudius, J. 47 n. Chr.): meminissent Gai Asinii, M. Messalae ac recentiorum Arruntii (A. 3) et Aesernini: ad summa provectos incorrupta vita et facundia. Aeserninus ist wohl der Sohn des Cos. 732/22, M. Claudius Marcellus Aeserninus, und Enkel des Asinius Pollio (Suet. Aug. 43), geboren etwa 725/29-730/24, von seinem Groszvater in die Beredsamkeit eingeleitet; s. Sen. controv. 4, praef. 3 f., wo zB.: Marcellus, quamvis puer, iam tantae indolis erat ut Pollio ad illum pertinere successionem eloquentiae suae crederet. Proben (meist kurze) aus seinen Declamationen bei Sen. suas. und controv. (s. Kiesslings Ind. p. 544). Vgl. noch Tac. A. 3, 11 u. oben § 259, 7.

.

prae

9. Plinius NH. 34, 47 duo pocula . . quae Cassio Salano ceptori suo Germanicus Caesar.. donaverat. Diesz ist der Salanus an welchen Ovid. ex Pont. 2, 5 gerichtet ist, worin er doctissimus heiszt (v. 15), sein eloquium (40), seine facundia (69) gerühmt, auch (63-68) auf poetische Arbeiten von ihm hingewiesen und seine Stellung zu Germanicus (41-56) erwähnt wird.

10. Über T. Labienus s. besonders den älteren Seneca, contr. 10, praef. 4ff., wo zB.: declamavit non quidem populo, sed egregie. . . magnus orator, qui multa impedimenta eluctatus ad famam ingeni confitentibus magis hominibus pervenerat. quam volentibus. summa egestas erat, summa infamia, summum odium . . . (5) color orationis antiquae, vigor novae, cultus inter nostrum ac prius saeculum medius. libertas tanta ut libertatis nomen excederet et, quia passim ordines hominesque laniabat, 'rabies' vocaretur... in hoc primum excogitata est nova poena: effectum est enim per inimicos ut omnes eius libri (ex senatus consulto) comburerentur. . . (7) non tulit hanc Labienus contumeliam nec superstes esse ingenio suo voluit, sed in monimenta se maiorum suorum ferri iussit atque ita includi (um 765/12 n. Chr. ?). . . (8) memini aliquando, cum recitaret historiam, magnam partem illum libri convolvisse et dixisse 'haec quae transeo post mortem meam legentur'. Suet. Calig. 16 Titi Labieni, Cordi Cremuti, Cassi Severi scripta, senatus consultis abolita, requiri et esse in manibus lectitarique permisit. Sen. controv. 4, praef. 2 homo mentis quam linguae amarioris. Proben aus seinen Declamationen p. 483. 485 f. 489. 498. 501 K. In dem Processe um die Hinterlassenschaft der Urbinia stand Labienus als Sachwalter des Figulus dem Asinius Pollio gegenüber; vgl. Quintil. 1, 5, 8. 4, 1, 11. 9, 3, 13. Charis. GL. 1, 77, 14. 376, 8. Auf eine Rede des Lab. gegen Bathyllus deutet Sen. contr. 10, praef. 8. Vgl. Weichert de L. Vario p. 319.

11. Tac. A. 1, 72 primus Augustus cognitionem de famosis libellis .. tractavit, commotus Cassii Severi libidine, qua viros feminasque inlustres procacibus scriptis diffamaverat. Der Unwille des adeligen Geschichtschreibers über diese Vermessenheit fühlt sich durch ebd. 4, 21 relatum de Cassio Severo exule, qui sordidae originis, maleficae vitae, sed orandi validus, per immodicas inimicitias ut. . Cretam amoveretur effecerat; atque illic eadem actitando recentia veteraque odia advertit, bonisque exutus. . saxo Seripho consenuit. Hieronym. ad a. Abr. 2048 785/32 n. Chr.: Cassius Severus, orator egregius, qui Quintianum illud proverbium luserat, XXV exilii sui anno in summa inopia moritur vix panno verenda contectus. Er mag also um 710/44 v. Chr. geboren sein; schon deshalb kann Hor. Epod. 6 sich nicht auf ihn beziehen; s. Teuffel, ZfdAW. 1845, 596. Charakteristik desselben bei Sen. controv. 3, praef. 2. oratio eius erat valens, culta, ingentibus plena sententiis. . . (3) non est quod illum ex his quae edidit aestimetis; . . auditus longe maior erat quam lectus. . . corporis magnitudo conspicua (vgl. Plin. NH. 7, 55 Cassio Severo, celebri oratori, Armentarii mirmillonis obiecta similitudo est), suavitas valentissimae vocis. . . (4) gravitas, quae deerat vitae, actioni supererat. .. (5) uno die privatas plures agebat, . . publicam vero numquam amplius quam unam uno die. nec tamen scio quem reum illi defendere nisi se (gegen die Anklage des Fabius Maximus, ebd. 2, 12, 11) contigerit. . . (7) omnia habebat quae illum ut bene declamaret instruerent: phrasin .. lectam, genus dicendi . . ardens et concitatum, . . explicationes plus sensuum quam verborum habentes. . . tamen non tantum infra se cum declamaret, sed infra multos erat. itaque raro declamabat et non nisi ab amicis coactus. Er selbst erklärt diesz ebd. 12 damit dasz er nur das

263

[ocr errors]

non

causas agere, in foro dicere, nicht aber dieses zwecklose Tun mit Ernst behandeln könne. Vgl. suasor. 6, 11. Proben seines Witzes bei Sen. controv. 2, 12, 11. 4, praef. 11. 9, 26, 14. 10, praef. 8. 10, 34, 20. Quintil. 6, 3, 27 vgl. 78f. 6, 1, 43. 8, 2, 2. 8, 3, 89. 11, 3, 133. Suet. gramm. 22. Proben seiner Declamationen bei Sen. controv. 7, 18, 10. 9, 25, 12 und besonders 10, 33, 2. Letztere bestätigt mit ihrer Maszlosigkeit der Ausmalang in der Hauptsache das Urteil bei Tac. dial. 19: antiquorum admiratores .. Cassium Severum . . primum affirmant flexisse ab ista vetere atque directa dicendi via, und ebd. 26: equidem non negaverim Cassium Severum, si iis comparetur qui postea fuerunt, posse oratorem vocari, quamquam in magna parte librorum suorum plus viri habet quam sanguinis; primus enim contempto ordine rerum, omissa modestia ac pudore verborum . . pugnat, sed rixatur. ceterum . . et varietate eruditionis et lepore urbanitatis et ipsarum virium robore multum ceteros superat. Quintil. 10, 1, 116 multa, si cum iudicio legatur, dabit imitatione digna Cassius Severus, qui, si ceteris virtutibus colorem et gravitatem orationis adiecisset, ponendus inter praecipuos foret. (117) nam et ingenii plurimum est in eo et acerbitas mira et urbanitas et fervor; sed plus stomacho quam consilio dedit. Er belangte (J. 745/9 nach Dio 55, 4) den Freund des Augustus, Nonius Asprenas (s. A. 2), wegen Giftmords, wobei ihm Asinius Pollio als Verteidiger gegenüberstand (Quintil. 10, 1, 22). Anführung aus einer Rede von ihm bei Diomed. GL. 1, 371, 19. Cassius Severus ad Maecenatem (Brief?) bei Charis. GL. 1, 104, 11 Priscian. GL. 2, 333, 11; Cassius ad Tiberium secundo bei Diomed. 1, 373, 20 Priscian. 2, 489, 3. Vgl. noch Hertz zu Priscian. 2, 380, 1. Dasz er aus Longula gebürtig gewesen sei schlosz man früher aus dem Quellenverzeichniss zu Plin. NH. B. 35, wo aber jetzt richtiger interpungiert wird: ex . . Cassio Severo, Longulano. Dieser Longulanus selbst aber ist uns so unbekannt (eine Vermutung bei LUrlichs, d. Quellenregister zu Plin. letzten BB. [Würzb. 1878] 14) wie der ebd. gleich darauf genannte Fabius Vestalis qui de pictura scripsit, der im Verzeichniss auch zu B. 7 u. 36 aufgeführt wird. Vgl. Urlichs a0. ThFroment, un orateur républicain sous Auguste, Cass. Sev., Annal. de la fac. d. lettr. de Bordeaux 1 (1879), 121.

=

=

12. Varius Geminus, sublimis orator (L. Seneca bei Hieronym. adv. lovin. 1, p. 170), apud Caesarem dixit: Caesar, qui apud te audent dicere magnitudinem tuam ignorant, qui non audent, humanitatem (Sen, contr. 6, 8, 6). Proben seiner Declamationen bei Sen. suas. 6, 11-14. contr. 7, 16, 18 u. 23. 7, 19, 5. 7, 21, 10 u. 15-17. 7, 22, 11.

268. Unter den Rhetoren der augustischen Zeit sind innerhalb der älteren Generation die namhaftesten der Landsmann und Jugendfreund des älteren Seneca, M. Porcius Latro; Arellius. Fuscus, welcher der in seiner Heimat Asien herrschenden Geschmacksrichtung huldigte; C. Albucius Silus aus Novara; der ältere Passienus; der eitle Cestius Pius aus Smyrna; L. Iunius Gallio, gleichfalls ein Freund des älteren Seneca. Aus der jüngeren Generation gehören zu den verhältnissmäszig bedeutendsten der

« PredošláPokračovať »